Umuna a Sangalubongan a Gubat
Ti Umuna a Sangalubongan a Gubat (WWI) ket maysa idi a sangalubongan a gubat a naipatengnga idiay Europa a nangrugi idi 28 HUlio 1914 ken nagpaut aginggana idi 11 Nobiembre 1918. Daytoy ket kaaduan a naamammon a kas ti Sangalubongan a Gubat wenno ti Nalatak a Gubat manipud idi nangrugi aginggana ti rugi ti Maikadua a Sanglubongan a Gubat idi 1939, ken ti Umuna a Sangalubungan a Gubat wenno Sangalubongan a Gubat I manipud idin. Daytoy ket nangiraman kadagiti amin a nalatak a bileg,[5] a naaramid kadagiti dua nga nagsuppiat a kumaduaan : dagiti Kumaduaan (a naibatay ti Tinallo a Naimbag a nakem ti Nagkaykaysa a Pagarian, Pransia ken Rusia) ken dagiti tengnga a bileg (kasisigud a naipatengnga ti lawlaw ti Tinallo a Kumaduaan ti Alemania, Austria-Hungaria ken Italia; ngem, idi ti Austria–Hungaria ket nangala ti panakagura a sumuppiat ti daytoy a tulag, ti Italia ket saan a simrek ti daytoy a gubat).[6] Dagitoy a kimmaduaan ket naurnosda manen (ti Italia ket nakilaban para kadagiti Aliado), ken daytoy ket dimmakkel idi adu pay a pagilian ti simrek ti daytoy a gubat. Iti kumaudianan adda ti sumurok a 70 riwriw a milisia, a mairaman dagiti 60 riwriw nga Europeano, ti naipagaraw iti maysa kadagiti kadakkelan a gubat iti pakasaritaan.[7][8] Adda ti sumurok a 9 riwriw a nakigubgubat idi ti natnatay a kaaduan daytoy ket gapu ti panakasayaat dagiti armas, gapu kadagiti baro a teknolohia, nga awan ti naipada a panagrang-ay ti panagsalaknib wenno mobilidad. Daytoy ket isu ti maikanem a kaaduan dagiti natay a suppiat iti pakasaritaan ti lubong, a naikasiddongan ti dalan para kadagiti nadumaduma a panagbalbaliw ti politika a kasla dagiti rebolusion kadagiti adu a nairaman a pagilian.[9]
| Umuna a Sangalubongan a Gubat | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
| |||||
| Dagiti makigubgubat | |||||
|
Dagiti Agkakadua a Kabilegan |
Dagiti Tengnga a Kabilegan
 Bulgaria (1915–18) | ||||
| Dagiti agbilbilin ken daulo | |||||
|
Dagiti daulo ken agbilbilin |
Dagiti daulo ken agbilbilin | ||||
| Kapigsa | |||||
|
Naimbag a nakem (Entente)[1]
|
| ||||
| Dagiti nadangran ken natnatay | |||||
|
Natay a milisia: 5,525,000 Nasugatan a milisia: 12,831,500 Napukaw a milisia: 4,121,000 Dagup: 22,477,500 KIA, WIA wenno MIA ...adu pay a maisalaysay. |
Natay a milisia: 4,386,000 Nasugatan a milisia: 8,388,000 Napukaw a milisia: 3,629,000 Dagup: 16,403,000 KIA, WIA wenno MIA ...adu pay a maisalaysay. | ||||
Dagiti nabayagan a gapuanan ti gubat ket mairaman dagiti imperialistiko a ganganaet nga annuroten dagiti nalatak a bileg idiay Europa, a mairaman ti Aleman nga Imperio, ti Austro-Hungaro nga Imperio, ti Imperio nga Otomano, ti Ruso nga Imperio, ti Britaniko nga Imperio, ti Pranses a Republika, ken Italia. Ti pannaka-asasinado idi 28 Hunio 1914 ni Arkiduke Franz Ferdinand iti Austria, ti agtawid ti balangat ti Austria-Hungaria, babaen ti maysa a Yugoslabo nationalista idiay Sarajevo, Bosnia ken Herzegovina ket isu idi ti asideg a nangkalbit ti daytoy a gubat. Daytoy ket nagbanagan ti Habsburg nga ultimatum a simmuppiat ti Pagarian iti Serbia.[10][11] Adda dagiti nadumaduma a kimmadduaan a naporma kadagiti napalabas a dekada ket dagidi Ultimatum, isu ngarud a ti uneg dagiti lawas dagiti kangrunaan a bileg ket nakigubgubatdan; babaen kadagiti bukodda a kolonia, iti nabiit dayto a suppiat ket naisaknapen iti lawlaw ti lubong.
Idi 28 Hulio, ti suppiat ket naglukat babaen ti Austro-Hungaro a panag-raut iti Serbia,[12][13] a sinaruno babaen ti Aleman a panag-raut iti Belhika, Luxembourg ken Pransia; ken ti panag-raut ti Ruso iti Alemania. Kalpasan ti panakaipasardeng ti panag-martsa dagiti Aleman idiay Paris, ti Lumaud a Sanguanan ket nagtalinaay ti estatiko a gubat ti panagdadael ti maysa a trinsera a linia a saan a nagbalbaliw aginggan a idi 1917. Idiay Daya, ti Ruso a buyot ket nagballigi a nakilaban kadagiti Austro-Hungaro a puersa ngem naiasanudda manipud idiay Daya a Prusia ken Polonia babaen dagiti buyot ti Alemania. Adda dagiti nainayon a sanguanan ti nalukatan kalpasan ti iseserrek ti Imperio nga Otomano idi 1914, ti Italia ken Bulgaria idi 1915 ken Romania idi 1916. Ti panakarebba idi Marso 1917 ti Ruso nga Imperio , ken ti Rusia ket pinanawanna ti gubat kalpasan ti Oktubre a Rebolusion ti kaladawan dayta a tawen. Kalpasan ti 1918 nga Aleman a panag- iti igid ti lumaud a sanguananraut, dagiti Aliado ket pinasanudda dagiti buyot ti Alemania kadagiti serie ti nagballigi a panag-raut ken dagiti puersa ti Estados Unidos ket nangrugrugida a simrek kadagiti trisera. Ti Alemania, nga adda idi ti bukodna a riribok kadagiti rebolusionario iti daytoy a puntos, ket immannurot a mangisardeng ti pannakilaban idi 11 Nobiembre 1918, a naamammuan kalpasan daytoy ti Panangisardeng ti gubat nga Aldaw. T gubat ket nagpatingnga iti panagballigi para kadagiti Aliado.
Dagiti napasmak idiay balay a sangsanguanan ket nakaariwawada pay a kas dagiti sanguanan ti gubat, gaputa dagiti nakibingbinglay ket pimmadasda a nangipagunay kadagiti katataoanda ket ekonomia a rekurso tapno makilaban ti naindagupan a gubat. Bababen ti gibus ti gubat, uppat kadagti kangrunaan nga imperial a bileg — dagiti Aleman, Ruso, Austro-Hungaro ken Otomano nga imperio — napaawanen. Dagiti simmaruno nga estado dagiti dua nga immuna a naibaga ket napukawanda kadagiti adu a teritorio, bayat a dagiti dua a naududi a naibaga ket sibubukelda a naiwarwar. Ti mapa ti tengnga a Europa ket nailadawan idi kadagiti nadumaduma a babbabassit nga estado.[14] Ti Liga dagitiPagilian ket naporma idi nga adda ti namnama a daytoy ket mangpawil ti sabali a kastoy a suppiat. Ti Europeano a nationalismo a pinarsua babaen ti gubat ken dagiti pannakabingbingay dagiti imperio, dagiti nagbanagan ti pannakaabak ti Alemania ken dagiti parikut ti Tulag iti Versailles ket naipannurotan a gapuanan a kontribusion ti Maikadua a Sangalubongan a Gubat.[15]
Nagnagan
urnosenIdiay Kanada, ti Magasina ti Maclean idi Oktubre 1914 ket kinunana, "Adda dagiti gubat a bukodda a managanan. Daytoy ket ti Nalatak a Gubat."[16] Idi las-ud ti entergubat a paset ti panawen, ti gubat ket kaaduan a tinawtawagan a kas ti Sangalubongan a Gubat ken ti Nalatak a Gubat, kadagiti agsasao ti Inggles a pagilian.
Kalpasan ti isasangbay ti Maikadua a Sangalubongan a Gubat idi 1939, dagiti termino a Sangalubongan a Gubat I wenno ti Umuna a Sangalubongan a Gubat ket nagbalin a pagalagadan dagitoy, a dagiti Britaniko ken Kanadiano a historiador ket kinaykayatda ti Umuna aSangalubongan a Gubat, ken dagiti Amerikano ti Sangalubongan a Gubat I. Dagitoy dua a termino ket naus-usar pay idi las-ud ti Entregubat a paset ti panawen. Ti termino a "Umuna a Sangalubongan Gubat" ket immuna nga inusar idi Septiembre 1914 babaen ti Aleman a pilosopo a ni Ernst Haeckel, a nangitunton a "awan dudua a ti dalan ken karakter ti nabutbutngan a 'Europeano a Gubat' ... ket agbalinto a ti umuna a sangalubongan agubat iti napno a kapanunotan ti balikas."[17] Ti Umuna a Sangalubongan a Gubat ket isu pay ti titulo ti maysa a 1920 a pakasaritaan babaen ti opisial ken agiwarwarnak a ni Charles à Court Repington.
Sapasap a pakasaritaan
urnosen
Idi maika-19 a siglo, dagiti kangrunaan a bileg ti Europa ket nangiyunayunayda kadagiti pamay-an tapno matalinaay ti balanse tibileg iti amin a Europa, ken isu ti nagbanagan ti kaada ti narikut a network kadagiti panagkakadua ti politikal ken militar iti amin a paset ti kontinente babaen idi 1900.[6] Dagitoy ket nangrugi idi 1815, babaen ti Nasantuan a a Kumadduaan a nagbaetan ti Prusia, Rusia, ken Austria. Kalpasan daytoy, idi Oktubre 1873, ti Kanselor ti Alemania a ni Otto von Bismarck nakitulag iti Liga dagiti Tallo nga Emperador (Alemania: Dreikaiserbund) a nagbaetan dagiti monarkia ti Austria-Hungaria, Rusia ken Alemania. Napaay daytoy a tulagan gaputa ti Austria-Hungaria ken Rusia ket saanda a nagtutulag ti annuroten a maipanggep ti Balkan , daytoy ti nangtunpalan ti pannakaporma ti kumadduaan ti Alemania ken Austria-Hungaria idi 1879 a tinawtawagan ti Dua a Kumadduan. Daytoy ket nakitkita idi a kas pamay-an iti panagsuppiat ti impluensia ti Rusia kadagiti Balkan iti agtultuloy a pannakakapsot ti Otomano nga Imperio.[6] Idi 1882, daytoy a kumadduaan ket naipadakkel tapno mairaman ti Italia a nagtungpalan ti Tinallo a Kumaduaan.[18] Ni Bismarck ket nangiyunay-unay a nagob-obra tapno maipan a kadua ti Rusia ti Alemania tapno maliklikan ti dua ti sanguannna a gubat iti Pransia ken Rusia. Idi naipangato ni Wilhelm II iti trono a kas Emperador ti Alemania (Kaiser), Ni Bismarck ket napilit nga agretiro ken dagiti kumaduaan a sistemana ket nagin-inut napaay ti panakayunay-unayna. Kas pagarigan, ti Kaiser ket nagmadi a mangpabaro ti Panangiseguro manen a Tulag iti Rusia idi 1890. Kalpasan ti dua a tawen, ti Kumadduaan ti Pranko-Ruso ket napirmaan idi tappno mangkontra ti puersa ti Tinallo a Kumadduaan. Idi 1904, Ti Britani aketnangpirma kadagiti serie ti tulagan iti Pransia, ti Entente Cordiale, ken idi 1907, ti Britania ken Rusia ket nagpirmada ti Konbension ti Anglo-Ruso. Bayat a dagitoy a tulagan ken saan a pormal a nakikadua ti Britania iti pransia wenno Rusia, nangaramid daytoy ti pannakabael ti Britaniko iti iseserrek iti masakbayan a suppiat a pakairamanan iti Pransia wenno Rusia, ken ti sistema ti dagiti tulagan ti nagsisilpo a ket naamammuanton a kas ti Triple Entente.[6]
Ti bileg ti ekonomia ken industria ti Alemania ket dimmakkel unayen kaplasan ti panagkaykaysa ket pundasion ti Imperio idi 1871. Manipud idi tawtawen ti 1890, ti gobierno ni Wilhelm II ket nagus-usar iti daytoy a batayan tapno mangiraem kadagiti adu a rekurso ti ekonomia para iti panangipatakder ti Kaiserliche Marine (Imperial a Marina ti Alemania), naipatakder daytoy babaen ni Admiral Alfred von Tirpitz para iti panagsasilsal iti Naarian a marina ti Britaniko para iti supremasia ti marina iti lubong.[19] A kas nagbanagan daytoy, ti tunggal maysa a pagilian ket nagregget a nangipatakder ti nasaysayaat iti termino dagiti puonan a bapor. Ti pannakairugi ti HMS Dreadnought idi 1906, ti Imperio ti Britaniko ket nangipadakkel ti adu a panangatiwna iti Aleman a kasalisalna.[19] Dagiti armas a lumbaan a nagbaetan ti Britania ken Alemania ket nagtungpalan ti pannakaipadakkelna iti amin a Europa, dagiti amin a nangruna a bileg ket nangiraraem kadagiti batayan ti indudtriada a mangipataud kadagiti ramit ken dagiti arama a nasken para iti pan-Europeano a suppiat.[20] Idi baetan ti 1908 ken 1913, ti militar a panaggastos dagiti bileg ti Europa ket dimmakkel babaen ti 50%.[21]
Ti Austria-Hungaria ket nakibinglayda iti didigra ti Bosnia iti 1908–1909 babaen ti opisial a panangikapet ti dati a teritorio ti Otomano iti Bosnia ken Herzegovina, ken sinakopna manipud idi 1878. Daytoy ket nakaungetan ti Pagarian ti Serbia ken ti patronatona, ti Pan-Eslabiko ken Ortodokso a Ruso nga Imperio.[22] Ti politiko a maniobra ti Rusoiti rehion ket nangpaay kadagiti tulagan ti kappia, nangrugrugi idin dagitoy a madaddadael ken naamammuan idi dagitoy a kas "ti polbera ti Europa".[22] Idi 1912 ken idi 1913, ti Umuna a Gubat ti Balkan ket nagbaetan a linabanan idi ti Liga ti Balkan ken ti nagsisina nga Imperio ti Otomano. Ti resultaan ti Tulag ti Londres ket nagpaadu a nangpabassit ti Imperio ti Otomano, ken nangpartuat daytoy ti nawaya nga Estado ti Albania bayat a nangpadakkel daytoy kadagiti tinengtengngel a teritorio ti Bulgaria, Serbia, Montenegro, ken Gresia. Idi rinaut ti Bulgaria ti Serbia ken Gresia idi Hunio 16 1913, nakapukawanna daytoy ti kaaduan ti Macedonia iti Serbia ken Gresia ken ti Akin-abagatn a Dobruja iti Romania iti 33 nga aldaw a Maikadua a Gubat ti Balkan, ken nangpaadu daytoy ti pannkariribok ti rehion.[23]
Didigra ti Hulio 1914
urnosen
Idi Hunio 28 1914, ni Gavrilo Princip, ti maysa nga estudiante a Bosnio a Serbo ken kameng ti Katutubo ti Bosnia, ket pinatayna ti agtawid ti trono ti Austro-Hungaro, a ni Arkhduke Franz Ferdinand ti Austria, idiay Sarajevo, Bosnia.[24] Daytoy ket nangrugian ti maysa a bulan ti diplomatiko a maniobra a nagbaetan ti Austria-Hungaria, Alemania, Rusia, Pransia, ken Britania a tinawtawagan ti Didigra ti Hulio. Ti panagayat ti pnangipatingga ti pannakibiang ti Serbia idiay Bosnia – ti Nangisit nga Ima ket nangited kenni Princip ken dagiti grupona kadagiti bomba ken dagiti pistola, inadalnda, ken tinulonganda a bimmallasiw iti pagbeddengan, ken dagiti Austriano ket hustoda anamatmati a dagiti opisial ti Serbia ken dagiti opisial ket nairamramanda[25] – Ti Austria-Hungaria ket nangipatulod ti Hulio nga Ultimatum iti Serbia, dagitoy idi dagiti sangapulo a serie dagiti demanda a naigaggagara a saan a mabalin nga awaten , ken naikeddeng a mangkasir ti gubat iti Serbia.[26] Idi nakitulag laeng ti Serbia kadagiti walo a demanda, ti Austria-Hungaria ket nangirangaran ti gubat idi Hulio 1914. Ni Strachan ket nangisuppia, a "No man daytoy ket ekuiboko ken nasapa a sungbat babaen ti Serbia ken makaaramid ti giddiatan ti panagkukua ti Austria-Hungaria ket madudua. Ni Franz Ferdinand ket saan idi a kita ti personalidad a nagay-ayat ti kinadayeg, ken ti pannkapaayna ket saan a nangipakita ti nakaro a panagladingit ti imperio".[27]
Ti Imperio ti Ruso, ket saan a nagay-ayat a mangpalubos ti Austria-Hungari a mangikkat ti impluensia kadagiti Balkan, ken ti panagsuporta ti napauten a Serbo a prodihia , ti Rusia ket nagbilbilin ti mobilisasion kalpasan ti maysa ng aladaw.[18] Ti Imperio ti Alemania ket naggunay met idi Hulio 30 1914, a nnagisagsagana mangipakat ti "Plano Schlieffen", a nangiplano ti napardas, ken dakkel a panagraut iti Pransia tapno mangikkat ti buyot ti Pransia, ken agsikko a mapan iti daya ken mangsuppiat iti Rusia. Ti Gabineta ti Pransia ket nanglikud ti presion ti miltar ti dagus a panaggunayna, ken nagbilin ti panagsubli kadagiti tropana iti 10 km manipud ti pagbeddengan tapno maliklikan ti insidente. Ti Pransia ket naggunay laeng idi rabii ti Agosto 2, idirinaut ti Alemania tiBelhika ken rinautna dagiti tropa ti Pransia. Ti Alemania ket nangirangarang ti gubat iti Rusia iti isu met laeng nga aldaw.[28] Ti Britania ket nangirangarang ti gubat iti Alemania idi Agosto 4 1914, kalpasan ti maysa a "saan a nasayaat a sungbat" iti Britaniko nga ultimatum a nasken a matalinaay neutral ti Belhika[29].
Progreso ti gubat
urnosenTi lukat dagiti panaggugura
urnosenPannaka-allilaw ti Tengnga a Bilbileg
urnosenTi estratehia ti Tengnga a Bilileg ket nakasagaba kadagiti di nasayaat a komunikasion. Ti Alemania ket nangikari a mangsuporta ti panagraut ti Austria-Hungaria iti Serbia, ngem ti panangipatarus ti kaibuksilanna daytoy ket adu ti naggigiddiatanna. Dagiti dati a nasubokan a plano a ti panangipan kadagiti tropa ket nabaliwan idi kasapaan ti 1914, ngen dagiti sukat ket saan pay a nasubokan kadagiti panagsanay. Dagiti daulo ti Austro-Hungaro ket namatmatida a ti Alemania ket kallubanna ti akin-amianan a pagbeddenganna iti Rusia.[30]Nupay kasta, ti Alemania ket nakitkitana ti Austria-Hungaria ket kaaduan a mangidagus kadagiti tropana a mangsuppiat iti Rusia, bayat a mangidatar iti Pransia. Daytoy a pannaka-allilaw ket nangpilit ti Buyot ti Austro-Hungaro a mangbingay kadagiti puersana kadagiti sanguanan a baetan ti Russia ken Serbia.
Idi Septiembre 9 1914, ti Septemberprogramm, ti mabalin a plano a nangisalaysay ti naisangyan a gandat ti gubat ti Alemania ken dagiti kondison a susukimaten ti Alemania a mangpapilit kadagiti Bileg ti Kumadduaan, ket inwaragawag idi babaen ti Kanselor ti Alemania, a ni Theobald von Bethmann-Hollweg ngem daytoy ket saan nga opisial a naampon
Dagiti kampania ti Aprika
urnosen
Dagiti immununa a panaglalaban iti gubat ket nakairamanna ti Britaniko, Pransia, ken dagiti kolonial a puersa ti Aleman idiay Aprika. Idi Agosto 7, dagiti tropa ti Pransia ken Britania ket rinautda ti Alemani a protektorado ti Togoland. Idi Agosto 10, dagiti puersa ti Alemania idiay Abagatan a laud nga Aprika ket rinautda ti Abagatan nga Aprika; dagiti naiwarwara ken narungsot a pannakilablaban ket nagtultuloy kadagiti nabati a paset a panawen ti gubat. Dagiti kolonial a puersa ti Alemania idiay Daya nga Aprika ti Alemania, nga indauluan babaen ni Koronel Paul von Lettow-Vorbeck, ket nakilabanda iti maysa a kampania ti gerila a pannakigubatan idi las-ud ti Umuna a Sangalubongan a Gubat ken simmukoda laeng kalasan ti dua a lawak idi naipakat ti panagsardeng ti gubat idiay Europa.[31]
Kampania ti Serbia
urnosenTi Austria ket nagraut ken kinalabanna ti buyot ti Serbia idiay Gubat ti Cer ken ti Gubat ti Kolubara idi rugi ti Agosto 12. Kalpasan dagiti dua a lawas, dagiti panagraut ti Austria ket naipasanod nga adu dagiti napukpukaw, daytoy ti nangmarka kadagiti adu nga immuna a panagballigi iti gubat dagiti Kumadduaan ken nangpukaw ti namnama ti napardas a panagballigi ti Austro-Hungaro. A kas nagbanagan daytoy, ti Austria ket napilitan a nangibati ti dakkel a puersa iti sanguanan ti Serbia, isu daytoy ti nangpakapsot kadagiti ganetgetna a sumuppiat iti Rusia.[32] Ti panangabak ti Serbia iti Austro-Hungaro a panagraut idi 1914 ket mangiraman kadagiti nangruna a panangatiw a panagballigi iti naudi a siglo.[33]
Dagiti puersa ti Alemania idiay Belhika ken Pransia
urnosenIdi rugi ti Umuna a Sangalubongan a Gubat, ti buyot ti Alemania ket nangitungpal ti nabaliwan a bersion ti Plano Schlieffen. Daytoy ket nangimartsa kadagiti buyot ti Alemania idiay neutral a Belhika ken idiay Pransia, sakbay a nagsikko nga agpa-abagatan tapno palikmutanna ti buyot ti Pransia idiay pagbeddenagn ti Alemania.[10] Gaputa ti Pransia ket nangirangarang nga isu ket "adaan ti waya nga agtignay iti kaso a makiginnubat ti Alemania ken Rusia", ti Alemania ket nagur-uray ti posibildad ti maysa a panagraut iti Pransia iti maysa asangaunan ken babaen iti Rusia iti sabali pay a sanguanan. Tapno masabat iti kastoy a senario, ti Plano Schlieffen ket nangibagbaga a ti Alemania ket nasken a napardas nga abakenna ti Pransia (a kasla iti napasamak iti Gubat ti Pranko-Prusia iti 1870–71). Daytoy ket nangisingsingasing pay a tapno maulit ti napardas a panagballigi idiay laud, ti Alemania ket nasken a saan nga agraut babaen ti narigat a langa ti daga iti Alsace-Lorraine (nga addaan ti dagus a pagbeddenagan itilaud ti karayan Rin), embes ket ti kapanunotan ket ti mangpadas a pardasan a lappedan ti Paris manipud ti Kanal Inggles ken ti panagtulong ti Britaniko, ken alaenna ti Paris, ken isunto daytoy ti kanungpalan ti panangabak ti gubat. Dagiti buyot ket maiyakarto idiay daya tapno sabtenna ti Rusia. Namatmatida a ti Rusia ket makasapul ti nabayag a paset ti panawen ti mobilisasion sakbay nga agbalin nga agpayso a mangpangta kadagiti Tengnga a Bileg.
Ti laeng adda a plano ti Alemania para iti animan a gubat ket dagiti panagmartsa dagiti buyot ti Alemania idia Belhika. Ti Alemania ket kinaykayatna nga a nawaya makuyogan a mapan idiay Bekhika (ken kasisigud pay nga idiay Olanda, ken plano a linikudan ni babaen ni Kaiser Wilhelm II) tapno rautenna ti Pransia. Ti neutral a Belhika ket linikudanna daytoy a kapanunotan, isunga dagiti Aleman ket nangikeddeng nga embes a mangraut babaen idiay Belhika. Ti Pransia ket kinayatna met nga iyakar dagiti puersana idiay Belhika, ngem dati a saan a kinayat Belhika daytoy a "singasing", iti namnama a maliklikan ti aniaman a gubat iti daga ti Belhika. Iti kanungpalanna, kalpasan ti panagraut ti Alemania, ti Belhika ket pimmadas a nangitipon ti buyotna iti buyot ti Pransia (ngem ti dakkel a paset ti buyot ti Belhika ket nagsanod idiay Antwerp nga idiay ti nakapilitanda a simmuko idi napukawen ti amin a namnama iti tulong).
Dagiti nagibasaran
urnosen- ^ a b Tucker & Roberts 2005, p. 273
- ^ "Dagiti Estadistika ti Nalatak a Gubat ti Buyot ti Britaniko". 1914-1918.net. Naala idi 2011-12-13.
- ^ Dagiti bilang ket para iti Imperio iti Britania
- ^ Dagiti bilang ket para iti Metropolitan a Francia ken kol-kolonia.
- ^ Willmott 2003, pp. 10–11
- ^ a b c d Willmott 2003, p. 15
- ^ Keegan 1988, p. 8
- ^ Bade & Brown 2003, pp. 167–168
- ^ Willmott 2003, p. 307
- ^ a b Taylor 1998, pp. 80–93
- ^ Djokić 2003, p. 24
- ^ Evans 2004, p. 12
- ^ Martel 2003, p. xii ff
- ^ Keegan 1988, p. 7
- ^ Keegan 1988, p. 11
- ^ See "great, adj., adv., and n." iti Inggles a Diksionario ti Oxford (Maikadua nga edision, 1989; online a bersion Marso 2012)
- ^ Shapiro 2006, p. 329 a naidakamat ti iti reporta idiay The Indianapolis Star, 20 Septiembrer 1914
- ^ a b Keegan 1998, p. 52
- ^ a b Willmott 2003, p. 21
- ^ Prior 1999, p. 18
- ^ Fromkin 2004, p. 94
- ^ a b Keegan 1998, pp. 48–49
- ^ Willmott 2003, pp. 2–23
- ^ Willmott 2003, p. 26
- ^ Stevenson 1996, p. 12
- ^ Willmott 2003, p. 27
- ^ Strachan 2003, p. 68
- ^ Willmott 2003, p. 29
- ^ "Daily Mirror Headlines: Ti Panangirangarang ti Gubat, Naipablaak idi Agosto 4 1914". BBC. Naala idi 9 Pebrero 2010.
- ^ Strachan 2003, pp. 292–296, 343–354
- ^ Farwell 1989, p. 353
- ^ Tucker & Roberts 2005, p. 172
- ^ John R. Schindler (1 Abril 2002). "Didigra idiay Drina: Ti Buyot ti Austro-Hungaro idiay Serbia, 1914". Wih.sagepub.com. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2013-07-21. Naala idi 2013-03-13.
Dagiti akinruar a silpo
urnosen
Dagiti midia a mainaig iti Umuna a Sangalubongan a Gubat iti Wikimedia Commons