Republiko Kongo
| Republiko Kongo | ||
| République du Congo Repubilika ya Kongo Republiki ya Kongó | ||
|
| |
| Standardo di Republiko Kongo | Blazono di Republiko Kongo | |
| Nacionala himno: | ||
| La Congolaise | ||
| ||
Urbi:
| ||
| Chefurbo: | Brazzaville | |
| · Habitanti: | 1 018 541[1] (2001) | |
| Precipua urbo: | Brazzaville | |
Lingui:
| ||
| Oficala lingui: | Franca Lingala, Kituba | |
| Tipo: | Republiko | |
| · Prezidanto: | Denis Sassou-Nguesso | |
| · Chefa ministro: | Anatole Collinet Makosso | |
Surfaco: (64ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 342 000 km² | |
| · Aquo: | 3,3 % | |
Habitanti: (128ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 5 128 170[2] (2019) | |
Plusa informi:
| ||
| Valuto: | Franko CFA di Central Afrika | |
| Veho-latero: | dextre | |
| ISO: | CG
| |
COG
| ||
178
| ||
| Reto-domeno: | .cg | |
Republiko Kongo esas lando en central Afrika. Ol havas kom vicini Gabon weste, Kamerun nord-este, Centrafrika nord-este, Demokratial Republiko Kongo sud-este, Angola (Kabinda) e l'Atlantiko sud-weste.
Bazala fakti pri Republiko Kongo.
Historio
[redaktar | redaktar fonto]
| Precipua artiklo: Historio di Republiko Kongo |
L'unesma habitanti di la nuna Republiko Kongo esis pigmei, pose absorbita da populi bantua. Le Bakongo, populo de bantua origino, formacis la bazo di lua habitantaro di lua nuna habitantaro, ed existas ank en Angola, Gabon ed en la Demokratial Republiko Kongo.
Portugalan explorero Diogo Cão arivis a la delto dil fluvio Kongo en 1484. Portugalani establisis komercala relati kun bantua rejii doplanda, exemple rejio Loango, qua existis de la 16ma yarcento til finir la 18ma yarcento.
Ye la 10ma di septembro 1880 la regiono submisesis a Franca suvereneso komence kom protektorato, pro la verki da Pierre Savorgnan de Brazza. Ye la 30ma di novembro 1882 ol oficale divenis kolonio di Francia sub la nomo Franca Kongo. La kolonio enkorpigis Gabon en 1901, ma pose en 1906 Gabon itere separesis de la kolonio.
En 1910 Francia organizis kolonio nomizita Franca Equatoral Afrika, inkluzinte regioni di la nuna Republiko Kongo, Gabon, Chad ed Oubangui-Chari (nuna Centrafrika). Brazzaville divenis chefurbo di la kolonio. En 1911 Francia cedis kelka teritorii ("Nova Kamerun", qua nun formacas l'esto di Kamerun) a Germana imperio, ma dum l'unesma mondomilito en 1916 ol itere okupis ca teritorii.
Kongo-Brazzaville ganis autonomio ye la 28ma di novembro 1958, ed ye la 15ma di agosto 1960 ol nedependanteskis. Fulbert Youlou esis l'unesma prezidanto di la lando. Ilu guvernis dum exakte 3 yari, tamen sedicio qua duris dum 3 dii revokis ilu. Pos la revoko di Youlou, militisti instalis civila guvernerio, komandita da Alphonse Massemba-Débat. Massemba-Débat elektesis prezidanto por 5 yari sub la konstituco di 1963.[3]. La guvernerio adoptis tale nomizita "ciencala socialismo" kom statala ideologio.[4]
En 1965 la Republiko Kongo establisis diplomacala relati kun Sovietia, Popul-Republiko Chinia, Nord-Korea e Nord-Vietnam.[5] Massemba-Débat esis nekapabla por rikonciliar diversa institucala ed ideologiala grupi[5], ed ye agosto 1968 lua rejimo subisis stato-stroko. Marien Ngouabi, qua partoprenis la stato-stroko, asumis la povo ye la 1ma di januaro 1969. Ngouabi proklamis la Popul-Republiko Kongo en 1970, e guvernis til esar ocidita, ye la 16ma di marto 1977. Sequante, komitato kun 11 militisti asumis la povo ed nominis Joachim Yhombi-Opango por la prezidanteso di la republiko. Du yari pose, Opango koaktesis abandonar la povo, e Denis Sassou Nguesso divenis prezidanto.
Sassou Nguesso aliniis la lando kun Sovietia ed altra socialista landi. Nguesso uzis politikala represo kontre opozinti, vice komplezo. Lua sucedinto, l'anke socialista Pascal Lissouba, ne modifikis multe la politiko. La situaciono duris til 1997, kande Nguesso e Lissouba militis pri povo. Pos diskutebla elekti en 2002, Sassou Nguesso rielektesis prezidanto, per 90% ek la voti.
Politiko
[redaktar | redaktar fonto]
Republiko Kongo esas prezidantala republiko. La prezidanto esas chefo di stato ed anke chefo di guvernerio. Denis Sassou Nguesso, la nuna prezidanto, asumis la povo en 1997. Sassou Nguesso suspensis la konstituco aprobita en 2000, ed adoptis altra en 2002. Segun ol, la durado di la prezidanteso esas 7 yari. Ye la 27ma di marto 2015, Sassou Nguesso anuncis ke ilua guvernerio organizos plebicito pri konstitucala modifiki, permisanta lu konkurencar triesmafoye a la prezidanteso. La modifiki aprobesis ye oktobro sam yaro. Dum la historio di la lando, l'ofico di chefa ministro abolisesis tri foyi e pose rikreesis, lastafoye en 2016. La chefa ministro nur esas chefi dil ministraro.
La legifala povo konsistas ek du chambri: la Senato (Sénat) kun 72 membri (6 por singla regiono) qui elektesas por 6 yari, e la Nacional Asemblo (Assemblée Nationale) kun 153 membri, qui elektesas dal populo por 5-yara periodo.
Quankam la rejimo di Nguesso probis censurar l'informi qui akuzis lu pri korupto, inquesto trovis plu kam 110 banko-konti e dozeni di ecesanta propraji en Francia. Nguesso negis, e deklaris ke ta akuzi esis "rasisti".
Geografio
[redaktar | redaktar fonto]
Havanta 342 000 km², la surfaco di la Republiko Kongo equivalas aproxime olta di Braziliana stato Goiás. La lando havas 201 kilometri di frontieri kun Angola, 523 km kun Kamerun, 467 km kun Centrafrika, 2.410 km kun Demokratial Republiko Kongo, e 1.903 km kun Gabon. Lua litoro esas longa de 169 km.
La sud-westo di la lando konsistas ek plana tereni, kontre ke la centro konsistas ek platajo. La maxim alta monto di la lando esas Bouloukombo, kun 808 metri adsur la maro.[6] Lua foresti subisas intensa exploto.
Pro lua vicineso ad Equatoro, la klimato di la lando esas Equatorala, kun intensa pluvo-quanto yarala, varianta de 1100 milimetri an la valo dil fluvio Niari, til plu kam 2000 mm centre de la lando. Omnayare, pluvegi efektigas intensa sezonala inundadi. La temperaturi ne varias multe dum tota yaro, esanta 24°C la mezavalora diala, e 16°C til 21°C la mezavalora noktala.
Kongo esas lua precipua fluvio. Nord-este ed este de la lando, fluvio Ubangi/Oubangi formacas naturala frontiero kun la Demokratial Republiko Kongo.
Ekonomio
[redaktar | redaktar fonto]| Precipua artiklo: Ekonomio di Republiko Kongo |
L'ekonomio di la lando mixas kultivo di nutrivi kun moderna industrio petrolala. Publika sektoro subisas problemi budjetala e kun l'ecesiva stabo.
Demografio
[redaktar | redaktar fonto]
La skarsa habitantaro di la Republiko Kongo koncentresas an la sud-westo di la lando, kontre ke vasta regioni di Equatorala e tropikala foresti restas poke populizita. Cirkume 70% de lua habitantaro vivas en poka urbi, nome Brazzaville, Pointe-Noire ed alonge la 534 km-a ferovoyo qua ligas la du urbi. En rurala regioni, l'agrokultivo e l'industrial agado dekadis dum recenta yari, e multa regioni divenis dependanta de nutrivaro e suporto sendita dal guvernerio.
Ethnologue agnoskas l'existo di 62 lingui en la lando. La populo Kongo reprezentas preske la duimo dil habitantaro. Ante la milito di 1997, cirkume 9.000 Europani vivis en la lando, di qui la maxim multa esis Franci, ma nur parto de ta grupo duras vivar ibe. Cirkume 300 Usani habitas Kongo.
La maxim granda urbo esas la chefurbo, Brazzaville, kun cirkume 1,3 milion habitanti en 2009. Altra importanta urbi esas Pointe-Noire e Loubomo.
Kulturo
[redaktar | redaktar fonto]
Existas 15 precipua grupi di populi Bantuo, qui povas subdividesas en plua kam 70 subgrupi, exemple le Punu, qui anke habitas vicino Gabon, e produktas notora maskili antropomorfa. Tradicionala religii e kredaji esas multe influanta en la lando: cirkume la duimo di la habitantaro di la lando praktikas tradicionala kredaji, 35% esas katoliki, 15% altra kristani e 2% Mohamedani.
Yen exempli pri tradicionala dishi: mouambe o mwamba, fufu (pasto ek maizo, manioko o rizo, qua povas esar solida o mola segun la volunto, akompanata da sauco ek fisho, tomato, manjebla olei o karno), chikwangue o kwanga, e saka-saka (tradicionala disho di le Fang qua havas diferanta nomi en altra landi, e konsistas ek folii de manioko pistata e boliata kun pipro)[7].
Soukous esas muzikala jenro qua originis en Republiko Kongo ed anke en Demokratial Republiko Kongo. Ol esas populara omnaloke en Afrika.
Pri literaturo, tri notora skriptisti esas Alain Mabanckou e poeti Léopold Congo-Mbemba e Jean-Baptiste Tati Loutard.
Basketbalo e futbalo esas du populara sporti en la lando.
Referi
[redaktar | redaktar fonto]- ↑ "Répartition de la population par Départements et Communes en 1984 et projetée de 2000 à 2015" Centre National de la Statistique et des Études Économiques (CNSEE)
- ↑ Population of Congo 2019 - URL vidita ye 26ma di aprilo 2019. Idiomo: Angla.
- ↑ Background note:Republic of the Congo US Department of State
- ↑ Kevin Shillington. Encyclopedia of African history. p. 301.
- ↑ 5,0 5,1 Kevin Shillington. Encyclopedia of African history. p. 301.
- ↑ Highest Mountains Republic of the Congo - URL vidita ye 22ma di septembro 2017.
- ↑ Cuisine (Congo Online) - URL vidita ye 21ma di agosto 2023. Idiomo: Franca.
| Nedependanta stati en Afrika |
| Aljeria | Angola | Benin | Botswana | Burkina Faso | Burundi | Centrafrika | Chad | Demokratial Republiko Kongo | Djibuti | Egiptia | Equatorala Guinea | Eritrea | Eswatini | Etiopia | Gabon | Gambia | Ghana | Guinea | Guinea Bisau | Ivora Rivo | Kabo Verda | Kamerun | Kenia | Komori | Kongo | Lesotho | Liberia | Libia | Madagaskar | Malawi | Mali | Maroko | Maurico | Mauritania | Mozambik | Namibia | Nigeria | Nijer | Ruanda | San-Tome e Principe | Senegal | Sierra Leone | Seycheli | Somalia | Sudafrika | Sudan | Sud-Sudan | Tanzania | Tunizia | Togo | Uganda | Zambia | Zimbabwe |
| Nesuverena teritorii |
| Ceuta | Kanarii | Madeira | Melilla | Ocidental Sahara | Mayotte | Reunion | Sokotra |
| Nedependo ne agnoskata |
| Somalilando | Puntlando |