Jump to content

Tao (sebbangan): Paggiddiatan a nagbaetan dagiti rebision

Urnosen dagiti silpo
Manipud iti Wikipedia, ti nawaya nga ensiklopedia
Inter-aktibo nga agbasabasa iti pakasaritaan
← Nadadaan nga urnos
Content deleted Content added
VisualWikitext
m nainayonan ti Kategoria:Nangruna nga artikulo nga inusar ti HotCat
m Easter Island-->Rapa Nui (via JWB)
 
(Dagiti 17 nga agtengnga a rebision babaen dagiti 7 nga agar-aramat a saan a naipakita)
Linia 1: Linia 1:
{{kahon ti sebbangan
{{kahon ti sebbangan
| name = Táo<ref name=msw3>{{MSW3 Groves | pages = | id = 12100795}}</ref>
| name = Tao<ref name=msw3>{{MSW3 Groves | pages = | id = 12100795}}</ref>
| pname = Homo sapiens
| image = Akha cropped hires.JPG <!--Tuntungan sakbay nga sukatan ti imahen.-->
| image = Akha cropped hires.JPG
| image_caption = Tattao manipud idiay Abagatan a daya nga Asia
| image_caption = Manakman a tao a lalaki (kanigid) ken babai (kanawan) manipud idiay [[Tailandia]]
| fossil_range = {{Fossil range|0.195|0}} <small>[[Pleistocene]] – Kinaudi</small>
| fossil_range = {{Fossil range|0.195|0}} <small>[[Tengnga a Pleistoseno]]</small> – <small>Kinaudi</small>
| status = LC
| trend = increasing
| status_system = iucn3.1
| status_ref = <ref>Global Mammal Assessment Team (2008). ''[http://www.iucnredlist.org/apps/redlist/details/136584/0 Homo sapiens]''. In: IUCN 2009. IUCN Red List of Threatened Species. Version 2009.2. <www.iucnredlist.org>. Naala idi 03 Marso 2010.</ref>
| taxon = Homo sapiens
| taxon = Homo sapiens
| authority = [[Carl Linnaeus|Linnaeus]], 1758
| authority = [[Carl Linnaeus|Linnaeus]], 1758
| subdivision_ranks = [[Apo ti sebbangan]]
| subdivision_ranks = [[Subsebbangan]]
| subdivision =
| subdivision =
{{extinct}}''[[Homo sapiens idaltu]]'' <small>Puraw ''et al.'', 2003</small><br/>
[[Awanen|{{extinct}}]]''[[Homo sapiens idaltu]]'' <small>White ''et al.'', 2003</small><br />
''Homo sapiens sapiens''
''[[Homo sapiens sapiens]]''
| range_map = Homo Sapien range.png
| range_map = World human population density map.png
| range_map_caption = Sakup iti ''Homo sapiens'' (berde)
| range_map_caption = Densidad ti populasion ti ''Homo sapiens''
| status = LC
| status_system = iucn3.1
| status_ref = <ref name=IUCN>{{IUCN|id=136584 |title=''Homo sapiens'' |assessor=<nowiki></nowiki>Global Mammal Assessment Team |version=2013.2 |year=2008 |accessdate=6 Abril 2014}}</ref>
|synonyms =
|synonyms =
{{collapsible list|bullets = true
{{Marebba a listaan|bullets = true
|title=<small>Sinonimia ti sebbangan</small><ref name=msw3 />
|title=<small>Sinonimo ti sebbangan</small><ref name=msw3 />
|''aethiopicus''<br><small>Bory de St. Vincent, 1825</small>
|''aethiopicus''<br><small>Bory de St. Vincent, 1825</small>
|''americanus''<br><small>Bory de St. Vincent, 1825</small>
|''americanus''<br><small>Bory de St. Vincent, 1825</small>
Linia 51: Linia 51:
}}
}}


Ti '''táo''' ('''''Homo sapiens'''''<ref>{{cite journal |author=Goodman M, Tagle D, Fitch D, Bailey W, Czelusniak J, Koop B, Benson P, Slightom J |title=Ti ebolusion ti primado ti lessaad ti DNA ken ti panakaidasig dagiti hominido |journal=J Mol Evol |volume = 30 |issue=3 |pages=260–266 |year=1990 |pmid=2109087 |doi=10.1007/BF02099995}}</ref><ref>{{cite web |title=Hominidae Classification |work=Sapot a pagsaadan ti Dibersidad dagiti Ayup @ UMich |url=http://animaldiversity.ummz.umich.edu/site/accounts/classification/Hominidae.html |accessdate=2006-09-25}}</ref><ref>{{L&S|homo|hŏmo}} {{L&S|sapiens|săpĭens}}, {{L&S|sapio|săpĭo|ref}}</ref>), ti is-isu a sibibiag a kamkameng dahiti henero a ''[[Homo]]'', ket dagiti [[mamal]] iti [[primado]] nga urnos a nagtaud manipud idiay [[Aprika]], a dagitoy ket nakaabotda ti [[Anatomiko a moderno a tattao|anatomiko a modernidad]] idi agarup a 200,000 tawtawen ken nangipakiatta ti napno a [[moderno a panagkukua]] idi agarup a 50,000 tawtawen.<ref name="evolutionthe1st4billionyears">{{cite book|title=Ebolusion: DagitiImmuna nga Uppat a Bilion a Tawtawen |author=McHenry, H.M|chapter=Ebolusion ti Tao|editors=Michael Ruse & Joseph Travis|year=2009|publisher=The Belknap Press of Harvard University Press|location=Cambridge, Massachusetts|isbn=978-0-674-03175-3|page=265}}</ref>
Ti '''tao''' ('''''Homo sapiens'''''<ref>{{cite journal |author=Goodman M |author2= Tagle D |author3= Fitch D |author4= Bailey W |author5= Czelusniak J |author6= Koop B |author7= Benson P |author8= Slightom J |title=Ti ebolusion ti primado ti lessaad ti DNA ken ti panakaidasig dagiti hominido |journal=J Mol Evol |volume = 30 |issue=3 |pages=260–266 |year=1990 |pmid=2109087 |doi=10.1007/BF02099995}}</ref><ref>{{cite web |title=Hominidae Classification |work=Website ti Dibersidad dagiti Ayup @ UMich |url=http://animaldiversity.ummz.umich.edu/site/accounts/classification/Hominidae.html |accessdate=2006-09-25}}</ref><ref>{{L&S|homo|hŏmo}} {{L&S|sapiens|săpĭens}}, {{L&S|sapio|săpĭo|ref}}</ref>), ti is-isu a sibibiag a kamkameng dahiti henero a ''[[Homo]]'', ket dagiti [[mamalia]] iti [[primado]] nga urnos a nagtaud manipud idiay [[Aprika]], a dagitoy ket nakaabotda ti [[Anatomiko a moderno a tattao|anatomiko a modernidad]] idi agarup a 200,000 tawtawen ken nangipakiatta ti napno a [[moderno a panagkukua]] idi agarup a 50,000 tawtawen.<ref name="evolutionthe1st4billionyears">{{cite book|title=Ebolusion: Dagiti Immuna nga Uppat a Bilion a Tawtawen |author=McHenry, H.M|chapter=Ebolusion ti Tao|editor=Michael Ruse & Joseph Travis|year=2009|publisher=The Belknap Press of Harvard University Press|location=Cambridge, Massachusetts|isbn=978-0-674-03175-3|page=265}}</ref>


Ti linia ti táo' ket nagtaud manipud ti kinaudi a sapasap a kaputotan iti [[tsimpanse]] idi agarup a 5 a riwriw a tawtawen idiay Aprika, a nagbalin iti [[Australopithecines|Australopitekus]] ken dimteng iti henus a ''Homo''.<ref>Tattersall, Ian & Jeffrey Schwartz. 2009. Ebolusion iti Henus a Homo. Tinawen a Panagrepaso iti Daga ken Planetario a Siensia. Tom. 37: 67-92. DOI: 10.1146/annurev.earth.031208.100202</ref> Dagiti immuna a sebbangan ti táo a rimmuar idiay Aprika ket ti ''[[Homo erectus]]'', ti [[Homo ergaster|Aprikano a panakaiduma a]], kimadduaan ti ''[[Homo heidelbergensis]]'', ket naikapanunotan nga isu ti kaasitgan a kaputotan iti moderno nga tattao.<ref>Antón, Susan C. & Carl C. Swisher, III. 2004. Ti Nasapa a Panakaiwarwaras iti homo manipud idiay Aprika. Tinawen a Panagrepaso ti Antropolohia. Tom. 33: 271-296. DOI: 10.1146/annurev.anthro.33.070203.144024</ref><ref>Trinkaus, Erik. 2005. Nasapa Moderno a Tattao. Tinawen a Panagrepaso ti Antropolohia. Tom. 34: 207-30 DOI: 10.1146/annurev.anthro.34.030905.154913</ref> Dagiti ''Homo sapiens'' ket nagrugida a nagtaeng kadgiti kontinente, simmangpetda idiay [[Australia]] idi agarup a 40,000 tawtawen, ti [[Kaamerikaan]] idi agarup a 15,000 a tawtawen, ken dagiti adayo nga is-isla a kas ti [[Hawaii]], [[Easter Island]], ken [[Madagascar]] idi nagbaetan ti 300 AD ken 1200 AD a tawtawen. Idi agarup a 10,000 a tawtawen ti tattao ket nagrugida a nagsany ti sedentario nga agrikultura a nagpaamoda kadgiti mula ken ayup a nangipalubos ti nakaro a panag-adu ti sangalubongan apopulasion. Nupay ti panagrang-ay dagiti pinatary ti [[sungrod]] a teknolohia ken dagiti baro a [[Pakasaritaan iti medisina|pamay-an para iti panagrang-ay ti salun-at]] idi maika-19 ken maika-20 a siglo, ti populasion ti táo ket imadadu pay manen. A adda dagiti agmaymaysa a panakaiwarwaras kadagiti amin a [[kontinente]] malaksid ti [[Antartika]], ti tattao ket maysa a [[kosmopolita a panakaiwarwaras|kosmopolita]] a sebbangan. {{Manipud idi|2011|11}}, ti [[populasion ti lubong|populasion]] ti táo ket nakarkulo idi ti nagbaetan ti 6.97&nbsp;<ref name="popclock">{{cite web|url=http://www.census.gov/population/popclockworld.html|title=Populasion ti Lubong Clock|work=Census.gov|publisher=[[Opisina ti Senso ti Estados Unidos]], Dibision ti Populasion|accessdate=2011-11-02}}</ref> ken
Ti linia ti tao ket nagtaud manipud iti kinaudi a sapasap a kaputotan iti [[tsimpanse]] idi agarup a 5 a riwriw a tawtawen idiay Aprika, a nagbalin iti [[Australopithecines|Australopitekus]] ken dimteng iti henero a ''Homo''.<ref>Tattersall, Ian & Jeffrey Schwartz. 2009. Ebolusion iti Henero a Homo. Tinawen a Panagrepaso iti Daga ken Planetario a Siensia. Tom. 37: 67-92. DOI: 10.1146/annurev.earth.031208.100202</ref> Dagiti immuna a sebbangan ti tao a rimmuar idiay Aprika ket ti ''[[Homo erectus]]'', ti [[Homo ergaster|Aprikano a pannakaiduma a]], kimadduaan ti ''[[Homo heidelbergensis]]'', ket naikapanunotan nga isu ti kaasitgan a kaputotan iti moderno a tattao.<ref>Antón, Susan C. & Carl C. Swisher, III. 2004. Ti Nasapa a Pannakaiwarwaras iti homo manipud idiay Aprika. Tinawen a Panagrepaso ti Antropolohia. Tom. 33: 271-296. DOI: 10.1146/annurev.anthro.33.070203.144024</ref><ref>Trinkaus, Erik. 2005. Nasapa Moderno a Tattao. Tinawen a Panagrepaso ti Antropolohia. Tom. 34: 207-30 DOI: 10.1146/annurev.anthro.34.030905.154913</ref> Dagiti ''Homo sapiens'' ket nagrugida a nangtagtagitao kadgiti kontinente, simmangpetda idiay [[Australia]] idi agarup a 40,000 tawtawen, ti [[Kaamerikaan]] idi agarup a 15,000 a tawtawen, ken dagiti adayo nga is-isla a kas ti [[Hawaii]], [[Rapa Nui]], ken [[Madagascar]] idi nagbaetan ti 300 AD ken 1200 AD a tawtawen. Idi agarup a 10,000 a tawtawen ti tattao ket nagrugida a nagsanay ti sedentario nga agrikultura a nagpaamoda kadgiti mula ken ayup a nangipalubos ti nakaro a panag-adu ti populasion iti lubong. Nupay ti panagrang-ay dagiti pinatary ti [[sungrod]] a teknolohia ken dagiti baro a [[Pakasaritaan iti medisina|pamay-an para iti panagrang-ay ti salun-at]] idi maika-19 ken maika-20 a siglo, ti populasion ti táo ket imadadu pay manen. A adda dagiti agmaymaysa a pannakaiwarwaras kadagiti amin a [[kontinente]] malaksid ti [[Antartika]], ti tattao ket maysa a [[kosmopolita a pannakaiwarwaras|kosmopolitan]] a sebbangan. {{Manipud idi|2011|11}}, ti [[populasion ti lubong|populasion]] ti táo ket nakarkulo idi ti nagbaetan ti 6.97&nbsp;<ref name="popclock">{{cite web|url=http://www.census.gov/population/popclockworld.html|title=Populasion ti Lubong Clock|work=Census.gov|publisher=Opisina ti Senso ti Estados Unidos, Dibision ti Populasion|accessdate=2011-11-02}}</ref> ken
7&nbsp;a bilion.<ref>{{cite news|url=http://www.nytimes.com/2011/11/01/world/united-nations-reports-7-billion-humans-but-others-dont-count-on-it.html?_r=1|title=Ti Nagkaykaysa a Pagpagilian ket Nagireporta kadagiti 7 Bilion a Tattao, ngem dagiti Dadduma ket saanda a Nagnamnama iti Daytoy|last=Roberts|first=Sam|date=31 Oktubre 2011|work=[[The New York Times]]|accessdate=2011-11-07}}</ref>
7&nbsp;a bilion.<ref>{{cite news|url=http://www.nytimes.com/2011/11/01/world/united-nations-reports-7-billion-humans-but-others-dont-count-on-it.html?_r=1|title=Ti Nagkaykaysa a Pagpagilian ket Nagireporta kadagiti 7 Bilion a Tattao, ngem dagiti Dadduma ket saanda a Nagnamnama iti Daytoy|last=Roberts|first=Sam|date=31 Oktubre 2011|work=The New York Times|accessdate=2011-11-07}}</ref>


Ti tattao ket naidasig babaen ti kaadda ti maysa a [[ensepalisasion|dakkel]] nga [[utek ti tao|utek]] a maigiddiat ti kadakkel ti bagi, nga adda ti naisangsangayn a nsayyat ti panakarang-ayna a [[neocortex|neokortesa]], [[prefrontal cortex|sakbay ti sango a kortesa]] ken dagiti [[temporal lobe|temporal a rutong]],a makaaramid kaniada a makabael kadagiti narigat a maawawatan a [[panagrason]], [[pagsasao]], [[introspesion]], [[panagpadles ti parikut]] ken [[kultura]] babaen ti sosial a panagadadal. Daytoy a kapasidad ti sirib, a mairaman ti panagampon ti [[bipedal|dua a saka]] a panaggunay a mangwaya dagiti ima para iti panagiggem dagiti banbanag, ket nakapalubos dagiti táo' ti kaaduan apanagusarda dagiti [[ramit]] kadagiti aniaman a sibibiag a sebbangan iti Daga. Ti tattao ket is-isu laeng ti sibibiag a sebbangan nga ammona ti agaramid ti [[apoy]] ken [[agluto|agluto ti makan]], ken ti is-isu pay a naamammoan a sebbangan nga [[kawes|agkawes]] ken agpartuat ken agusar kadagiti nadumaduma a [[teknolohia]] ken dagiti [[arte]]. Ti panagadal ti tattao ket ti sientipiko a displina iti [[antropolohia]].
Ti tattao ket naidasig babaen ti kaadda ti maysa a [[ensepalisasion|dakkel]] nga [[utek ti tao|utek]] a maigiddiat ti kadakkel ti bagi, nga adda ti naisangsangayn a nsayyat ti panakarang-ayna a [[neocortex|neokortesa]], [[prefrontal cortex|sakbay ti sango a kortesa]] ken dagiti [[temporal lobe|temporal a rutong]], a makaaramid kaniada a makabael kadagiti narigat a maaw-awatan a [[panagrason]], [[pagsasao]], [[introspesion]], [[panagpadles ti parikut]] ken [[kultura]] babaen ti sosial a panagadadal. Daytoy a kapasidad ti sirib, a mairaman ti panagampon ti [[bipedal|dua a saka]] a panaggunay a mangwaya dagiti ima para iti panagiggem dagiti banbanag, ket nakapalubos dagiti tao' ti kaaduan a panagusarda kadagiti [[ramit]] kadagiti ania man a sibibiag a sebbangan iti Daga. Ti tattao ket is-isu laeng ti sibibiag a sebbangan nga ammona ti agaramid ti [[apoy]] ken [[agluto|agluto ti makan]], ken ti is-isu pay nga ammo a sebbangan nga [[kawes|agkawes]] ken agpartuat ken agusar kadagiti nadumaduma a [[teknolohia]] ken dagiti [[arte]]. Ti panagadal ti tattao ket ti sientipiko a displina iti [[antropolohia]].


Dagiti táo ket naisangsangayanda nga umampon ti panagusar kadagiti sistema ti simbolo a panagisarita a kas ti pagsasao para iti bukod a panagiyebkas, ti panakisinnukat ti kapanunotan, ken organisasion. Dagiti táo ket makapartutda kadagiti narigat a maawatan a [[sosial nga estruktura]] a buklen dagiti adu nga agtitinnulong ken agsisinuppiat a grupo, manipud dagiti [[pamilia]] ken dagiti sapot ti [[kinabagian]] aginggana dagiti [[estado]]. Ti [[sosial a panakibiang]] a nagbaetan dagiti tao ket nakapatakder ti nawatiwat a kinaduma dagiti pateg, [[alagad (sosiolohia)|alagaden a sosial]], ken dagiti [[rito]], a no iraman amin dagitoy ket agporma ti batayan ti kagimongan ti tao. Dagiti tao ket naamammon para kadagiti essemda a makaawat ken mangimpluensia ti bukodda nga enbironmento, snga agsuksukisokda ti panagipalpalawag ken mangiturturong ti penomena babaen ti [[siensia]], [[pilosopia]], [[mitolohia]], ken [[relihion]].
Dagiti tao ket naisangsangayanda nga umampon ti panagusar kadagiti sistema ti simbolo a panagisarita a kas ti pagsasao para iti bukod a panagiyebkas, ti panakisinnukat ti kapanunotan, ken organisasion. Dagiti tao ket makapartuatda kadagiti narigat a maawatan a [[sosial nga estruktura]] a buklen dagiti adu nga agtitinnulong ken agsisinuppiat a grupo, manipud dagiti [[pamilia]] ken dagiti sapot ti [[kinabagian]] aginggana dagiti [[estado]]. Ti [[sosial a panakibiang]] a nagbaetan dagiti tao ket nakapatakder ti nawatiwat a kinaduma dagiti pateg, [[alagad (sosiolohia)|alagaden a sosial]], ken dagiti [[rito]], a no iraman amin dagitoy ket agporma ti batayan ti kagimongan ti tao. Dagiti tao ket naamammon para kadagiti essemda a makaawat ken mangimpluensia ti bukodda nga enbironmento, snga agsuksukisokda ti panagipalpalawag ken mangiturturong ti penomena babaen ti [[siensia]], [[pilosopia]], [[mitolohia]], ken [[relihion]].


==Etimolohia ken panagilawlawagan==
==Etimolohia ken panagilawlawagan==
{{Adu pay|Lalaki (balikas)|Listaan dagiti sabali a nagnagan para iti sebbangan a tao}}
{{Adu pay|Lalaki (balikas)|Listaan dagiti sabali a nagnagan para iti sebbangan a tao}}
Tipanakaduktal ken panagadal iti posil dagiti kaputotan iti moderno a tattao the kayat a saoen ti balikas a "tao" ket nagbalbaliw, a kas ti dati a nalawag a a beddengan a nagbaetan ti tao ken sunggo ket napusasaw, a tattan ket bukbuklen dagiti nadumaduma a [[sebbangan]]. Tatta nga aldaw para iti sientipiko a panag-usar ti "tao" ket mabalin a mangitudo ti ania man a kaemng ti henero ti ''Homo''. A maipanayon ti kaunegan ti ''Homo sapiens'', adda dagiti paggiddiatan a nagbaetan ti ''[[Anatomiko a moderno a tattao|anatomiko a moderno a Homo sapiens]]'' ken ''[[Arkaiko a Homo sapiens]]'', ti kasapaan a kameng ti posil iti sebbangan. Sagpaminsan a dagiti grupo a kas ti [[Neandertales]] ket naidasigda a kas maysa nga [[apo ti sebbangan]] iti ''Homo sapiens'' - ''Homo sapiens neanderthalensis''. Nupay kasta, iti inaldaw a panag-usar, ken iti daytoy nga artikulo, ti balikas a "tao" gket sapasap a mangitudo ti is-isu laeng a sibibiag a sebbangan ti henero ti - anatomiko ken moderno a panagtagtagikua ti '' Homo sapiens''. Ti silulukat a saludsod a maipanggep kadagiti awanen nga apo ti sebbangan ket masakupanto bassit. Dagiti posil ti tao ket nasakupan idiay artikulo ti "[[Homo]]", ken dagiti artikulo a maipanggep ti agmaymaysa a sebbangan ti henero.
Ti panakaduktal ken panagadal iti posil dagiti kaputotan iti moderno a tattao the kayat a sawen ti balikas a "tao" ket nagbalbaliw, a kas ti dati a nalawag a a beddengan a nagbaetan ti tao ken sunggo ket napusasaw, a tattan ket bukbuklen dagiti nadumaduma a [[sebbangan]]. Tatta nga aldaw para iti sientipiko a panagusar ti "tao" ket mabalin a mangitudo ti ania man a kameng ti henero ti ''Homo''. A maipanayon ti kaunegan ti ''Homo sapiens'', adda dagiti paggiddiatan a nagbaetan ti ''[[Anatomiko a moderno a tattao|anatomiko a moderno a Homo sapiens]]'' ken ''[[Arkaiko a Homo sapiens]]'', ti kasapaan a kameng ti posil iti sebbangan. Sagpaminsan a dagiti grupo a kas ti [[Neandertales]] ket naidasigda a kas maysa a [[subsebbangan]] iti ''Homo sapiens'' - ''Homo sapiens neanderthalensis''. Nupay kasta, iti inaldaw a panagusar, ken iti daytoy nga artikulo, ti balikas a "tao" ket sapasap a mangitudo ti is-isu laeng a sibibiag a sebbangan ti henero ti - anatomiko ken moderno a panagtagtagikua ti '' Homo sapiens''. Ti silulukat a saludsod a maipanggep kadagiti awanen nga subsebbangan ket masakupanto bassit. Dagiti posil ti tao ket nasakupan idiay artikulo ti "[[Homo]]", ken dagiti artikulo a maipanggep ti agmaymaysa a sebbangan ti henero.


Ti Inggles a panagilasin a ''tao'' ket maysa a [[Tengnga nga Inggles]] a [[binulod a balikas]] manipud ti [[Daan a Pranses]] ''{{lang|fro|humain}}'', a kamaudianan ananipud ti [[Latin]] ''{{lang|la|hūmānus}}'', ti panagilasin a porma iti ''{{lang|la|homō}}'' "lalaki". Thi panag-usar ti balikas a ka maysa a pagnagan (ng adda ti adadu ngem maysa: ''tattao'') ket napetsaan idi maika-16 a siglo.<ref>[[OED]], [[sub verbo|s.v.]] "human".</ref> Ti patneng nga Inggles a termino ''[[Lalaki (balikas)|lalaki]]'' ket mabalin a sapasap a mangitudo ti sebbangan (sinonimo para iti ''sangkataoan''), ken mabalin a dati a mangitudo ti naisangsangayan nga agmaymaysa iti aniaman kadagitoy a sekso. Ti kinaudi a panag-usar ket nabaak tattanT.<ref>Ti [[OED]]
Ti Ingles a panagilasin a ''tao'' ket maysa a [[Tengnga nga Ingles]] a [[binulod a balikas]] manipud ti [[Daan a Pranses]] ''{{lang|fro|humain}}'', a kamaudianan a manipud iti [[Pagsasao a Latin|Latin]] ''{{lang|la|hūmānus}}'', ti panangilasin a porma iti ''{{lang|la|homō}}'' "lalaki". Ti panagusar ti balikas a ka maysa a pagnagan (ng adda ti ad-adu ngem maysa: ''tattao'') ket napetsaan idi maika-16 a siglo.<ref>OED, s.v. "human".</ref> Ti patneng nga Ingles a termino ''[[Lalaki (balikas)|lalaki]]'' ket mabalin a sapasap a mangitudo ti sebbangan (sinonimo para iti ''sangkataoan''), ken mabalin a dati a mangitudo ti naisangsangayan nga agmaymaysa iti ania man kadagitoy a sekso. Ti kinaudi a panagusar ket nabaak tattan.<ref>Ti OED
maikapanunot a ''baak'' a ti kapanunotan a "ti maysa apanakaidasig nga agpada a maipakat para iti naisangsangayan nga agmaymaysa iti aniaman kadagitoy a sekso", a dumakamat ti maysa a taudan idi 1597 a kas ti kinaudi a (''Ti Apo ket adda laeng ti maysa paris ti tao idiay Paraiso.'') bayat nga agtultuloy a lumagda ti kapanunotan "a kas sapasap wenno inganat inggan a panakaidasig" a kas ti agdama iti Inggles.</ref> Ti sapasap a panagusar ti termino a "lalaki" ket maapapday, a maiparabor a maireserba a mangipatudo para iti maysa a lakay a lallaki. Ti balikas ket nanipud iti [[Proto-Hermaniko]] ''{{lang|gem|*[[mannaz]]}}'', manipud ti [[Proto-Indo-Europeano a pagsasao|Proto-Indo-Europeano]] (PIE) a ramut''{{PIE|*man-}}''.
maikapanunot a ''baak'' a ti kapanunotan a "ti maysa a pannakaidasig nga agpada a maipakat para iti naisangsangayan nga agmaymaysa iti aniaman kadagitoy a sekso", a dumakamat ti maysa a taudan idi 1597 a kas ti kinaudi a (''Ti Apo ket adda laeng ti maysa paris ti tao idiay Paraiso.'') bayat nga agtultuloy a lumagda ti kapanunotan "a kas sapasap wenno inganat inggana a pannakaidasig" a kas ti agdama iti Ingles.</ref> Ti sapasap a panagusar ti termino a "lalaki" ket maapapday, a maiparabor a maireserba a mangipatudo para iti maysa a manakman a lallaki. Ti balikas ket manipud iti [[Proto-Hermaniko]] ''{{lang|gem|*[[mannaz]]}}'', manipud iti [[sasao a Proto-Indo-Europeanoo|Proto-Indo-Europeano]] (PIE) a ramut''{{PIE|*man-}}''.


Ti sebbangan a [[binomio]] ''Homo sapiens'' ket inaramid idi babaen ni [[Carl Linnaeus]] idiay obrana idi maika-18 a siglo a''[[Systema Naturae]]'', ken isu ti bukodna a [[lektotipo]] a pagkitaan.<ref>{{cite jstor|4065043}}</ref> Ti [[Nagan ti bilolohiko a henero|sapasap a nagan]] a ''[[Homo (henero)|Homo]]'' ket maysa a naadal a naala manipud ti Latin idi maika-18 a siglo ''{{lang|la|homō}}'' "lalaki", a dimtengan ti "naidagaan a parsua" ([[Daan a Latin]] ''{{lang|la|hemō}}'', maysa a [[kabagian]] ti Daan nga Inggles ''{{lang|ang|guma}}'' "lalaki", manipud ti [[Proto-Indo-Europeano a pagsasao|PIE]] ''{{PIE|*dʰǵʰ<sub>e</sub>mon-}}'', a kayatn a saoen ket 'daga').<ref>[[IEW|Porkorny (1959)]] s.v. "g'hðem" pp. 414–416; "Homo." Dictionary.com Unabridged (v 1.1). Random House, Inc. 23 Sep. 2008. {{cite web |url=http://dictionary.reference.com/browse/Homo |publisher=Dictionary.com |title=Homo }}</ref> Ti sebbangan a nagan a ''sapiens'' a kayatna asaoen ket "nasirib" wenno "nasaririt".
Ti sebbangan a [[binomio]] ''Homo sapiens'' ket inaramid idi babaen ni [[Carl Linnaeus]] iti obrana idi maika-18 a siglo a''[[Systema Naturae]]'', ken isu ti bukodna a [[lektotipo]] a pagkitaan.<ref>{{Cite journal | last1 = Spamer | first1 = E. E. | title = Know Thyself: Responsible Science and the Lectotype of Homo sapiens Linnaeus, 1758 | journal = Proceedings of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia | volume = 149 | doi = | pages = 109–114 | year = 1999 | pmid = | pmc = }}</ref> Ti [[Nagan ti bilolohiko a henero|sapasap a nagan]] a ''[[Homo (henero)|Homo]]'' ket maysa a naadal a naala manipud iti Latin idi maika-18 a siglo ''{{lang|la|homō}}'' "lalaki", a dimtengan ti "naindagaan a parsua" ([[Daan a Latin]] ''{{lang|la|hemō}}'', maysa a [[kabagian]] ti Daan nga Ingles ''{{lang|ang|guma}}'' "lalaki", manipud ti [[sasao a Proto-Indo-Europeano|PIE]] ''{{PIE|*dʰǵʰ<sub>e</sub>mon-}}'', a kayatna a sawen ket 'daga').<ref>Porkorny (1959) s.v. "g'hðem" pp. 414–416; "Homo." Dictionary.com Unabridged (v 1.1). Random House, Inc. 23 Sep. 2008. {{cite web |url=http://dictionary.reference.com/browse/Homo |publisher=Dictionary.com |title=Homo }}</ref> Ti sebbangan a nagan a ''sapiens'' a kayatna a sawen ket "nasirib" wenno "nasaririt".


==Dagiti nagibasaran==
==Pinagibasaran==
{{Reflist|30em}}
{{Reflist}}


==Dagiti pay mabasa==
==Dagiti pay mabasa==
* Freeman, Scott; Jon C. Herron, ''Evolutionary Analysis'' (4th ed.) Pearson Education, Inc., 2007. ISBN 0-13-227584-8 pages 757–761.
* Freeman, Scott; Jon C. Herron, ''Evolutionary Analysis'' (4th ed.) Pearson Education, Inc., 2007. {{ISBN|0-13-227584-8}} pages 757–761.


[[Kategoria:Tattao]]
[[Kategoria:Tattao (sebbangan)]]
[[Kategoria:Nangruna nga artikulo]]
[[Kategoria:Nangruna nga artikulo]]

[[af:Mens]]
[[am:የሰው ልጅ]]
[[an:Homo sapiens]]
[[ar:إنسان]]
[[arc:ܒܪ ܐܢܫܐ]]
[[ast:Homo sapiens]]
[[av:ГӀадан]]
[[ay:Jaqi]]
[[az:İnsan]]
[[bar:Mensch]]
[[bat-smg:Žmuogos]]
[[be:Чалавек]]
[[be-x-old:Чалавек]]
[[bg:Човек]]
[[bn:মানুষ]]
[[bo:འགྲོ་བ་མི།]]
[[br:Den]]
[[bs:Čovjek]]
[[ca:Humà]]
[[cs:Člověk moudrý]]
[[cv:Тăнлă çын]]
[[cy:Bod dynol]]
[[da:Menneske]]
[[de:Mensch]]
[[diq:Merdum]]
[[el:Άνθρωπος]]
[[en:Human]]
[[eo:Homo]]
[[es:Homo sapiens]]
[[et:Inimene]]
[[eu:Gizaki]]
[[ext:Homo Sapiens]]
[[fa:انسان]]
[[fi:Ihminen]]
[[fiu-vro:Inemine]]
[[fo:Menniskja]]
[[fr:Homo sapiens]]
[[frp:Homan]]
[[frr:Minsk]]
[[fy:Minske]]
[[ga:Duine]]
[[gan:人]]
[[gl:Ser humano]]
[[glk:آدم]]
[[gn:Yvypóra]]
[[gu:મનુષ્ય]]
[[ha:Yan-adam]]
[[hak:Ngìn-lui]]
[[he:אדם]]
[[hi:मनुष्य]]
[[hif:Insaan]]
[[hr:Čovjek]]
[[ht:Homo sapiens]]
[[hu:Ember]]
[[hy:Մարդ բանական]]
[[ia:Esser human]]
[[id:Manusia]]
[[ig:Mádu]]
[[io:Homo]]
[[is:Maður]]
[[it:Homo sapiens]]
[[iu:ᐄᒃ]]
[[ja:人間]]
[[jbo:remna]]
[[jv:Menungsa]]
[[ka:ადამიანი]]
[[kg:Muntu]]
[[kk:Саналы адам]]
[[kn:ಮಾನವ]]
[[ko:사람]]
[[koi:Морт]]
[[ksh:Minsh]]
[[ku:Mirov]]
[[kv:Морт]]
[[kw:Tus]]
[[la:Homo sapiens]]
[[lbe:Инсан]]
[[lez:Кас]]
[[li:Mins]]
[[lij:Ëse uman]]
[[ln:Moto]]
[[lt:Žmogus]]
[[ltg:Cylvāks]]
[[lv:Cilvēks]]
[[map-bms:Tokoh]]
[[mdf:Ломанць]]
[[mg:Olombelona]]
[[mhr:Айдеме]]
[[mk:Човек]]
[[ml:മനുഷ്യൻ]]
[[mn:Хүн]]
[[mr:मानव]]
[[ms:Manusia]]
[[mt:Bniedem]]
[[mwl:Homo sapiens]]
[[my:လူ]]
[[nah:Tlācatl]]
[[nds:Homo sapiens]]
[[nds-nl:Mense]]
[[ne:मानिस]]
[[nl:Mens]]
[[nn:Menneske]]
[[no:Menneske]]
[[nov:Homo sapiens]]
[[oc:Homo sapiens]]
[[or:ମଣିଷ]]
[[os:Адæймаг]]
[[pl:Człowiek rozumny]]
[[pms:Òm]]
[[pnb:انسان]]
[[ps:انسان]]
[[pt:Homo sapiens]]
[[qu:Runa]]
[[ro:Om]]
[[roa-rup:Homo sapiens]]
[[ru:Человек разумный]]
[[rue:Чоловік розумный]]
[[sa:मनुष्यः]]
[[sah:Киhи]]
[[scn:Umanu]]
[[sco:Body]]
[[se:Olmmoš]]
[[sh:Čovjek]]
[[si:මිනිසා]]
[[simple:Human]]
[[sk:Človek rozumný (moderný človek)]]
[[sl:Človek]]
[[so:Biniaadan]]
[[sq:Njeriu]]
[[sr:Човек]]
[[su:Manusa]]
[[sv:Människa]]
[[sw:Binadamu]]
[[szl:Czowjek]]
[[ta:மனிதர்]]
[[te:మానవుడు]]
[[tg:Одам]]
[[th:มนุษย์]]
[[tl:Tao]]
[[tr:İnsan]]
[[tt:Кеше]]
[[uk:Людина розумна]]
[[ur:انسان]]
[[uz:Odam]]
[[vec:Homo sapiens]]
[[vi:Loài người]]
[[vls:Mens]]
[[wa:Djin (biyolodjeye)]]
[[war:Tawo]]
[[yi:מענטש]]
[[yo:Ọmọnìyàn]]
[[za:Vunz]]
[[zh:人]]
[[zh-classical:人]]
[[zh-min-nan:Lâng]]
[[zh-yue:人]]

Kinaudi a rebision manipud idi 20:54, 3 Hunio 2021

Tao[1]
Sakup ti panawen: 0.195–0 Ma
↓
Tengnga a Pleistoseno – Kinaudi
Manakman a tao a lalaki (kanigid) ken babai (kanawan) manipud idiay Tailandia
Taksonomia urnosen
Pagarian: Animalia
Pilo: Chordata
Klase: Mammalia
Urnos: Primates
Sub-urnos: Haplorhini
Inpraurnos: Simiiformes
Pamilia: Hominidae
Henero: Homo
Sebbangan:
H. sapiens
Dua a nagan
Homo sapiens
Linnaeus, 1758
Subsebbangan

†Homo sapiens idaltu White et al., 2003
Homo sapiens sapiens

Densidad ti populasion ti Homo sapiens
Kapada a nagan
Sinonimo ti sebbangan[1]
  • aethiopicus
    Bory de St. Vincent, 1825
  • americanus
    Bory de St. Vincent, 1825
  • arabicus
    Bory de St. Vincent, 1825
  • aurignacensis
    Klaatsch & Hauser, 1910
  • australasicus
    Bory de St. Vincent, 1825
  • cafer
    Bory de St. Vincent, 1825
  • capensis
    Broom, 1917
  • columbicus
    Bory de St. Vincent, 1825
  • cro-magnonensis
    Gregory, 1921
  • drennani
    Kleinschmidt, 1931
  • eurafricanus
    (Sergi, 1911)
  • grimaldiensis
    Gregory, 1921
  • grimaldii
    Lapouge, 1906
  • hottentotus
    Bory de St. Vincent, 1825
  • hyperboreus
    Bory de St. Vincent, 1825
  • indicus
    Bory de St. Vincent, 1825
  • japeticus
    Bory de St. Vincent, 1825
  • melaninus
    Bory de St. Vincent, 1825
  • monstrosus
    Linnaeus, 1758
  • neptunianus
    Bory de St. Vincent, 1825
  • palestinus
    McCown & Keith, 1932
  • patagonus
    Bory de St. Vincent, 1825
  • priscus
    Lapouge, 1899
  • proto-aethiopicus
    Giuffrida-Ruggeri, 1915
  • scythicus
    Bory de St. Vincent, 1825
  • sinicus
    Bory de St. Vincent, 1825
  • spelaeus
    Lapouge, 1899
  • troglodytes
    Linnaeus, 1758
  • wadjakensis
    Dubois, 1921

Ti tao (Homo sapiens[3][4][5]), ti is-isu a sibibiag a kamkameng dahiti henero a Homo, ket dagiti mamalia iti primado nga urnos a nagtaud manipud idiay Aprika, a dagitoy ket nakaabotda ti anatomiko a modernidad idi agarup a 200,000 tawtawen ken nangipakiatta ti napno a moderno a panagkukua idi agarup a 50,000 tawtawen.[6]

Ti linia ti tao ket nagtaud manipud iti kinaudi a sapasap a kaputotan iti tsimpanse idi agarup a 5 a riwriw a tawtawen idiay Aprika, a nagbalin iti Australopitekus ken dimteng iti henero a Homo.[7] Dagiti immuna a sebbangan ti tao a rimmuar idiay Aprika ket ti Homo erectus, ti Aprikano a pannakaiduma a, kimadduaan ti Homo heidelbergensis, ket naikapanunotan nga isu ti kaasitgan a kaputotan iti moderno a tattao.[8][9] Dagiti Homo sapiens ket nagrugida a nangtagtagitao kadgiti kontinente, simmangpetda idiay Australia idi agarup a 40,000 tawtawen, ti Kaamerikaan idi agarup a 15,000 a tawtawen, ken dagiti adayo nga is-isla a kas ti Hawaii, Rapa Nui, ken Madagascar idi nagbaetan ti 300 AD ken 1200 AD a tawtawen. Idi agarup a 10,000 a tawtawen ti tattao ket nagrugida a nagsanay ti sedentario nga agrikultura a nagpaamoda kadgiti mula ken ayup a nangipalubos ti nakaro a panag-adu ti populasion iti lubong. Nupay ti panagrang-ay dagiti pinatary ti sungrod a teknolohia ken dagiti baro a pamay-an para iti panagrang-ay ti salun-at idi maika-19 ken maika-20 a siglo, ti populasion ti táo ket imadadu pay manen. A adda dagiti agmaymaysa a pannakaiwarwaras kadagiti amin a kontinente malaksid ti Antartika, ti tattao ket maysa a kosmopolitan a sebbangan. Manipud idi Nobiembre 2011, ti populasion ti táo ket nakarkulo idi ti nagbaetan ti 6.97 [10] ken 7 a bilion.[11]

Ti tattao ket naidasig babaen ti kaadda ti maysa a dakkel nga utek a maigiddiat ti kadakkel ti bagi, nga adda ti naisangsangayn a nsayyat ti panakarang-ayna a neokortesa, sakbay ti sango a kortesa ken dagiti temporal a rutong, a makaaramid kaniada a makabael kadagiti narigat a maaw-awatan a panagrason, pagsasao, introspesion, panagpadles ti parikut ken kultura babaen ti sosial a panagadadal. Daytoy a kapasidad ti sirib, a mairaman ti panagampon ti dua a saka a panaggunay a mangwaya dagiti ima para iti panagiggem dagiti banbanag, ket nakapalubos dagiti tao' ti kaaduan a panagusarda kadagiti ramit kadagiti ania man a sibibiag a sebbangan iti Daga. Ti tattao ket is-isu laeng ti sibibiag a sebbangan nga ammona ti agaramid ti apoy ken agluto ti makan, ken ti is-isu pay nga ammo a sebbangan nga agkawes ken agpartuat ken agusar kadagiti nadumaduma a teknolohia ken dagiti arte. Ti panagadal ti tattao ket ti sientipiko a displina iti antropolohia.

Dagiti tao ket naisangsangayanda nga umampon ti panagusar kadagiti sistema ti simbolo a panagisarita a kas ti pagsasao para iti bukod a panagiyebkas, ti panakisinnukat ti kapanunotan, ken organisasion. Dagiti tao ket makapartuatda kadagiti narigat a maawatan a sosial nga estruktura a buklen dagiti adu nga agtitinnulong ken agsisinuppiat a grupo, manipud dagiti pamilia ken dagiti sapot ti kinabagian aginggana dagiti estado. Ti sosial a panakibiang a nagbaetan dagiti tao ket nakapatakder ti nawatiwat a kinaduma dagiti pateg, alagaden a sosial, ken dagiti rito, a no iraman amin dagitoy ket agporma ti batayan ti kagimongan ti tao. Dagiti tao ket naamammon para kadagiti essemda a makaawat ken mangimpluensia ti bukodda nga enbironmento, snga agsuksukisokda ti panagipalpalawag ken mangiturturong ti penomena babaen ti siensia, pilosopia, mitolohia, ken relihion.

Etimolohia ken panagilawlawagan

[urnosen | urnosen ti taudan]
Adu pay a pakaammo: Lalaki (balikas) ken Listaan dagiti sabali a nagnagan para iti sebbangan a tao

Ti panakaduktal ken panagadal iti posil dagiti kaputotan iti moderno a tattao the kayat a sawen ti balikas a "tao" ket nagbalbaliw, a kas ti dati a nalawag a a beddengan a nagbaetan ti tao ken sunggo ket napusasaw, a tattan ket bukbuklen dagiti nadumaduma a sebbangan. Tatta nga aldaw para iti sientipiko a panagusar ti "tao" ket mabalin a mangitudo ti ania man a kameng ti henero ti Homo. A maipanayon ti kaunegan ti Homo sapiens, adda dagiti paggiddiatan a nagbaetan ti anatomiko a moderno a Homo sapiens ken Arkaiko a Homo sapiens, ti kasapaan a kameng ti posil iti sebbangan. Sagpaminsan a dagiti grupo a kas ti Neandertales ket naidasigda a kas maysa a subsebbangan iti Homo sapiens - Homo sapiens neanderthalensis. Nupay kasta, iti inaldaw a panagusar, ken iti daytoy nga artikulo, ti balikas a "tao" ket sapasap a mangitudo ti is-isu laeng a sibibiag a sebbangan ti henero ti - anatomiko ken moderno a panagtagtagikua ti Homo sapiens. Ti silulukat a saludsod a maipanggep kadagiti awanen nga subsebbangan ket masakupanto bassit. Dagiti posil ti tao ket nasakupan idiay artikulo ti "Homo", ken dagiti artikulo a maipanggep ti agmaymaysa a sebbangan ti henero.

Ti Ingles a panagilasin a tao ket maysa a Tengnga nga Ingles a binulod a balikas manipud ti Daan a Pranses humain, a kamaudianan a manipud iti Latin hūmānus, ti panangilasin a porma iti homō "lalaki". Ti panagusar ti balikas a ka maysa a pagnagan (ng adda ti ad-adu ngem maysa: tattao) ket napetsaan idi maika-16 a siglo.[12] Ti patneng nga Ingles a termino lalaki ket mabalin a sapasap a mangitudo ti sebbangan (sinonimo para iti sangkataoan), ken mabalin a dati a mangitudo ti naisangsangayan nga agmaymaysa iti ania man kadagitoy a sekso. Ti kinaudi a panagusar ket nabaak tattan.[13] Ti sapasap a panagusar ti termino a "lalaki" ket maapapday, a maiparabor a maireserba a mangipatudo para iti maysa a manakman a lallaki. Ti balikas ket manipud iti Proto-Hermaniko *mannaz, manipud iti Proto-Indo-Europeano (PIE) a ramut*man-.

Ti sebbangan a binomio Homo sapiens ket inaramid idi babaen ni Carl Linnaeus iti obrana idi maika-18 a siglo aSystema Naturae, ken isu ti bukodna a lektotipo a pagkitaan.[14] Ti sapasap a nagan a Homo ket maysa a naadal a naala manipud iti Latin idi maika-18 a siglo homō "lalaki", a dimtengan ti "naindagaan a parsua" (Daan a Latin hemō, maysa a kabagian ti Daan nga Ingles guma "lalaki", manipud ti PIE *dʰǵʰemon-, a kayatna a sawen ket 'daga').[15] Ti sebbangan a nagan a sapiens a kayatna a sawen ket "nasirib" wenno "nasaririt".

Dagiti nagibasaran

[urnosen | urnosen ti taudan]
  1. ^ a b Groves, C.P. (2005). Wilson, D.E.; Reeder, D.M. (dagiti ed.). Mammal Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference (Maika-3 nga ed.). Baltimore: Pagmalditan ti Unibersidad ti Johns Hopkins. ISBN 0-801-88221-4. OCLC 62265494.
  2. ^ Global Mammal Assessment Team (2008). "Homo sapiens". Nalabbasit a Listaan dagiti Naipangta a Sebbangan. Bersion 2013.2. Internasional a Kappon para iti Korserbasion ti Katutubo. Naala idi 6 Abril 2014.
  3. ^ Goodman M; Tagle D; Fitch D; Bailey W; Czelusniak J; Koop B; Benson P; Slightom J (1990). "Ti ebolusion ti primado ti lessaad ti DNA ken ti panakaidasig dagiti hominido". J Mol Evol. 30 (3): 260–266. doi:10.1007/BF02099995. PMID 2109087.
  4. ^ "Hominidae Classification". Website ti Dibersidad dagiti Ayup @ UMich. Naala idi 2006-09-25.
  5. ^ hŏmo săpĭens, săpĭo. Charlton T. Lewis and Charles Short. Latin a Diksionario iti Proyekto Perseus.
  6. ^ McHenry, H.M (2009). "Ebolusion ti Tao". Iti Michael Ruse & Joseph Travis (ed.). Ebolusion: Dagiti Immuna nga Uppat a Bilion a Tawtawen. Cambridge, Massachusetts: The Belknap Press of Harvard University Press. p. 265. ISBN 978-0-674-03175-3.
  7. ^ Tattersall, Ian & Jeffrey Schwartz. 2009. Ebolusion iti Henero a Homo. Tinawen a Panagrepaso iti Daga ken Planetario a Siensia. Tom. 37: 67-92. DOI: 10.1146/annurev.earth.031208.100202
  8. ^ Antón, Susan C. & Carl C. Swisher, III. 2004. Ti Nasapa a Pannakaiwarwaras iti homo manipud idiay Aprika. Tinawen a Panagrepaso ti Antropolohia. Tom. 33: 271-296. DOI: 10.1146/annurev.anthro.33.070203.144024
  9. ^ Trinkaus, Erik. 2005. Nasapa Moderno a Tattao. Tinawen a Panagrepaso ti Antropolohia. Tom. 34: 207-30 DOI: 10.1146/annurev.anthro.34.030905.154913
  10. ^ "Populasion ti Lubong Clock". Census.gov. Opisina ti Senso ti Estados Unidos, Dibision ti Populasion. Naala idi 2011-11-02.
  11. ^ Roberts, Sam (31 Oktubre 2011). "Ti Nagkaykaysa a Pagpagilian ket Nagireporta kadagiti 7 Bilion a Tattao, ngem dagiti Dadduma ket saanda a Nagnamnama iti Daytoy". The New York Times. Naala idi 2011-11-07.
  12. ^ OED, s.v. "human".
  13. ^ Ti OED maikapanunot a baak a ti kapanunotan a "ti maysa a pannakaidasig nga agpada a maipakat para iti naisangsangayan nga agmaymaysa iti aniaman kadagitoy a sekso", a dumakamat ti maysa a taudan idi 1597 a kas ti kinaudi a (Ti Apo ket adda laeng ti maysa paris ti tao idiay Paraiso.) bayat nga agtultuloy a lumagda ti kapanunotan "a kas sapasap wenno inganat inggana a pannakaidasig" a kas ti agdama iti Ingles.
  14. ^ Spamer, E. E. (1999). "Know Thyself: Responsible Science and the Lectotype of Homo sapiens Linnaeus, 1758". Proceedings of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia. 149: 109–114.
  15. ^ Porkorny (1959) s.v. "g'hðem" pp. 414–416; "Homo." Dictionary.com Unabridged (v 1.1). Random House, Inc. 23 Sep. 2008. "Homo". Dictionary.com.

Dagiti pay mabasa

[urnosen | urnosen ti taudan]
  • Freeman, Scott; Jon C. Herron, Evolutionary Analysis (4th ed.) Pearson Education, Inc., 2007. ISBN 0-13-227584-8 pages 757–761.
Naala manipud iti "https://ilo.wikipedia.org/w/index.php?title=Tao_(sebbangan)&oldid=373189"