Adam Smith
| Tuwılǵan sánesi | Lua error Module:Wikidata/date moduli ishindegi 414 jolında: attempt to call field 'wrapSnak' (a nil value). |
|---|---|
| Qaytıs bolǵan sánesi | 17-iyul 1790[1] (67 jasta) |
Adam Smit (shoqındırılg'an 16-iyun 1723-jılı 17-iyul 1790 [a'yyemgi usılda 5-iyun 1723–jıl 17-iyul' 1790]) Shotlandıyalıq moral filosofı ha'm sıyasıy ekonomikanın' tiykarın salıwshısı edi. Shotlandiya Ag'artıwshılıg'ının' tiykarg'ı alımlarının' biri bolg'an Adam Smit "Moral seziminin' teoriyası" ha'm "Xalıqlar baylıg'ının' ta'biyatın ha'm sebeplerin izertlew" atli kitaplarinin' avtori. Keyingisi, a'dette "Xaliqlar baylig'i" dep qisqartilip atalatug'in kitabı, onin' magnum opusi (ullı jumısı) ha'm ekonomikanın' birinshi zamanago'y jumısı esaplanadi. Adam Smit zamanag'oy ekonomika iliminin' atası esaplanadı.
Smit Glazgo ha'm Oksford universitetlerinde moral filosofiyasın u'yrendi. Oqıwdı pitkergennen keyin ol Edinburgta tabıslı lektsiyalar oqıdı, bul onı Shotlandiya ag'artıwshılıg'ı waqtında David Hume menen birge islesiwge basladı. Smit Glazgoda moral filosofiyasın oqıtıp professorlıq jumısına eristi ha'm usı waqıtta "Moral sezimi teoriyası" kitabın jazıp baspadan shıg'ardı. Ol keyingi o'mirinde jeke oqıtıwshı boldı ha'm bul og'an Evropa boylap sayaxat etiwine ha'm sol waqıttın' intellektual jetekshilerin ushıratıwg'a imkaniyat berdi. Smit u'yine qaytıp keldi ha'm kelesi on jıldı "Xalıqlar baylıg'ı"n jazıwg'a bag'ıshladı (tiykarınan o'zinin' lektsiyalarınan alıng'an). Kitap 1776-jili baspadan shıqtı. Ol 1790-jılı qaytıs boldı.
O'mir bayanı
Balalıg'ı
Adam Smitti Shotlandiyanın' Kirkaldi qalasında Margaret Duglas du'nyag'a keltirdi. Onın' atası, ol da Adam Smit dep atalıp, yurist, jamiyetlik xızmetker bolg'an ha'm Margaret Duglasqa 1720-jılı u'ylengen. Onin' atası Smit tuwılmastan altı ay burın qaytıs bolg'an. Smittin' aniq tuwılg'an ku'ni belgisiz, biraq onin' shoqındırılıwı 1723-jılı 16-iyunda Kirkal'dida jazılg'an. Smittin' balalıg'ı haqqında azg'ana belgili bolsada, Shotlandiyalı jurnalist ha'm Smittin' omir bayanın jazıwshısı John Rae Smittin' to'rt jasında tsiganlar ta'repinen urlap ketilgenin h'am keyinirek basqalardın' qutqarıwg'a barg'anlıg'ı sebepli azat etilgenin jazıp qaldırdı.
Smit anasına ayrıqsha jaqın boldı, ha'm anası onı ilimiy islerge iytermelegen bolıwı itimal. Smit 1729 ha'm 1737-jilları aralıg'ında Kirkal'dida Burg mektebine qatnadı ha'm ol jerde latın tili, matematika, tariyx ha'm jazıw ma'deniyatın u'yrendi. Rae Burg mektebin "Shotlandiyanın' sol da'wirdegi en' zor orta mekteplerinin' biri" dep jazg'an.
Bilim alıwı
Smit on to'rt jasında Glazgo Universitetine oqıwg'a kirdi ha'm Francis Hatcheson qol astında moral filosofiyasın u'yrendi. Bul jerde ol erkinlik, oylaw, tu'siniw ha'm juwmaq shıg'arıw, sonday-aq erkin pikirge qızıg'ıwshılıg'ın rawajlandırdı. 1740-jılı, Smitke Snell Ekzibishion granti berildi ha'm ol Glazgo Universitetinen Oksford Universitetinin' Balliol Kolledjine oqıwg'a ketti.
Smit Glazgoda oqıtıw Oksfordqa salıstırg'anda bir qansha joqarı dep esapladı, ha'm oz'inin' ta'jiriybesin aqılıy qısılıw dep taptı. "Xalıqlar baylıg'ı"nin' V-kitabı II-babında Smit: "Oksford Universitetinde ja'miyetlik professorlardın' ko'pshiligi ko'plegen jıllar dawamında ulıwma oqıtıp atırg'anday bolıp ko'riniwdi de toqtatqan" dep jazdı. Sonday-aq jazılıwınsha Smit doslarına bir ma'rte Oksford ra'smiy xizmetkerlerin onın' David Humenin' "Adam ta'biyatının' traktatı" oqıp atırg'anın bilip qalıp, keyin kitaptı tartıp alıp onı qatal jazalag'anın aytıp bergen. William Robert Scott "[Smittin'] Oksford waqtı onın' o'mirlik isine azg'ana ja'rdem berdi, eger ulıwma bergen bolsa" dep jazdı. Sog'an qaramastan, Smit Oksfordta waqtında Universitettin' u'lken kitapxanasınan o'zin bir neshe pa'nler boyınsha oqıtıwg'a kitaplar alıp oqıw imkaniyatına iye boldı. Onın' xatlarında jazıwınsha o'z aldına oqımag'an paytlarında ol baxıtsız edi. Oksforda waqtının' aqırında Adam Smit nerv keselliginin' simptomların bastan keshirdi. Ol 1746-jili grantı tamamlanbastan burın Oksfordtan ketti.
"Xalıqlar baylıg'ı"nın' V-kitabında Smit Angliya universitetlerinde Shotlandiya universitetlerine salıstırg'anda oqıtıw ha'm ilimiy isler to'men sıpatlı ekenin jazdı. Ol bunı 2 sebep penen tu'siniw mu'mkin dep jazdı. Birinshi, Oksford ha'm Kembridj kolledjlerinin' baylıg'ı ha'm professorlardın' aylıg'ının' studentlerdi o'zlerine tartıw uqıbınan g'a'rezsizligi; ekinshi, ilimiy jetekshiler Angliya Shirkewinde islese de jaqsı jasawı mu'mkinligi dep ko'rsetti. Smit basında teologiya (din tanıw)ni u'yreniwdi ha'm shirkewde islewdi niyet qılg'an edi, lekin onın' keyingi oqıwları, atap aytqanda David Humenin' skeptik jumısların oqıwı onı basqa joldı tan'lawına isendirdi.