Veðrun

Veðrun er ferlið þegar berg grotnar niður. Veðrun skiptist í þrjá flokka, aflræna veðrun, lífræna veðrun og efnaveðrun. Mismunandi tegundir veðrunar hjálpast að við niðurbrot bergs, þar sem aflveðrun og lífræn veðrun eykur það yfirborð bergs, sem efnaveðrun getur unnið á. Við veðrun rúnnast setkorn þar sem veðrunin vinnur best á hornum bergkorna en verst á flötum.

Aflræn veðrun

Aflræn veðrun er aflrænt niðurbrot bergs fyrir tilstilli útrænna afla, svo sem vinds, vatns og sólar. Til hennar telst meðal annars frostveðrun, hitaþensla og fargléttir.

Frostveðrun

Frostveðrun á sér stað þar sem hitasveiflur milli frosts og þíðu eru algengar, svo sem á Íslandi. Vatn seytlar í sprungur í bergi þar sem það þenst út við að frjósa. Útþensla vatnsins sprengir bergið, sprungurnar stækka og vatnið nær að seytla lengra inn áður en það frýs aftur.

Hitaþensla

Hitaþensla á sér stað þar sem hitasveifla sólarhringsins er mikil, t.d. í eyðimörkum. Þegar berg hitnar þenst það út en við kólnun dregst það saman. Sífelld útþensla og samdráttur veldur álagi á steindir bergsins og það flagnar.

Fargléttir

Fargléttir verður þegar þegar þrýstingur á bergi minnkar, t.d. vegna rofs efri berglaga. Við þrýstingsminnkunina þenst bergið út og flagnar í þynnur samsíða yfirborði.

Lífræn veðrun

Lífræn veðrun verður vegna virkni lífvera. Má þar nefna rótarfleygun, sem á sér stað þar sem rætur plantna troða sér inn í bergsprungur og víkka þær. Einnig geta sveppir, fléttur og örverur grafið sig inn í berg eða innbyrt það.

Efnaveðrun

Efnaveðrun á sér stað þegar berg grotnar við efnahvörf. Þá hvarfast berg við utanaðkomandi efni, svo sem gastegundir, vatn eða vatnslausnir. Við það breytist efnasamsetning steinda í berginu. Auðleysanlegastar eru þær steindir, sem kristallast við hátt hitastig, svo sem ólívín og pýroxen, en efnaveðrun vinnur síst á steindum, sem kristallast við lágt hitastig, eins og kvars. Efnaveðrun er afar mikilvirk á Íslandi. Ástæður þess eru meðal annars gljúp berglög, mikil úrkoma og jarðhiti, sem hraðar efnahvörfum, og að íslenskt berg er tiltölulega auðleysanlegt. Til efnaveðrunar teljast meðal annars uppleysing, vötnun og oxun.

Uppleysing

Uppleysing gerist þegar súrt vatn rennur um sprungur í bergi og leysir upp efni í steindum þess. Saltsteinn og kalsít leysast auðveldlega upp í súrri lausn.

Vötnun

Vötnun verður þegar síliköt, svo sem ólivín og orþóklas, leysast upp í jónuðu vatni og mynda leirsteindir (kaólinít).

Oxun

Oxun gerist þegar súrefni gengur í samband við efni í bergi. Algengast er að tvígilt járn oxist yfir í þrígilt en við það fær berg appelsínugulan eða rauðleitan blæ.