Kiribati
| Kiribati | ||
| Republic of Kiribati Kiribati | ||
|
| |
| Standardo di Kiribati | Blazono di Kiribati | |
| Nacionala himno: | ||
| Teirake Kaini Kiribati | ||
_(Polynesia_centered).svg)
| ||
Urbi:
| ||
| Chefurbo: | Sud-Tarawa | |
| Precipua urbo: | Sud-Tarawa | |
Lingui:
| ||
| Oficala lingui: | Angla, Kiribatiana | |
| Tipo: | Republiko | |
| · Prezidanto: | Taneti Mamau | |
Surfaco: (186ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 726 km² | |
| · Aquo: | neglijebla % | |
Habitanti: (191ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 109 367[1] (2018) | |
| · Denseso di habitantaro: | 135 hab./km² | |
Plusa informi:
| ||
| Valuto: | Dolaro di Kiribati Australiana dolaro | |
| Veho-latero: | sinistre | |
| ISO: | KI
| |
KIR
| ||
296
| ||
| Reto-domeno: | .ki | |
Kiribati (Kiribatiane: Kiribati, pronuncita quale [ˈkiɾibas]) esas mikra lando en Oceania konsistanta ek 32 atoli di koralio.
Bazala fakti pri Kiribati.
Historio
[redaktar | redaktar fonto]| Precipua artiklo: Historio di Kiribati |
Kiribati ja habitesis ulatempe inter la yaro 3.000 aK e la yaro 1300. L'areo ne esis izolita: invaderi de Samoa, Tonga e pose de Fidji introduktis aspekti de la kulturi Polineziana e Melaneziana. Li intermariajis e la kulturo di la habitantaro divenis homogena.
Europani unesmafoye vidis l'insuli dum la 17ma e 18ma yarcenti, dum navigadi tra Pacifiko. Kiribati, kun lua anciena nomo insuli Gilbert, kun la vicina "insuli Ellice" (nune Tuvalu) divenis Britaniana protektorato en 1892. L'insuli recevis la nomo honore Britaniana kapitano Thomas Gilbert. Dum la fino dil 19ma yarcento eventis militi inter la habitanti dil insuli Norda Tabiteuea (qui konvertesis al kristanismo) e Suda Tabiteuea (qui duris praktikar animismo). En 1902, inauguresis telegrafo-kablo qua ligis Bamfield, en Kanada, a tale nomizita "insuli di la Lineo", e de Fidji al Insuli di la Lineo. Do, omna Britaniana imperio interligesis per telegrafo-linei.
L'insuli divenis kolonio di la krono Britaniana en 1916, sub la nomo "Insuli Gilberd ed Ellice". L'Insuli di la Lineo enkorpigesis a la kolonio en 1919, e l'insulo Phoenix enkorpigesis ad ol en 1937. Dum la duesma mondomilito, Japoniani kaptis l'insuli, ma cedis li en 1943.
Kiribati divenis autonoma en 1971, e nedependanteskis del Unionita Rejio ye la 12ma di julio 1979. Ol divenis membro dil Unionita Nacioni en 1999.
Ye la 1ma di januaro 1995 Kiribatiana guvernerio adoptis la sama horala zono kam l'Insuli Gilbert - to esas, UTC+12 - por omna insuli di la lando. Antee, l'Internaciona Lineo pri la Dato (ILD) dividis la lando en du: l'insuli Phoenix e l'Insuli di la Lineo (Line Islands) jacis weste de la lineo ed un dio ante l'insuli Gilbert, qui jacis este de la ILD. La guvernerio adoptis ta modifiko por mantenar la sama laborala semano en tota lando.
En junio 2008 Kiribati oficale pregis ke Australia e Nova-Zelando aceptez Kiribatiani kom permananta refujanti se la lando desaparos konseque de la globala varmesko. En 2012 la guvernerio kompris la proprieto Natoavatu, jacanta an l'insulo Vanua Levu, en Fidji. On dicis dum ta epoko ke Kiribati projetis sendar lua habitanti a Fidji se l'insuli desaparos por la sama motivo.
Politiko
[redaktar | redaktar fonto]
Kiribati esas prezidantala republiko. La prezidanto esas la chefo di stato e chefo di guvernerio di la lando ed elektesas dal parolamento por 4-yara periodo. Pos la 11ma di marto 2016, esas Taneti Mamau.
La parolamento havas unika chambro kun 46 membri, di qui 44 elektesas dal populo por 4-yara periodo, 1 elektesas dal populo Banaba qua vivas en Fidji, e l'altro esas la supra statala advokato, qua exercas funcioni di parolamentano. Omna civitani evante 18 yari o pluse darfas votar.[1]
La konstituco di la lando promulgesis ye la 12ma di julio 1979. La legaro di Kiribati havas influi de la legaro Britaniana mixita kun lokala mori.
Geografio
[redaktar | redaktar fonto]
Kiribati konsistas ek 33 koraliala atoli - di qui 21 habitesas - ed 1 insulo izolata e nehabitata, Banaba, jacante inter Nauru e l'insuli Gilbert. La maxim populizita atolo esas Tarawa, ube jacas la chef-urbo, Sud-Tarawa. La mezavalora altitudo di la lando esas 2,5 metri sur la marala nivelo e la punto kun maxima altitudo, 81 metri, jacas en Banaba. Cirkume 15% de tota surfaco di la lando konsitas ek foresti. Ne existas importanta lagi o fluvii.
La klimato esas tropikala, e la temperaturo varias de 26°C til 32°C omnayare. La sika sezono eventas de decembro til marto, dum ke la du pluvoza sezoni eventas de februaro til mayo e de septembro til novembro. La mezavalora yarala pluvo-quanto esas 2.020 mm, e la maxim pluvoza monati eas decembro e januaro. Tifoni esas plu frequa de novembro til marto, dum ke tornadi povas eventar plu rare.[1]
Ekonomio
[redaktar | redaktar fonto]| Precipua artiklo: Ekonomio di Kiribati |
Kiribati esas un ek la maxim povra landi del mondo. Ol havas poka naturala moyeni. Komercal erci di fosfato en Banaba ja esis debiligita kande la lando recevis nedependo. Lua ekonomio dependas de extera donacaji, e la precipua donacanti en 2010 e 2011 esis Australia, Taiwan, Nova-Zelando e Mondala Banko.
Demografio
[redaktar | redaktar fonto].jpg)
.JPG)
Kiribati havis 103 058 habitanti en 2010. La maxim multa (plu kam 90%) vivas en l'insuli Gilbert, di qui plu kam 33% habitas 16 km² en Sud-Tarawa.
L'indijena populi di Kiribati nomesas I-Kiribati. La linguo Kiribati esas lokala dialekto di la linguo Gilbert-ana e l'originala nomo di l'ex-Britaniana kolonio esis - Angle - Gilbert Islands. L'indijena nomo adoptesis pos la nedependo en 1979.
Etniale, le I-Kiribati esis Mikroneziani. Recenta arkeologiala evidentaji indikas ke la koloniigo dil insuli dal Austroneziana populi eventis mil yari ante l'arivo di Mikroneziani. Cirkume la 14ma yarcento, Fidjiani, Samoani e Tongani invadis l'insuli, e to diversigis la rasala kompozado di la habitantaro ed introduktis linguistikala traiti Polineziana. L'intermariajo inter omna ancestra grupi, homogenigis la habitantaro, la linguo e tradicioni.
La Kiribatiani parolas linguo nomizata "Kiribatiana". Anke l'Angla esas oficala linguo, tamen ol ne freque uzesas exter la chef-urbo. Kustume, l'Angla linguo parolesas kune la Kiribatiana. L'anciena generacioni uzas plu komplexa versioni di la linguo.
Kristanismo, introdukita da misionisti dum la 19ma yarcento, esas la religio maxime praktikata. La habitantaro esas precipue katolika (55,8%)[1], malgre ke existas granda grupo di kongregacionala Protestanti. Ank existas altra Protestantala religii, Mormoni e Testi di Jehova.
Kulturo
[redaktar | redaktar fonto]
La kanti (te anene) e precipue la dansi (te mwaie) judikesas kom tre importanta.
La muziko populara di Kiribati ordinare kantesas od uzas altra bokala soni, akompanata per "korpala perkuto", exemple aplaudi. Publika spektakli di kanto ordinare facesas per moderna Kiribatiana linguo, kun sidanta korokantisti akompanata per gitaro. Tamen, dum formala prizentadi di danso (Te Kaimatoa) o di hanchala danso (Te Buki) uzesas ligna buxo kom perkut-instrumento.
La singulareso di la dansi de Kiribati kande on komparas kun altra dansi del insuli di Pacifiko esas l'emfazo en la extensita brakii di la dansisti ed en la movadi subita di lia kapi, quale uceli.
Literaturo
[redaktar | redaktar fonto]Existas poka Kiribatiana skriptisti. Usana-Kiribatiana Teresia Teaiwa (1968 til 2017) esis la nomo maxime konocita.
Sporto
[redaktar | redaktar fonto]Kiribati sendis sportisti por konkursar dum Olimpiala Ludi unesmafoye en 2004. Lua atleti konkursas en la Ludi de la Commonwealth depos 1998. Lua nacionala futbalo-esquado esas konsorto di la Kunfederuro pri Futbalo de Oceania, ma ne di FIFA.
Referi
[redaktar | redaktar fonto]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Kiribati - The World Factbook - Publikigita da CIA. URL vidita ye 6ma di decembro 2018.
Extera ligili
[redaktar | redaktar fonto]
| Landi e teritorii en Oceania |
| Atolo Johnston | Atolo Midway | Australia | Estal Timor| Fidji | Franca Polinezia | Guam | Havayi | Insulo Baker | Insuli Cook | Insulo Howland | Insulo Jarvis | Insulo Wake | Insuli Marshall | Insuli Salomon | Kingman Rifo | Kiribati | Federita Stati di Mikronezia | Nauru | Nova Kaledonia | Nova-Zelando | Niue | Norfolk | Norda Mariani | Palau | Palmyra | Papua-Nova-Guinea | Pitkern | Samoa | Tokelau | Tonga | Tuvalu | Usana Samoa | Vanuatu | Wallis e Futuna |