Palatalisatie
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Valkebergs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
Palatalisatie ies ein in de taalhistorie hièl väól veurkómmende klankverzachting woabie de oetsjpraok van veural de velare k/ g, de dentale t/ d en de labiale p/ b in de riechting van 't palatum versjuuf. Umdat de oetsjpraok van palatale konsonante lestig ies, ies 't resultaat meistal 'n palato-alveolaar zoa-es /sj/ of /zj/.
Palatalisatie in versjillende tale
[bewirk | brón bewèrke]Romaanse tale
[bewirk | brón bewèrke]Velare palatalisatie veur de veur in de mónd oetgesjproke klinkersj i en e (en allein in 't Frans ouch nog veur a) haet in de ontwikkeling van bekans alle Romaanse tale oet 't Latien plaatsgevonge, behalve 't Sardisch en Dalmatisch. De klank k veranderde ièrsj in de affricaat /tsj/, vervolges in de fricatief /sj/ en es gevolg van assibilatie oeteindelik in /s/ (palatalisatie gevolg door depalatalisatie).
Germaanse tale
[bewirk | brón bewèrke]Bie de ontwikkeling van de versjillende groepe Germaanse tale ondersjeide veural 't Ingweoons ziech door velare palatalisatie veur klinkersj. Vergeliek kerk (Nederlands) en Kirche (Duits) mèt tsjerk (Fries) en church (Ingels).
Ouch in sómmige Limburgse dialekte kump 't veur: hónd -> hóndj. Me sjprèk in 't Limburgs verband bie sonorante meistal euver mouillering.
Palatalisatie van alveolaar fricatieve (e.g. stei → sjtei) is 'n sjtandaard versjiensel ónder de Panninger linie. Dit wuèrt aevel waal meistal palatalisatie geneump.
Slavische tale
[bewirk | brón bewèrke]Ouch in de historie van de Slavische tale höbbe versjillende groate palatalisatiegolve plaatsgevonge. De ierste Slavische palatalisatie veranderde in alle Slavische tale /k/. /g/ en /x/ veur /e/ en /i/ in /č/, /ž/ en /š/.
Palatalisatie es 'n fonetisch/fonologisch versjiensel
[bewirk | brón bewèrke]Klankversjuvinge zin deil van 'n ièwelank taalveranderingsproces. 'n Verandering in de oetsjpraok zoa-es palatalisatie ies in 't begin ummer allein allofonisch. Es 'n klankversjuving systematisch optreut, ies 't 'n klankwèt. Es 'n klankwèt ziech vervolges zoa óntwikkelt tot de nuje klank neet langer es 'ne variant van de oarsjprónkelike klank weurt aangeveuld, ies 't ondersjeid fonematisch gewore.
'n Klankversjuving kènt ziech dus definitief nèstele in de fonologie van 'n taal. Wat oarsjprónkelik nog dudelik herkènbaar waor es 'n allofoon van 'ne andere klank, weurt noe 'n nuuj beteikenisondersjeiend foneem. Zo wied hoof 't toch lang neet ummer te kómme, taalverandering ies ummer grillig en onveursjpelbaar.