«Օսմանյան կայսրության տրոհում»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added

Գծային

Ընթացիկ տարբերակը 08:21, 25 փետրվարի 2024-ի դրությամբ

1922 թվականի նոյեմբերի 16-ին Մեհմեդ VI-ը, ով ձևականորեն դեռ մնում էր խալիֆ, դիմեց բրիտանական ռազմական իշխանություններին՝ խնդրելով իրեն դուրս բերել Կոստանդնուպոլսից (Ստամբուլ): Նոյեմբերի 17-ին, բրիտանական «Մալայա» գծանավով, նա մեկնեց Ստամբուլից:

Օսմանայան կայսրության տրոհումը, Օսմանյան կայսրության պատմության մի ժամանակաշրջան, որը տևել է 1908 թվականից (Երիտթուրքական հեղափոխություն) մինչև 1922 թվականը (Օսմանյան կայսրության բաժանումը)։

Պատմություն

1908 թվականին Կրետեն, օգտվելով Երիտթուրքական հեղափոխությունից, հայտարարել է էնոզիս Հունաստանի հետ^[1]։

1912 թվականին, երբ Սերբիան, Չեռնոգորիան (Մոնտենեգրոն) և Հունաստանը իրավունք ներկայացրեցին՝ կառավարելու Ալբանիայի տարածքը, Ալբանիան անկախություն հռչակեց^[2]։

Օսմանյան կայսրությունը, թուլանալով, փորձում էր հենվել Գերմանիայի օգնության վրա, սակայն դա սոսկ ներքաշեց նրան Առաջին համաշխարհային պատերազմի (Առաջին աշխարհամարտ) մեջ (1914), որն ավարտվեց Քառյակ դաշինքի պարտությամբ^[3]։

1917 թվականի դեկտեմբերի 5-ին ստորագրվեց Երզնկայի զինադադարը, որով ավարտվեց պատերազմն Օսմանյան կայսրության և Ռուսաստանի միջև^[4]։

1917—1918 թվականներին Անտանտի մասնակից դաշնակից պետություները գրավեցին Օսմանյան կայսրության մերձավորարևելյան տիրույթները. Սիրիան և Լիբանանը անցան Ֆրանսիայի հսկողության ներքո, Պաղեստինը, Հորդանանը և Իրաքը՝ Մեծ Բրիտանիայի, Արաբական թերակղզու արևմուտքում՝ անգլիացիների աջակցությամբ (Լոուրենս Արաբացի) կազմավորվեցին հետևյալ անկախ պետությունները. Հիջազ, Նեջդ, Ասիր և Եմեն։ Հետագայում Հիջազը և Ասիրը մտան Սաուդյան Արաբիայի կազմի մեջ։

1918 թվականի հոկտեմբերի 30-ին կնքվեց Մուդրոսի զինադադարը, որին հետևեց Սևրի հաշտության պայմանագիրը (1920 թվականի օգոստոսի 10-ին)։ 1923 թվականի հոկտեմբերի 29-ին հռչակվեց Թուրքական հանրապետությունը կամ [[Թուրքիայի հանրապետություն]]ը։ 1922 թվականի նոյեմբերի 1-ին Թուրքիայի ազգային մեծ ժողովը օրենք ընդունեց սուլթանության և խալիֆայության անջատման, առանձնացման մասին, ընդ որում՝ սուլթանությունը վերացվում էր՝ լուծարվում էր։ Այդպես ավարտվեց Օսմանյան կայսրության ավելի քան 600-ամյա պատմությունը։

Օսմանյան կայսրության տրոհումը ուղեկցվում էր քրիստոնյաների՝ մասնավորապես և հատկապես՝ հայերի, ինչպես նաև հույների, ասորիների, նաև՝ ոչ քրիստոնյաների, այդ թվում՝ քուրդ-եզիդների զանգվածային կոտորածով և տեղահանմամբ, ինչը շարունակվեց մինչև 1926 թվականը։

1923 թվականի հուլիսին ստորագրվեց Լոզանի պայմանագիրը, որում սահմանվում էին Թուրքիայի նոր սահմանները^[5]։ 1923 թվականի հոկտեմբերի 29-ին թուրքերը հռչակեցին Թուրքական հանրապետությունը՝ նախագահ Մուստաֆա Քեմալ Աթաթյուրքի գլխավորությամբ^[5]։

Տես նաև

Իտալա-թուրքական պատերազմ
Բալկանյան պատերազմներ
Առաջին համաշխարհային պատերազմի Մերձավորարևելյան ռազմաբեմ
Կովկասյան ռազմաճակատ (Առաջաին համաշխարհային պատերազմ)
Հայոց ցեղասպանություն
Արաբական ապստամբություն
Հայկական հարց
Մոսուլի հարց
Թուրքիայի անկախության պատերազմ
Սևծովյան նեղուցներ

Լուսանկարներ

Ցույցերը Կոստանդնուպոլսի Սուլթանահմետ հրապարակում Երիտթուրքական հեղափոխության ժամանակ

Բարոյալքված թուրք զինվորները։ 1913 թվական

Բրիտանական զորքերը մտնում են Բաղդադ։ 1917 թվականի մարտ

Թուրքական խրամատները Մեռյալ ծովի ափին։ 1917 թվական

Հուսեյն իբն Ալի ալ-Հաշիմիի զինվորները 1916-1918 թվականների Արաբական ապստամբության ժամանակ տանում են Հիջազ թագավորության դրոշը

70-ամյա հոգևորականը ռազմադաշտ է առաջնորդում հայկական ազատագրական ջոկատը

Ծանոթագրություններ

↑ Ion, Theodore P., «The Cretan Question», The American Journal of International Law, April, 1910, pp. 276—284
↑ Raymond Zickel and Walter R. Iwaskiw (1994). ««National Awakening and the Birth of Albania, 1876—1918», Albania: A Country Study». countrystudies.us.
↑ Османская империя в энциклопедии «Кругосвет»
↑ Tadeusz Swietochowski, Russian Azerbaijan 1905—1920, page 119.
↑ ^5,0 ^5,1 Попов А.

[1] Ion, Theodore P., «The Cretan Question», The American Journal of International Law, April, 1910, pp. 276—284

[Birth_of_Albania-2] Raymond Zickel and Walter R. Iwaskiw (1994). ««National Awakening and the Birth of Albania, 1876—1918», Albania: A Country Study». countrystudies.us.

[3] Османская империя в энциклопедии «Кругосвет»

[4] Tadeusz Swietochowski, Russian Azerbaijan 1905—1920, page 119.

[enciIslam-5] 5,0 ^5,1 Попов А.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

@@ Տող 1. / Տող 1. @@
-[[Պատկեր:Sultanvahideddin.jpg|thumb|<small>1922 թվականի նոյեմբերի 16-ին [[Մուհամմեդ VI|Մեհմեդ VI]]-ը, ով ձևականորեն դեռ մնում էր [[խալիֆ]], դիմեց բրիտանական ռազմական իշխանություններին՝ խնդրելով իրեն դուրս բերել Կոստանդնուպոլսից (Ստամբուլ): Նոյեմբերի 17-ին, բրիտանական  «Մալայա» գծանավով, նա մեկնեց Ստամբուլից:</small>]]
+[[Պատկեր:Sultanvahideddin.jpg|thumb|<small>1922 թվականի նոյեմբերի 16-ին [[Մուհամմեդ VI|Մեհմեդ VI]]-ը, ով ձևականորեն դեռ մնում էր [[խալիֆ]], դիմեց բրիտանական ռազմական իշխանություններին՝ խնդրելով իրեն դուրս բերել Կոստանդնուպոլսից (Ստամբուլ): Նոյեմբերի 17-ին, բրիտանական  «Մալայա» [[գծանավ]]ով, նա մեկնեց Ստամբուլից:</small>]]
-'''Օսմանայան կայսրության տրոհումը,''' Օսմանյան կայսրության պատմության մի ժամանակաշրջան, որը տևել է [[1908|1908 թվականից]] ([[Երիտթուրքական հեղափոխություն]]) մինչև [[1922|1922 թվական]]ը ([[Օսմանյան կայսրության բաժանումը]]):
+'''Օսմանայան կայսրության տրոհումը,''' Օսմանյան կայսրության պատմության մի ժամանակաշրջան, որը տևել է [[1908|1908 թվականից]] ([[Երիտթուրքական հեղափոխություն]]) մինչև [[1922|1922 թվական]]ը ([[Օսմանյան կայսրության բաժանումը]])։
+== Պատմություն ==
-== Պատմությունը ==
-թվականին <nowiki/>[[Կրետե|Կրետեն]], օգտվելով <nowiki/>[[Երիտթուրքական հեղափոխություն|Երիտթուրքական հեղափոխությունից]], հայտարարել է  [[էնոզիս]] Հունաստանի հետ<ref>Ion, Theodore P., «The Cretan Question», ''The American Journal of International Law'', April, 1910, pp. 276—284</ref>:
+թվականին [[Կրետե]]ն, օգտվելով [[Երիտթուրքական հեղափոխություն]]ից, հայտարարել է [[էնոզիս]] Հունաստանի հետ<ref>Ion, Theodore P., «The Cretan Question», ''The American Journal of International Law'', April, 1910, pp. 276—284</ref>։
-թվականին, երբ <nowiki/>[[Սերբիա|Սերբիան]], [[Չեռնոգորիա|Չեռնոգորիան]][[Չեռնոգորիա|  (Մոնտենեգրոն)]] և Հունաստանը իրավունք ներկայացրեցին՝ կառավարելու Ալբանիայի տարածքը, [[Ալբանիա|Ալբանիան]] անկախություն հռչակեց<ref name="Birth of Albania">{{Կաղապար:Cite web|author = Raymond Zickel and Walter R. Iwaskiw|year = 1994|title = «National Awakening and the Birth of Albania, 1876—1918», Albania: A Country Study|url = http://countrystudies.us/albania/20.htm|work = countrystudies.us|accessdate = }}</ref>:
+թվականին, երբ [[Սերբիա]]ն, [[Չեռնոգորիա]]ն[[Չեռնոգորիա|(Մոնտենեգրոն)]] և Հունաստանը իրավունք ներկայացրեցին՝ կառավարելու Ալբանիայի տարածքը, [[Ալբանիա]]ն անկախություն հռչակեց<ref name="Birth of Albania">{{Cite web|author = Raymond Zickel and Walter R. Iwaskiw|year = 1994|title = «National Awakening and the Birth of Albania, 1876—1918», Albania: A Country Study|url = http://countrystudies.us/albania/20.htm|work = countrystudies.us|accessdate = }}</ref>։
-[[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրությունը]], թուլանալով, փորձում էր հենվել [[Գերմանիա|Գերմանիայի]] օգնության վրա, սակայն դա սոսկ ներքաշեց նրան [[Առաջին համաշխարհային պատերազմ|Առաջին համաշխարհային պատերազմի (Առաջին աշխարհամարտ)]] մեջ ([[1914]]), որն ավարտվեց [[Կենտրոնական ուժեր|Քառյակ դաշինքի պարտությամբ:]] <ref>[http://www.krugosvet.ru/enc/istoriya/osmanskaya_ottomanskaya_imperiya.html?page=0,6 Османская империя в энциклопедии «Кругосвет»]</ref>
+[[Օսմանյան կայսրություն]]ը, թուլանալով, փորձում էր հենվել [[Գերմանիա]]յի օգնության վրա, սակայն դա սոսկ ներքաշեց նրան [[Առաջին համաշխարհային պատերազմ|Առաջին համաշխարհային պատերազմի (Առաջին աշխարհամարտ)]] մեջ ([[1914]]), որն ավարտվեց [[Կենտրոնական ուժեր|Քառյակ դաշինքի պարտությամբ]]<ref>[http://www.krugosvet.ru/enc/istoriya/osmanskaya_ottomanskaya_imperiya.html?page=0,6 Османская империя в энциклопедии «Кругосвет»]</ref>։
-թվականի դեկտեմբերի 5-ին ստորագրվեց [[Երզնկայի զինադադար]]ը, որով ավարտվեց պատերազմն Օսմանյան կայսրության և Ռուսաստանի միջև:<ref>Tadeusz Swietochowski, ''Russian Azerbaijan 1905—1920'', page 119.</ref>
+թվականի դեկտեմբերի 5-ին ստորագրվեց [[Երզնկայի զինադադար]]ը, որով ավարտվեց պատերազմն Օսմանյան կայսրության և Ռուսաստանի միջև<ref>Tadeusz Swietochowski, ''Russian Azerbaijan 1905—1920'', page 119.</ref>։
-—1918 թվականներին [[Անտանտ]]ի մասնակից դաշնակից պետություները գրավեցին Օսմանյան կայսրության մերձավորարևելյան տիրույթները. <nowiki/>[[Սիրիա|Սիրիան]] և [[Լիբանան|Լիբանանը]] անցան Ֆրանսիայի հսկողության ներքո, Պաղեստինը, [[Հորդանան|Հորդանանը]] և [[Իրաք|Իրաքը]]՝ Մեծ Բրիտանիայի, <nowiki/>[[Արաբական թերակղզի|Արաբական թերակղզու]] արևմուտքում՝ անգլիացիների աջակցությամբ ([[Լոուրենս Արաբացի]]) կազմավորվեցին հետևյալ անկախ պետությունները. <nowiki/>[[Հիջազ|Հիջազ,]] <nowiki/>[[Նաջդ|Նեջդ]], Ասիր և [[Եմեն]]: Հետագայում Հիջազը և Ասիրը մտան [[Սաուդյան Արաբիա|Սաուդյան Արաբիայի]] կազմի մեջ:
+—1918 թվականներին [[Անտանտ]]ի մասնակից դաշնակից պետություները գրավեցին Օսմանյան կայսրության մերձավորարևելյան տիրույթները. [[Սիրիա]]ն և [[Լիբանան]]ը անցան Ֆրանսիայի հսկողության ներքո, Պաղեստինը, [[Հորդանան]]ը և [[Իրաք]]ը՝ Մեծ Բրիտանիայի, [[Արաբական թերակղզի|Արաբական թերակղզու]] արևմուտքում՝ անգլիացիների աջակցությամբ ([[Լոուրենս Արաբացի]]) կազմավորվեցին հետևյալ անկախ պետությունները. [[Հիջազ]], [[Նաջդ|Նեջդ]], Ասիր և [[Եմեն]]։ Հետագայում Հիջազը և Ասիրը մտան [[Սաուդյան Արաբիա]]յի կազմի մեջ։
-թվականի հոկտեմբերի 30-ին կնքվեց <nowiki/>[[Մուդրոսի զինադադար|Մուդրոսի զինադադարը]], որին հետևեց [[Սևրի պայմանագիր|Սևրի հաշտության պայմանագիրը]] (1920 թվականի օգոստոսի 10-ին): 1923 թվականի հոկտեմբերի 29-ին հռչակվեց [[Թուրքիա|Թուրքական հանրապետությունը]] կամ <nowiki>[[Թուրքիայի հանրապետություն]]</nowiki>ը: 1922 թվականի նոյեմբերի 1-ին Թուրքիայի ազգային մեծ ժողովը օրենք ընդունեց սուլթանության և խալիֆայության անջատման, առանձնացման մասին, ընդ որում՝ սուլթանությունը վերացվում էր՝ լուծարվում էր: Այդպես ավարտվեց Օսմանյան կայսրության ավելի քան 600-ամյա պատմությունը:
+թվականի հոկտեմբերի 30-ին կնքվեց [[Մուդրոսի զինադադար]]ը, որին հետևեց [[Սևրի պայմանագիր|Սևրի հաշտության պայմանագիրը]] (1920 թվականի օգոստոսի 10-ին)։ 1923 թվականի հոկտեմբերի 29-ին հռչակվեց [[Թուրքիա|Թուրքական հանրապետությունը]] կամ <nowiki>[[Թուրքիայի հանրապետություն]]</nowiki>ը։ 1922 թվականի նոյեմբերի 1-ին Թուրքիայի ազգային մեծ ժողովը օրենք ընդունեց սուլթանության և խալիֆայության անջատման, առանձնացման մասին, ընդ որում՝ սուլթանությունը վերացվում էր՝ լուծարվում էր։ Այդպես ավարտվեց Օսմանյան կայսրության ավելի քան 600-ամյա պատմությունը։
-Օսմանյան կայսրության տրոհումը ուղեկցվում էր քրիստոնյաների՝ մասնավորապես և հատկապես՝ հայերի, ինչպես նաև հույների, ասորիների, նաև՝ ոչ քրիստոնյաների, այդ թվում՝ քուրդ-եզիդների զանգվածային կոտորածով և տեղահանմամբ, ինչը շարունակվեց մինչև 1926 թվականը:
+Օսմանյան կայսրության տրոհումը ուղեկցվում էր քրիստոնյաների՝ մասնավորապես և հատկապես՝ հայերի, ինչպես նաև հույների, ասորիների, նաև՝ ոչ քրիստոնյաների, այդ թվում՝ քուրդ-եզիդների զանգվածային կոտորածով և տեղահանմամբ, ինչը շարունակվեց մինչև 1926 թվականը։
-թվականի հուլիսին ստորագրվեց <nowiki/>[[Լոզանի պայմանագիր|Լոզանի պայմանագիրը]], որում սահմանվում էին Թուրքիայի նոր սահմանները:<ref name="enciIslam">[http://www.e-reading.org.ua/chapter.php/1007896/168/Popov_-_Polnaya_istoriya_islama_i_arabskih_zavoevaniy.html Попов А.]</ref> 1923 թվականի հոկտեմբերի 29-ին թուրքերը հռչակեցին Թուրքական հանրապետությունը՝ նախագահ [[Մուստաֆա Քեմալ Աթաթուրք|Մուստաֆա Քեմալ Աթաթյուրքի]] գլխավորությամբ:<ref name="enciIslam">[http://www.e-reading.org.ua/chapter.php/1007896/168/Popov_-_Polnaya_istoriya_islama_i_arabskih_zavoevaniy.html Попов А.]</ref>
+թվականի հուլիսին ստորագրվեց [[Լոզանի պայմանագիր]]ը, որում սահմանվում էին Թուրքիայի նոր սահմանները<ref name="enciIslam">[http://www.e-reading.org.ua/chapter.php/1007896/168/Popov_-_Polnaya_istoriya_islama_i_arabskih_zavoevaniy.html Попов А.]</ref>։ 1923 թվականի հոկտեմբերի 29-ին թուրքերը հռչակեցին Թուրքական հանրապետությունը՝ նախագահ [[Մուստաֆա Քեմալ Աթաթուրք|Մուստաֆա Քեմալ Աթաթյուրքի]] գլխավորությամբ<ref name="enciIslam"/>։
-== Տե՛ս նաև ==
+== Տես նաև ==
 * [[Իտալա-թուրքական պատերազմ (1911-1912)|Իտալա-թուրքական պատերազմ]]
 * [[Բալկանյան պատերազմներ (1912-1913)|Բալկանյան պատերազմներ]]
@@ Տող 38. / Տող 38. @@
 |lines=2
 |Պատկեր:Ottoman-Empire-Public-Demo.png|<small>Ցույցերը Կոստանդնուպոլսի Սուլթանահմետ հրապարակում Երիտթուրքական հեղափոխության ժամանակ</small>
-|Պատկեր:Ottoman soldiers after the First Balkan War.png|<small>Բարոյալքված թուրք զինվորները: 1913 թվական
+|Պատկեր:Ottoman soldiers after the First Balkan War.png|<small>Բարոյալքված թուրք զինվորները։ 1913 թվական
-|Պատկեր:Maude in Baghdad.jpg|<small>Բրիտանական զորքերը մտնում են Բաղդադ: 1917 թվականի մարտ</small>
+|Պատկեր:Maude in Baghdad.jpg|<small>Բրիտանական զորքերը մտնում են Բաղդադ։ 1917 թվականի մարտ</small>
-|Պատկեր:Turkish trenches at Dead Sea2.jpg|<small>Թուրքական խրամատները Մեռյալ ծովի ափին: 1917 թվական</small>
+|Պատկեր:Turkish trenches at Dead Sea2.jpg|<small>Թուրքական խրամատները Մեռյալ ծովի ափին։ 1917 թվական</small>
 |Պատկեր:030Arab.jpg|<small>[[Հուսեյն իբն Ալի ալ-Հաշիմի]]ի զինվորները 1916-1918 թվականների Արաբական ապստամբության ժամանակ տանում են Հիջազ թագավորության դրոշը</small>
 |Պատկեր:Armenian Resistance Armenian Fedayees 1915.png|<small>70-ամյա հոգևորականը ռազմադաշտ է առաջնորդում հայկական ազատագրական ջոկատը</small>
@@ Տող 46. / Տող 46. @@
 == Ծանոթագրություններ ==
+{{Ծանցանկ}}
-<div class="references-small " style="">
-<references></references>
-</div>
 [[Կատեգորիա:Օսմանյան կայսրության պատմություն]]
 [[Կատեգորիա:Առաջին համաշխարհային պատերազմ]]
+[[Կատեգորիա:Օսմանյան կայսրության քաղաքականություն]]
+[[Կատեգորիա:Թուրքիայի պատմություն]]