A man na cultura popular galega

A seguir recóllese a pegada da man na cultura popular galega, na etnografía e na literatura de transmisión oral.

Cando se enfornaba na casa adoitábase bendeci-lo pan para asegurar que levedase ben. A tal fin riscábase unha cruz sobre a masa antes de metela no forno e rezábanse diversas oracións. A cruz facíase cun coitelo ou co dedo, pero sempre coa man dereita.

Ser quen de matar unha toupa coa man proporciona poderes curadores

Crese que quen é quen de matar unha toupa coa man alcanza poderes para curar certas enfermidades. A persoa que tal fixo poderá cura-la dor de moas con só tocar -con esa man- a cara do doente. En Castroverde (Lugo) cren que poderá cura-los cólicos fregando no ventre coa man. En Cualedro (Ourense) houbo unha curandeira que curaba o coxo (o herpes) porque matou tres toupas, cada unha de tres puñadas .

Os distintos etnógrafos que recollen estas crenzas difiren no método. Lis Quibén di que, para ben ser, hai que aperta-la toupa coa man ata que afogue; Rodríguez López matiza que ha facelo coa man dereita, única que pode conseguir eses poderes.

Chámase man aberta (ou, simplemente, aberta) a que sofre unha distensión muscular por cousa dun esforzo. Segundo Rodríguez González, para curala hai que ata-las dúas mans cuns xuncos, e unha muller que tivese xemelgos corta-la atadura cunha machada.

Chámase zurdo, manicho ou esquerdeiro á persoa que usa preferentemente a man esquerda, en contraposición ós destros. Manco, coto ou toco é aquel a quen lle falta unha man (ou un brazo).

Refraneiro

Mans frías e corazón quente, namoro de repente

• A man de todo ten man.
• A man estea queda, anque a lingua vaia e veña.
• A man, no peito; a perna, no leito.
• A man pra todos ten man.
• Ás mans lavadas, Dios dálle que coman.
• As mans na roca, e os ollos na porta.
• Da man á boca pérdese a sopa.
• Da man pra boca, a culler se envorca.
• De boa man, ben está o que dan.
• De tal man, tal é o que se dá.
• Dinche que eres bo, mete as mans no seo.
• Man por man, como o pailán.
• Man sobre man como a muller do escribán.
• Mans brancas non ofenden pero mancan.
• Mans e vida compoñen a vila.
• Mans frías e corazón quente, namoro de repente.

Mans que non dades ¿qué esperades?

• Mans que non dades ¿qué esperades?
• Mans que tomades e non dades ¿qué esperades?
• Mans que tomades, ¿porqué non dades?
• Mans quentes e corazón frío amor perdido.
• Mau por mau coma o pardau.
• Mete a man no seo, non dirás do fado alleo.
• Mete a man no seo, verás o teu mal e mais o alleo.
• Meter as mans nas fogueiras é criar frieiras.
• Moitas mans nun prato, logo tocan a rebato.
• Non metas as maus no prato antes que as meta o teu amo.
• Non pidas a man allea, se a túa non vai chea.
• Quen espera a man allea, mal xanta e pior cena.
• Que non seipa a man dereita o que fai a esquerda.
• Ruín man, ruín é o que non dá.
• Se che din ben da túa leira, mete a man na faltriqueira.
• Tal é a man, e tal é o que dá.
• Unha man á outra lava, e as dúas lavan a cara.
• Val máis levar as mans limpas, que levalas cheas.

Locucións

• A dúas mans: traballar duro, sen descanso.
• A man: feito de forma manual, sen maquinaria.
• Á man: que está cerca, ó alcance de calquera.
• A man armada: violentamente.
• A mans cheas: abundantemente, con largueza.
• Abri-la man: se xeneroso nos regalos ou pouco esixente nas normas.
• Alza-la man: levanta-la man nun xesto de ameaza.
• Andar de man en man: dise dunha cousa ou asunto que pasa dunha persoa a outra.
• Apreta-la man: reprender ou esixir con rigor; aforrar nos gastos.
• Asenta-la man: castigar a alguén.
• Ata-las mans: impedir que alguén faga unha cousa.
• Baixo man: dito ou feito de forma oculta.
• Man de azoutas, de labazadas etc.
• Man de obra: labores de traballo manual, así como os operarios que o realizan.
• Man de santo: remedio que resolve eficazmente unha enfermidade ou problema calquera.
• Man de vento: golpe de vento forte, na linguaxe dos mariñeiros.
• Man oculta: a persoa que intervén nalgún asunto sen da-la cara.
• Mans de araña: débiles, incapaces de calquera esforzo.
• Man travesa: medida que equivale ó ancho dos catro dedos da man.
• Ter boa man: ter habilidade, saber manexa-las cousas.

Véxase tamén

Bibliografía

• LIS QUIBÉN, Víctor: La Medicina Popular en Galicia. Madrid 1949 (reed. Akal, Madrid 1980).
• RISCO, Vicente: “Cultura espritual”, en Historia de Galiza I, Bos Aires 1962 (reed. Akal, Madrid 1979).
• RODRÍGUEZ GONZÁLEZ, Eladio: Diccionario enciclopédico gallego-castellano. Galaxia, Vigo 1958-1961.
• RODRÍGUEZ LÓPEZ, Jesús: Supersticiones de Galicia y preocupaciones vulgares. Ed. Celta, Lugo 1974.