Руска академија на науките
Руската академија на науките (РАН; руски: Росси́йская акаде́мия нау́к, Rossíiskaya akadémiya naúk) се состои од Руската национална академија; мрежа на научни институти од целата Руска Федерација и дополнителни научни и општествени институции како што се библиотеки, издавачки куќи и болници. Со седиште во Москва, РАН се смата за цивилна, самоуправна, некомерцијална организација[1] чиј основач е Владата на Русија. Ги комбинира членовите на РАН и научниците вработени во институциите. Во близина на централната академија се наоѓа споменик на Јуриј Гагарин на плоштадот кој го носи неговото име.
Од ноември 2017 година, академијата ги вклучува сите 1008 институции и останатите установи,[2] со вкупно околу 125 илјади вработени од кои 47 илјади се научници. истражувачи.[3]
Историја
[уреди | уреди извор]Руската академија на науките во Руското Царство
[уреди | уреди извор]
Царот Петар Велики, кој Готфрид Вилхелм Лајбниц го инспирирал и советувал, ја основал Академијата во Санкт Петербург. Декретите на сенатот од 8 февруари (28 јануари по Јулијанскиот календар) во 1724 година ја основале установата.[1][4]
Првобитно е именувана како Санктпетербуршка академија на науките. Организацијата сменила неколку имиња во текот на своето постоење, како Царска академија на науките и уметностите (1747–1803), а потоа го добила името Царска санктпетербуршка академија на науките во 1836 година. Ова име го носела до крајот на Руското Царство, во 1917 година.
Многу странски научници се поканети да работат на академијата, вклучувајќи ги математичарите Леонард Ојлер, Андерс Јохан Лексел, Кристијан Голдбах, Георг Бернхард Билфингер, Никола Бернули и Даниел Бернули, ботаничарот Јохан Георг Гмелин, ембриологот Каспар Фридрих Волк, астрономот и географот Николас Делил, физичарот Георг Волфганг.[5]
Научници од Академијата вршеле експедиции за истражување на оддалечените делови на земјата. Меѓу нив била втората Камчатканска експедиција на Витус Беринг од 1733 до 1743 година, експедицијата за набљудување на движењето на Венера во 1769 година со осум локации во Руското Царство и експедициите на Питер Симон Палас во Сибир.
Посебна организација, наречена Руска академија, била формирана во 1783 година со цел да работи на проучување на рускиот јазик. Руската академија била приклучена кон Царската академија на науките во Санкт Петербург.
Руската академија на науките во СССР
[уреди | уреди извор]Набргу по Октомвриската револуција, во декември 1917 година, Сергеј Федорович Олденбург, водечки етнограф и политички активист во Уставната и демократска партија, се состанал со Владимир Ленин да разговараат за иднината на Академијата. Тие се согласиле дека стручноста на Академијата ќе се примени за решавање на прашањето за државата изградба, додека за возврат Советскиот режим ќе ѝ обезбеди финансиска и политичка поддршка на Академијата.
Најважните активности на Академијата во 1920-ти години вклучувале истражување на голема курска магнетна аномалија, минералите на полуостровот Кољ и учество во Планот ГОЕЛРО фокусиран на електрификација на целата земја. Во тие години биле основани многу истражувачки институции, а бројот на научници станал четири пати поголем отколку во 1917 година. Во 1925 година, Владата на Советскиот Сојуз ја признала Руската академија на науките како „највисока универзитетска научна институција“ и ја преименувала во Советска академија на науките.
Седиштето на Академијата во 1934 година од Санкт Петербург е преселено во главниот град — Москва.
Во тек на годините на Втората светска војна, Советска академија на науките дала голем придонес во развојот на модерното вооружување на — тенкови (нова серија Т-34), авиони, демагнетизација на бродови (за заштита од морски мини) итн. Во текот и после војната, Академијата била вклучена во советскиот проект на атомски бомби.
Кон крајот на 1940-ти години, Академијата се состоела од осум оддели (физички и математички науки, хемиски науки, геолошки и географски науки, биолошки науки, технички науки, историја и филозофија, економија и право, литература и јазици); три комитети (еден за координација на научната работа на Академијата на републиките, еден за научна и техничка пропаганда и еден за уредување и публикации), две комисии (за објавување популарна научна литература и за музеи и архиви), лаборатории за научна фотографија и кинематографија и оддели за печатење.[6]
Советската академија на науките помогнала да се воспостават национални академии на науките во сите советски републики (со исклучок на Руската Советска Федеративна Социјалистичка Република), во многу случаи делегирајќи ги истакнатите научници да живеат и работат во други републики. Во случајот на Украина, нејзината академија била формирана од локални украински научници дури и пред болшевиците да ја окупираат Украинската народна република. Овие академии биле:
Меѓу најважните достигнувања на Академијата во втората половина на 20 век, се Советската вселенска програма. Спутник 1 биле лансиран во 1957 година, Јуриј Гагарин станал првата личност во вселената во 1961 година, а првата вселенска станица Салјут 1 започнала да работи во 1971 година. Значајни откритија се направени во јадрената гранка и во други области на физиката. Покрај тоа, Академијата учествувала во отворање на нови универзитети или нови студиски програми на постојните универзитети, чии најдобри дипломци ја започнале својата кариера во истражувачките институции на Академијата.
Академија после распадот на Советскот Сојуз
[уреди | уреди извор]После распадот на Сојузот на Советски Социјалистички Републики, со декретот на претседателот на Русија на 2 декември во 1991 година, Академијата повторно станала Руска академија на науките,[1] наследувајки ги сите објекти на Академијата на науките на Советскиот Сојуз на територијата на Руската Федерација.
Ситуацијата во руската наука и технологија се подобрила во 2000 година, бидејќи владата најавила кампања за модернизација.
Реформи (2013—2018)
[уреди | уреди извор]На 28 јуни 2013 година, руската влада објавила нацрт-закон што значело распуштање на Руската академија на науките и создавање на нова организација со истото име. Зградите и другиот имот на Академијата требало да бидат преземени под контрола на Федералната агенција за научни организации. Идејата била научниците да се концентрираат исклучиво на истражувачки активности без да се грижат за услугите за одржување на станови или административни работи. Реформата, наводно, ја напишал Михаил Коваличук, брат на Јуриј Коваличук, познат како личен банкар на Владимир Путин.[7]
Предлог-законот, кој, во својата првична форма, суштински ќе го промени системот на научно организирање во Русија, предизвика конфликти со академските институции и силно побивање на многу истакнати поединци.[8] Голема група членови на Руската академија на науките ја сигнализирале својата намера да не се приклучуваат на новата Академија доколку реформата се спроведе како што е предвидено во нацртот.[9] Водечките светски научници (како Пјер Делин, Мајкл Атија, Дејвид Мамфорд и други) напишале отворени писма во кои планираната реформа на Руската академија на науките се нарекува „шокантна“, па дури и „криминална“.[10] Во оваа ситуација, нацртот бил омекнат во некои детали, на пример, од текстот биле исфрлени зборовите за „распуштање” — и одобрено е на 27 септември во 2013 година.
Од 2013 година, институциите на Академија ги управувала Федерална агенција за научни организации,[11] што била вклучена ставка на овие реформи. Оваа агенција била овластена да ја „проценува“ ефикасноста на институциите врз основа на нејзините сопствени критериуми, како и да ги преуредува неефикасните институции. Покрај тоа, според законот, две други руски национални академии - Руската академија на земјоделски науки и Руската академија за медицински науки - биле споени со Руската академија на науките како нејзини нови специјализирани научни оддели.[12][13]
Научната заедница не ги поддржала иницираните реформи и стилот на управување со Федералната агенција за научни организации. Во 2017 година, бил избран новиот претседател на Академијата, Александар Сергеев, кој во март 2018 година, изјавил дека Академијата сега влегува во постреформскиот период.[14]
Во мај 2018 година било одлучено Федералната агенција за научни организации да биде испратена во стечај како независна владина агенција, но и понатаму да биде дел од Министерството за наука и високо образование.
Членство
[уреди | уреди извор]Постојат три вида на членство во Руската академија на науките: полноправни членови (академици), дописни членови и странски членови. Академиците и дописните членови мора да бидат граѓани на Руската Федерација. Сепак, некои академици и дописници кои биле избрани пред распадот на Советскиот Сојуз, сега се државјани на други земји. Членовите на РАН се избираат врз основа на нивните научни придонеси - изборите за членство се сметаат за многу престижни.[15] Во периодот од 2005 до 2012 година, Руската академија на науките имала околу 500 полноправни и 700 дописни членови. Но, во 2013 година, откако Руската академија на земјоделски науки и Руската академија на медицински науки се приклучиле на РАС, бројот на членови значително се зголеми.
На почетокот на ноември 2024 година, Академијата имала 1873 живи руски членови (802 полноправни и 1071 дописни членови) и ~430 странски членови. Од 2015 година, Академијата им доделува почесна научна титула професор на Руската академија на науките, на врвни истражувачи со руско државјанство. Сега има 713 научници со овој наслов.[16][17][18]
Тековна структура
[уреди | уреди извор]Руската академија на науките се состои од 13 специјализирани научни оддели, четири територијални оддели и 15 регионални научни центри. Академијата има бројни совети, комитети и комисии, организирани за различни намени.[19]
Територијални одделенија
[уреди | уреди извор]- Сибирско одделение на Руската академија на науките (СО РАН)
Сибирското одделение е основано во 1957 година, а Михаил Лаврентјев бил претседател основач. Истражувачките центри се во Новосибирск (Академгородок), Томск, Краснојарск, Иркутск, Јакутск, Улан Уде, Кемерово, Тјумењ и Омск. Од крајот на 2017 година, повеќе од 12.500 научни истражувачи се вработени во општинското собрание на РАС, од кои 211 вработен беа членови на Академијата (109 полноправни и 102 дописни членови).[20]
- Уралско одделение на Руската академија на науките (УрО РАН)
Уралско одделение е основано во 1932 година, а основачкиот претседател бил Александр Ферсман. Истражувачките центри се наоѓаат во Екатеринбург, Перм, Чељабинск, Ижевск, Оренбург, Уфа и Сиктивкар. Од 2016 година, 112 научници биле членови на Академија (41 полноправни и 71 дописни членови).[21]
- Одделение на Руската академија на науките во Санкт Петербург (СПбО РАН)
Одделение во Санкт Петербург е основано во 2023 година; 187 научници се членови на Академијата (76 активни членови и 111 соодветни членови).[22]
- Далекуисточно одделение на Руската академија на науките (ДВО РАН)
Далекуисточно одделение на Руската академија на науките ги опфаќа Приморските научни центри во Владивосток, Амурски научен центар во Благовјешченск (Амурска област), Хабаровск научен центар, Сакхалински научен центар во Јужно-Сахалинск, Камчаткански научен центар во Петропавловск Камчатски, Северноисточен научен центар во Магадан, Далекуисточен регионален земјоделски центар во Усуријск и неколку медицински институции. Од 2017 година, 64 члена на Академијата работело на оваа одделение (23 полноправни и 41 дописни членови).[23][24]
Регионални центри
[уреди | уреди извор]
- Казањски научен центар
- Пушчински научен центар
- Самарски научен центар
- Саратовски научен центар
- Владикавкаски научен центар на РАН и Северна Осетија — Аланија
- Дагестански научен центар
- Кабардино-Балкарски научен центар
- Карелски научен центар на РАН
- Колски научен центар
- Нижњоновгородски центар
- Черноголовски центар за научни истражувања
- Санктпетербуршки научен центар
- Уфски научен центар
- Јужни научен центар
- Троицки научен центар
Награди
[уреди | уреди извор]Академијата доделува голем број на разни награди и медали, од кои некои се:
- Ломоносовјев Златен медал
- Лав Ландау златен медал
- Игор Курчатов медал
- Павел Николајевич Демидов награда
- Николај Лобачевски награда
- Александар Пушкин награда
- Сергеј Васиљевич Лебедеов награда
- Андреј Марков награда
- Николај Богољубов награда
Нобеловци поврзани со Академијата
[уреди | уреди извор]- Иван Петрович Павлов, медицина, 1904
- Иља Илич Мечников, медицина 1908
- Иван Алексејевич Буњин, книжевност, 1933
- Игор Јевгењевич Там, физика, 1958
- Иља Михајлович Франк, физика, 1958
- Павел Алексејевич Черенков, физика, 1958
- Лав Ландау, физика, 1962
- Николај Басов, физика, 1964
- Александар Прохоров, физика, 1964
- Михаил Шолохов, книжевност, 1965
- Александар Солженицин, книжевност, 1970
- Леонид Канторович, економија, 1975
- Андреј Сахаров, мир, 1975
- Петар Капица, физика, 1978
- Жорес Алферов, физика, 2000
- Алексеј Абрикосов, физика, 2003
- Виталиј Гинзбург, физика, 2003
- Андреј Гејм, физика, 2010
Наводи
[уреди | уреди извор]- ↑ 1,0 1,1 1,2 General information about the Academy (in Russian)
- ↑ Official list of units under jurisdiction of the Federal Agency for Scientific Organizations (these are units of RAS), 27 October 2017, in Russian.
- ↑ Report of the Federal Agency for Scientific Organizations Архивирано на 3 април 2017 г. (number of employees: page 8), 20 March 2017, in Russian.
- ↑ Sagdeyev, R. Z.; Shtern, M. I. „The Conquest of Outer Space in the USSR 1974“. NASA. NASA Technical Reports Server. hdl:2060/19770010175.[мртва врска]
- ↑ „Papers of Nevil Maskelyne: Certificate and seal from Catherine the Great, Russia“. University of Cambridge Digital Library. Cambridge Digital Library. Посетено на 19 јануари 2015.
- ↑ Ashby, Eric. 1947. "Scientist in Russia". Pelican books
- ↑ „Владимир Прибыловский, Юрий Фельштинский. Операция "Наследник". Главы из книги“. Посетено на 12 јуни 2015.
- ↑ „Russian roulette“. Nature News (англиски). 499 (7456): 5. 4 јули 2013. doi:10.1038/499005b.
- ↑ „Открытое письмо членов РАН по поводу ликвидации Российской академии наук. Letter of members of Russian Academy of Sciences - ПОЛИТ. РУ“. polit.ru. Архивирано од изворникот на 2019-05-27. Посетено на 27 мај 2019.
- ↑ „Письма зарубежных ученых“. www.mi-ras.ru. Посетено на 27 мај 2019.
- ↑ „Москва од три академии направила обединета Руска академија на наука“. Факти (српски). Посетено на 27 мај 2019.
- ↑ Сурков, Николај (3 јули 2013). „Тектонски потреси у врху руске науке“. rs.rbth.com (српски). Посетено на 27 мај 2019.
- ↑ „Руска академија наука постаје координатор научних истраживања на нивоу целе земље“. Факти (српски). Посетено на 27 мај 2019.
- ↑ „Президент РАН заявил о завершении реформирования академии“. ТАСС. Посетено на 27 мај 2019.
- ↑ Academy membership (на руском)
- ↑ Постановления президиума РАН о присвоении звания "Профессор РАН".
- ↑ Присвоение званий “Профессор РАН” в 2018 году [Awarding the RAS Professor ranks in 2018].
- ↑ Присвоение званий «Профессор РАН» в 2022 году [Awarding the RAS professor ranks in 2022].
- ↑ „Структура РАН“. www.ras.ru. Посетено на 12 мај 2019.
- ↑ „Визитная карточка СО РАН | Сибирское отделение Российской академии наук (СО РАН)“. www.sbras.ru. Посетено на 12 мај 2019.
- ↑ „РОССИЙСКАЯ АКАДЕМИЯ НАУК - УРАЛЬСКОЕ ОТДЕЛЕНИЕ (ОТЧЕТ за 2016 г.)“ (PDF). uran.ru. Посетено на 12 мај 2019.
- ↑ „24 октября состоится общее собрание Санкт-Петербургского отделения РАН“ (руски). «Поиск» (газета). 2023-09-26. Архивирано од изворникот на 2023-10-28. Посетено на 2023-09-29.
- ↑ „Научные центры и институты ДВО РАН“. febras.ru. Посетено на 12 мај 2019.
- ↑ „Действительные члены РАН (академики)“. febras.ru. Посетено на 12 мај 2019.
Надворешни врски
[уреди | уреди извор]
Руска академија на науките на Ризницата ?- Официјално мрежно место (руски)
