Gróndwet
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Nuts. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
In 't sjtaatsrech is 'n constitutie de gróndsjlaag van 'n sjtaat. Dees is dèks, meh neet ummer, vasgelag in 'n gróndwet, e document woeë-in de grondrechte en/of de wirking van 't politieke sjtèlsel in e bepaald landj besjreve sjtunt.
Constituties variëre van land tot land, al zint d'r toch inkel vriewaal universeel kinmerke. Constituties reigele de organisatie van de euverheid, ze zigke bevuurbeeld of 't 'n parlementair of 'n presidentieel systeem is, welk mechanisme de wètgaevende mach haat óm de oetveurende mach te controliere, wat de rol is van de rechterlike mach en op welke meneer de mach verdeild is tösje de nationaal regiering en de lokaal organe. Ze vermèlde traditioneel ouch 'n aantal rechte, die in sómmige gevalle neet ech dudelik zin (zoeë-as "'t rech op wèrk").
Nederland
[bewirk | brón bewèrke]De Hóllesje gróndwèt haat dan noch 't speciaal veurbehoud dat 'ne rèchter neet maog beoerdeile óf de wètte en verdrage mèt de gróndwèt in euvereinsjtumming zeen. Dit is angesj es in gróndwètte van anger leng, zoeë-wie Duutsjland, Belsj of de Verenigde Sjtate, umdat 't effectief betekent dat de wètgaever zelf - en neet de rechter - bepaalt of de wèt waal of neet euvereinsjtump mit de Grondwèt. Saer Fortuin is dit gegaeve oonderwaerp va parlemair discussie. In 2008 is de VVD, 't CDA en de Christen Unie taege 'n verendering van dat artikel in de groondwèt. Groen Links, SP en de PvdA zeunt daovör. De rechter maog de wèt nao Nederlands sjtaatsrech waal toetse aan 't Europees Verdraag veur de Rechte van de Miens. Dees toetsing haet in de Nederlandse rechtsorde veur e belangriek deil de functie van toetsing aan de Grondwèt euvergenomme.
Belsj
[bewirk | brón bewèrke]Öp 't Belsj werre b.v Vlamsje decrete en richtlijne getoetst an de gróndwèt dör de Nederlandstalige Kamer van d'r Raod van Sjtate. De Franstalige Voerenaere besjoewe die Kamer es polletiek beneumd, vermits ze de Vlamsje interpretatie van de federaal wètte óp de facilitète es oonoetgesjpraoëke richtlijn hanteert in häör arreste.
Vriewaal alle democratieë höbbe 'n gróndwèt. E veurbeild van 'n land zonger gróndwet is 't Vereinig Kuëninkriek. De gróndwèt wuurt vasgesjtèld doer de gróndwètgaever. Dèks is dit de gewoeëne wètgaever, dae 'n sjpeciaal procedure volg (bevuurbeeld mieërder laezinge en 'n gekwalificeerde mieëderheid nuuëdig). In 'n aantal leng besjteet d'r 'n referendum vuur 't verangere van de gróndwèt. In anger leng is 'n twieëde goodkäöring van twieëderde of de hèlf van de mieërderheid nuuëdig. Daodoer kint 'n verangeringssproces jaorelank doere. Op 't Belsj is 'n twieëderde mieërderheid nuëdig in 't federaal parlement um de gróndwèt, woeë-ónger ouch de taalwètte valle, te verendere.