Париж мамырлыкъ конференция
Бу атны (неда терминни) башха магъаналары да барды, къарагъыз: Париж мамырлыкъ кесамат.
Париж мамырлыкъ конференция (1919—1920) — Биринчи дуния къазауатда хорланнган къралла мамырлыкъ кесаматланы джарашдырыр нюзюр бла хорлагъан къралла джыйгъан халкъла арасы конференция болгъанды. Тохтаула бла 18-чи январь 1919 джыл башланыб 21-чи январь 1920 джылгъа дери баргъанды. Аннга 27 кърал эмда Уллу Британияны 5 доминиону (Ньюфаундленд, Канада, Къыбыла-Африкан Бирлик, Австралия эм Джангы Зеландия) къошулгъанды. Конференция бу къралла бла кесаматланы хазырлагъанды:
- Германия бла (Версаль кесамат),
- Австрия бла (Сен-Жермен кесамат),
- Болгария бла (Нёйи кесамат),
- Маджар бла (Трианон кесамат) и
- Осман империя бла (Севр мамырлыкъ кесамат).
Конференциягъа къошулгъан башха къралланы позициялары къарыусуз болгъаны себебли, къазауатдан сора мамырлыкъны джарашдырыугъа оноуну юч уллу къралны келечилери этгендиле — Вильсон, Ллойд-Джордж эм Клемансо. Граждан къазауат талай тургъан Россияда, законлу кърал властха кесин санагъан талай правительстводан бириси да чакъырылмагъанды конференциягъа. Германия эм аны алгъыннгы джандашлары, мамырлыкъ кесаматланы проектлери хазырланнгандан сора конференциягъа чакъырыладыла. Конференцияда Миллетлени Лигасыны уставы къабыл этилгенди.
Мамырлыкъ конференцияны нюзюрлери
[тюзет | къайнакъны тюзет]Конференцияны баш нюзюрю болуб, Биринчи дуния къазауатны бошалгъанын закон халда джарашдырыу, аны ючюн Германия бла эм аны джандашлары бла мамырлыкъ кесаматла хазырлаб къабыл этер мурат салыннганды.
Къазауатны джылларында талай империя, аланы ичинде: Россия, Австрия-Маджар, Осман эм Герман империяла, джокъ болгъандыла. Империяланы оюлгъанларында джангы, эркин къралла къураладыла. Аланы ичинде: Украина, Азербайджан, Эрмен, Гюрджю, Финляндия, Польша, Латвия, Литва, Эстония, Австрия, Маджар, Чехословакия эмда Серблени, хорватланы эмда словенлени королевствосу. Хар джангы кърал эркинлик алгъан заманында территориясын кенгертирге излегенди, ол джангы къазауатла башланыргъа къоркъуу салгъанды. Ол себебден мамырлыкъ конференцияны баш нюзюрлерини бири — джангы къралланы арасында чеклени бегитилиую эмда араларында къазауат болмаугъа гарантия бериу болгъанды.
Къазауатны джылларында, бу къазауат адам улуну тарихинде ахыр къазауат болургъа керекди деген оюм бек джайылгъанды, ол себебден конференцияда дунияда халкъланы арасында мамырлыкъны сакълагъан халкъла арасы организация къурар мурат салыннганды. Биринчи болуб бу идеяны Къыбыла Африканы премьер-министри Сметс теджегенди. Артдан бу идеяны башха къраллада да джакълагъандыла.
Француз премьер-министр Жорж Клемансо конференцияны Парижде бардырыллыгъын излегенди, аны оюмуна кёре, Франция къазауатдан эм бек инджилген кърал болгъанды, ол себебден Парижни сайлау французланы кёллерин бир кесек кенгертирик эди. Клемансону излеми къабыл этилген эди.
Конференцияны эсеблери
[тюзет | къайнакъны тюзет]Мамырлыкъ кесаматла хазырланнгандыла:
Конференцияда хазырланнган мамырлыкъ кесаматла бла Вашингтон конференцияда (1921—1922) алыннган келишиуле Халкъла арасы илишкилени Версаль-Вашингтон системасыны тамалын салгъандыла.
Дагъыда къарагъыз
[тюзет | къайнакъны тюзет]Литература
[тюзет | къайнакъны тюзет]- Штейн Б. Е. «Русский вопрос» на Парижской мирной конференции (1919—1920 гг.). — М., 1949.
- Ллойд Джордж Д. Правда о мирных договорах. — М., 1957.
- Никольсон Г. Как делался мир в 1919 г. — М., 1945.