Estonia

L' Estònia (Eesti in estun) a l'è un paes del nord-est de l'Europa, pusiziunaa in sü i spund del Mar Baltegh. La fa part de l' Union Europea. A l'è tacada a la Letonia e a la Rüssia, ma ecunomicament l'è culigada a la Finlandia e la Scandinavia.
La capital a l'è Tallinn, una vegia cità medievala che l'è diventada patrimoni de l'Unesco
La gh'ha una süperfiss de 45.227 km², poch püssee granda de la Svizera, e una pupulaziun de pressapoch 1.350.000 abitant.

A l'è member de l'Üniun Eurupea e de la Nato.

Dal prim de ginee del 2011 la gh'ha adotaa l'Euro 'me moneda ufiziala.

La lengua ufizial l'è l'estun.

Geugrafia

La naziun la gh'ha un teritori pressapoch tüt pian, dumà in del sud-est l'ha gh'ha una quaj culina. La pussee alta l'è la culina del Suur Munämagi.(318 m s.l.m.)

Fan part del teritori estun 1520 isul, ma i püssee grand hinn Saaremaa (2.668 km²) et Hiiuma (965 km²). La pussee distacada da la tera ferma, che l'è anca la püssee piscinina l'è Ruhnu (11,50 km²), che la sa tröva a süd-ovest de la naziun, pressapoch 70 km in mez al Golf de Riga.

La citaà püsse visitada di türista l'è la capital, Tallinn, che l'è una cità medievala e l'è anca Patimoni de l'Unesco. Gh'hinn anca altar cità impurtant ch' hinn: Tartu, Parnu, Narva.

Stòria

L'Estònia del didincö l'è gnüda föra del giuntà insema düü toch de tera ch'eren semper staa separaa: la "Pruincia del Mar de l'Est", che del 1710 al 1918 l'era partegnüda a la Rüssia Zarista; e 'l toch de la Livunija, 'l pü setentriunal, al qual la pertucava anca l'isula de Saaremaa (Ösel).

I Vassaj rivaa in Estònia cunt la vegnüda di Cavajee de Urden Tütonegh even metüü insema un pruincia ütònoma in del 1252. Despö de la finn de l'egemunia de l'Urden Tütònegh in del 1561 i citaa de la Liga Hanseatega e i vassaj han brancaa 'l pudè in di so man e han furmaa un corp guernatif ütònum. Chel' ütunumia chi l'è remagnüda insci cuma l'era, sia suta la signuria de la Curuna Svedesa, sia suta l'egemunia de la Rüssia Zarista, quist ültema ucurüda dopu la Granda Guera del Nord vengiüda de la Rüssia in del 1710.

In Estonia, la lengua di vassaj e de la volta burghesia citadina, ciuè di sciur, di putent, l'era semper stada 'l Tudesch, ma in del 1885 la Rüssia Zarista, in de la voga di sentiment nassiuanlista de l'epuca, l'ha süstitüii 'l Rüss al Tudesch.

Un röl principal in del desvelüp de l'identitaa pulitega e cultürala estuna l'eva 'vüü l'üniversidaa de Tartu indua sinn del 1870 i stüdent estun even lauraa dree a furmà un'identitaa propia e ütonmia, e di Tudesch e di Rüss. El 24 de Fevree del 1918 cunt la fin de la Rüssia Zarista menada inans de la Revulüssiun de Utuber, ij Estun han tolt l'ucasiun de deciaraa, indestürbaa e senssa che nissün ghe daga a trà, la propia independensa.

In di agn intra 'l 1939 e 'l 1940 i Nazista han cunvengiüü tanc Estun, insem' a tanc Letun, de etnia tudesca, a 'gnì reimpatriaa in Germania suta 'l slogan Heim ins Reich (ciuè (tücc) a cà in del Reich. La resun, quela vera, l'era staa 'l pat Molotov-Ribbentrop che 'l prevideva, tra l'olter, el restà di paes baltegh suta l'egemunia Rüssa.

Suta gran pressiun di Tudesch e di Rüss, i trii paes baltegh s'eren giuntaa in del 1940 a l'Üniun Suvietega, però pö giamò in del 1941 tücc e trii i paes eren staa ucüpaa di Tudesch. In chi agn chi gh'è staa tanc, u almanch minga poch, Estun che gh'han daa 'na man ai Nazista a perpetrà la sua (di nazista) pulitega genucida. A l'istess temp, gh'è staa però anch di Estun ch'han cumbatüü in di fir de l'Armada Russa cuntra i Nazista.

In de l'Ütun del 1944, cunt la triunfala avansada de l'Armada Russa in diressiun ovest, l'Estonia l'è stada 'ncamò ciapada di Rüss. In chi agn chi 'l sumeja che gh'è sia staa di Estun ch'hin staa vitem de represaj e depurtassiun de man Rüssa, anca se quanc reaj e quanc invetaa l'è düra de savè de segür.^[1]

Düranta la segunda guera mundiala anca tanc Estun de lengua Svedesa, ch'eren de cà suratüt in sü i isul Hiiumaa (Dagö), Vormsi (Worms) und Ruhnu (Runö), han ciapaa sü e hin andaa via.

In di agn intra 'l 1945 e 'l 1990 gh'è staa tanc Rüss che s'hinn trasferii in Estonia.

Pö, dürant i agn de la Glasnost e de la Perestroika, suratüt a partì de la mitaa di agn '80 quand che 'l Gorbaciov el ghe dava man forta, ij Estun han ancamò tacaa sü a reafirmà la sua vöja de independensa, e, sensa gnanca dà fögh a un s'ciop, s'hin truaa 'ncamò independent a partì di prim agn '90.

El 9 de Dezember del 2010 l'Estonia l'è 'ndada dent in de l'OCSE. ^[2]

El prim de Sgenee del 2011 l'Estonia l'è stada la prima di nassiun Baltegh a tacà sü a druà l'Euro.

Urganizaziun pulitiga

L'Estonia (nom ufizial: Eesti Vabariik) a l'è una repübliga democratiga.
L'è una republiga parlamentar.

La gh'à i seguent orghen:

el Parlament, ch'el gh'à el puter legislativ,
el Guvern, che 'l gh'ha el puter esecütiv,
la Curt Suprema, che la gh'ha el puter giüdiziari.

El President a l'è 'l Kersti Kaljulaid (del 2016).
El Prim Minister a l'è l'Kaja Kallas (del 2021).

Economia e Internet

L'Estonia l'è part de l'Union Europea, l'ha adotaa l'Euro 'me muneda ufiziala e l'è jütada economicament da la Finlandia , Germania e da la Scandinavia, e per quest la g'ha gemò avüü una forta espansiun cumerciala che l'ha purtada vers un livel economico de gl'alter pais uccidental. L'à gh'ha anca el piusse bas livel de indèbitament public in de gl' stat de la Union Europea.

Le Nazion Unii gh'an attribuii l'indic de svilupp parecc alt, in del 2010.

L' Estonia la g'ha una granda difusion de l'internet. L'è cunsiderada vüna di naziun püssee avanzaa del mund per la difüsiun de l'Internet. L'è de spess suranunimada per quest E-Stonia.

En Estonia l'è stà assemblàa el sistema de comunicaziun ciamàa Skype.

Referenz

↑ http://www.radiobremen.de/nordwestradio/hoerspiel/verschickung/deportation.html Arqiviad qé: [1] nordwest radio Deportationen in Estland]
↑ oecd.org: Estonia’s accession to the OECD (Zugriff am 9. Dezember 2010)

I Stat de l'Europa

1. Stat parzialment in Asia. 2. Stat in Asia, però considerads part de l'Europa per dei rexon storeg e culturai

[1] ttps://www.radiobremen.de/nordwestradio/hoerspiel/verschickung/deportation.html Arqiviad qé: [1] nordwest radio Deportationen in Estland]

[2] .org: Estonia’s accession to the OECD (Zugriff am 9. Dezember 2010)

[1]

[2]