Gomesende

Gomesende
Localización
	42°11′16″N 8°05′57″O / 42.187777777778, -8.0991666666667
Estado	España
Comunidade autónoma	Galicia
Provincia	provincia de Ourense
Capital	Sobrado
Poboación
Poboación	667 (2023) (23,55 hab./km²)
Xeografía
Parte de	Mancomunidade Intermunicipal Voluntaria da Terra de Celanova
Superficie	28,32 km²
Altitude	445 m
Comparte fronteira con	Ramirás ; Cortegada ; A Arnoia ; Pontedeva ; Quintela de Leirado ; Cartelle
Organización política
• Alcaldesa	Pura Rodríguez Álvarez (2019–)
	Eleccións municipais en Gomesende
Identificador descritivo
Código postal	32...
Fuso horario	UTC+01:00
Código INE	32033
Páxina web	gomesende.es…

Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Gomesende (homónimos).

Gomesende é un concello da provincia de Ourense, pertencente á comarca da Terra de Celanova. Segundo o padrón municipal, en 2015 tiña 829 habitantes (1105 en 2003).

Demografía

Censo total	829 ⁽²⁰¹⁵⁾
Menores de 15 anos	32 (3,86 %)
Entre 15 e 64 anos	385 (46,44 %)
Maiores de 65 anos	412 (49,7 %)

Evolución da poboación de Gomesende Fontes: INE e IGE.

1900

1930

1950

1981

2004

2009

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

2021

2022

2023

3569

3187

3255

2365

1118

968

(Os criterios de rexistro censual variaron entre 1900 e 2004, e os datos do INE e do IGE poden non coincidir.)

Xeografía

O concello, de 28,3 km², pertence á comarca da Terra de Celanova. Limita ao norte con Cartelle, ao sur con Quintela de Leirado, ao leste con Ramirás e ao oeste coa Arnoia, Cortegada e Pontedeva.

Está atravesado polo río Arnoia, o Deva e o río de San Francisco. Os maiores cumios son o Marco das Cruces (869 m, pertencente á serra da Moura) e os montes do Viso e Silva Escura (600–700 m, pertencentes á serra do Laboreiro).

Historia

O topónimo Gomesende é de orixe xermánica^[1].

Durante a idade media o mosteiro de Celanova tiña xurisdición na parroquia de San Lourenzo de Fustáns. As demais parroquias formaban parte dun señorío real, se ben a Herdade de San Miguel de Gomesende foi doada en 1214 por Afonso IX á catedral de Ourense. Posteriormente, algunhas terras volveron a mans de nobres. Os Puga tiñan padroado da igrexa de Poulo (onde se conservan escudos e unha tumba desta liñaxe) e das parroquias de Meréns e Louredo (Cortegada).

As terras estaban cruzadas polo camiño real que ía desde Pontevedra a Celanova pasando pola Arnoia, por onde ía o viño do Ribeiro para embarcalo.

Patrimonio

O Santuario da Nosa Señora da Guía é un templo de arquitectura neoclásica. Ten unha fachada de retablo, cun frontón con volutas inversas nos extremos rematadas con pináculos de bólas. Ten un primeiro corpo con dous vaos coas campás, rematado no centro cun corpo dun só vao coroado cunha cruz. No lado leste ten ábsidas rectangulares, coroadas por pináculos terminados en bólas, e unha fiestra cadrada tapada no interior por retablos. Este santuario ten importancia como centro mariano de peregrinación.

O Santuario da Nosa Señora do Val de Poulo é outro centro de peregrinación mariana, que antigamente tiña máis importancia có anterior. Está situado no monte. É de arquitectura barroca, se ben non se chegou a rematar o proxecto orixinal, que incluía un cenobio dependente da igrexa parroquial, e quedaron baixos os muros de peche. Ten un dobre ciborrio octogonal anterior e posterior, destacando en altura. A carón deste templo había unha antiga capela, conservándose restos de muros derrubados e fontes de baños ó redor do templo vello.

Outros templos barrocos son as igrexas do Pao, Poulo e Fustáns. Hai outra ermida en Santiago de Viñal (O Pao).

Existen casas señoriais en Guielas e A Pombiña (O Pao) e a de Pumar (Sobrado, Poulo).

Gomesende conta con parte da ruta homologada de sendeirismo PR-G 143 "Roteiro do río Arnoia". É unha ruta lineal duns 11 km con inicio/fin no Santuario da Nosa Señora do Val (Gomesende) e fin/inicio en Escudeiros (Ramirás).

Parroquias

Galicia \| Provincia de Ourense \| Parroquias de Gomesende
A Guía (Santa María) \| O Pao (Santa María) \| Penosiños (San Salvador) \| Poulo (San Pedro) \| San Lourenzo de Fustáns (San Lourenzo) \| O Val (Santa María)