Brunei

Negara Brunei Darussalam
نڬارا بروني دارالسلام
Negara Brunei Darussalam نڬارا بروني دارالسلام
Bendera	Jata
	Cogan kata: "الدائمون المحسنون بالهدى" "Sentiasa berbuat kebajikan dengan petunjuk Allah"
	Lagu kebangsaan: Allah peliharakan Sultan;
Ibu negara	Bandar Seri Begawan 4°53′25″N 114°56′32″E / 4.89028°N 114.94222°E
Bandar terbesar	Bandar Seri Begawan
Bahasa rasmi	Bahasa Melayu (kebangsaan)
Kerajaan	Monarki mutlak
• Sultan	Hassanal Bolkiah
• Putera Mahkota	Al-Muhtadee Billah
• Perdana Menteri	Hassanal Bolkiah
Kemerdekaan
• Negeri naungan British	1 Januari 1984
Keluasan
• Jumlah	5,765 km2 (2,226 bt2) (172)
• Perairan (%)	8.6
Penduduk
• Perkiraan 2007	401,890 (174)
• Bancian Penduduk 2001	332,844
KDNK (PPP)	2005
• Jumlah	$9.009 bilion (138)
• Per kapita	$24,826 (26)
KDNK (nominal)	2010
• Jumlah	$13.022 billion
• Per kapita	$31,238
HDI (2004)	▲ 0.871; Ralat: Nilai IPM tidak sah · 34
Mata wang	Dolar Brunei ; (BND)
Zon waktu	()
Kod panggilan	6731
Kod ISO 3166	BN
DPT internet	.bn
	1 Juga 080 dari Malaysia.

Negara Brunei Darussalam (Jawi: نڬارا بروني دارالسلام) ialah sebuah negara kecil yang kaya dengan sumber minyak dan terletak di sebelah utara pulau Borneo. Brunei dikelilingi Malaysia dengan dua bahagian Brunei dipisahkan di daratan oleh Malaysia. Nama Borneo diambil berdasarkan nama negara ini. Ini adalah disebabkan pada zaman dahulu, Brunei mempunyai pengaruh dan kuasa yang kuat di pulau Borneo.

Para pengkaji sejarah telah mempercayai bahawa terdapatnya sebuah kerajaan lain sebelum tertubuhnya Kesultanan Brunei kini, yang digelar orang Cina sebagai Po-ni. Catatan orang Cina dan orang Arab menunjukkan bahawa kerajaan perdagangan kuno ini wujud di muara Sungai Brunei seawal abad ke-7 atau ke-8. Kerajaan awal ini pernah ditakluk empayar Srivijaya yang berpusat di Sumatra pada awal abad ke-sembilan Masihi dan seterusnya menguasai Borneo utara dan gugusan kepulauan Filipina. Kerajaan ini juga pernah dijajah Empayar Majapahit yang berpusat di pulau Jawa tetapi berjaya membebaskan dirinya dan kembali sebagai sebuah negeri yang penting.

Brunei merupakan negara kedua tertinggi bagi Indeks Pembangunan Manusia (HDI) dalam kalangan negara Asia Tenggara selepas Singapura dan dikelaskan sebagai negara maju. Menurut Tabung Kewangan Antarabangsa (IMF), Brunei berada di tempat ke-4 bagi keluaran dalam negara kasar dunia per kapita dalam pariti kuasa beli.

Sejarah

Empayar Brunei melalui zaman kegemilangannya pada abad ke-15 hingga abad ke-17, sewaktu ia memperluaskan kekuasaannya ke seluruh pulau Borneo dan ke Filipina di sebelah utaranya.

Brunei mencapai kemuncak kekuasaannya pada zaman pemerintahan Sultannya yang kelima iaitu Sultan Bolkiah (1485 - 1524), yang terkenal disebabkan pengembaraan baginda di laut, malah pernah seketika menakluki Manila; dan pada zaman pemerintahan sultan yang kesepuluh, Sultan Muhammad Hasan (سلطان محمد حسن) (TM 1582 - 1598), yang membangunkan susun atur adat istiadat kerajaan dan istana yang masih kekal hingga ke hari ini.

Selepas zaman Sultan Hassan, Brunei memasuki zaman kejatuhan berpunca dari pergolakan dalaman disebabkan perebutan kuasa antara waris diraja dan juga disebabkan timbulnya pengaruh kuasa penjajah Eropah di rantau sebelah sini yang telah menggugat corak perdagangan tradisi serta memusnahkan asas ekonomi Brunei dan kesultanan Asia Tenggara yang lain.

Pada tahun 1839, pengembara Inggeris bernama James Brooke tiba di Borneo dan membantu Sultan menundukkan sebuah pemberontakan. Sebagai balasan, beliau dilantik menjadi gabenor dan kemudiannya "Rajah" Sarawak (سراوق) di barat laut Borneo sebelum meluaskan kawasan di bawah pemerintahannya.

Pada masa yang sama, Syarikat Borneo Utara British (SBUB) sedang meluaskan penguasaannya di timur laut Borneo. Pada tahun 1888, Brunei menjadi sebuah negeri di bawah perlindungan kerajaan British dengan mengekalkan kedaulatan dalam negerinya tetapi hal ehwal luar negara di bawah kawalan British^[5]. Pada tahun 1906, Brunei menerima suatu lagi langkah perluasan kuasa British apabila kuasa eksekutif dipindahkan kepada seorang residen British yang menasihati baginda Sultan dalam semua perkara kecuali yang bersangkut-paut dengan adat istiadat tempatan dan agama.

Pada tahun 1959, Brunei mengisytiharkan kerajaan baru yang berkuasa memerintah kecuali dalam isu hubungan luar, keamanan dan pertahanan dimana isu-isu ini menjadi tanggungjawab British. Percubaan untuk membentuk sebuah badan perundangan pada tahun 1962 terpaksa dilupakan kerana berlaku pemberontakan oleh parti pembangkang iaitu Parti Rakyat Brunei dan dengan bantuan British, pemberontakan ini berjaya dibanteras. Manakala pada akhir 1950 dan awal 1960, kerajaan Brunei ketika itu menolak cadangan (walaupun pada awalnya menunjukkan minat) untuk bergabung dengan Singapura, Sabah, Sarawak dan Tanah Melayu untuk membentuk persekutuan Malaysia dan akhirnya Sultan Brunei ketika itu bercadang untuk membentuk sebuah negara yang merdeka.

Pada 1967, Omar Ali Saifuddin telah turun dari takhta dan melantik anakanda sulung baginda, Hassanal Bolkiah, menjadi Sultan Brunei ke-29. Baginda juga berkenan menjadi Menteri Pertahanan setelah Brunei mencapai kemerdekaan penuh dengan gelaran Paduka Seri Begawan Sultan. Pada tahun 1970, pusat pemerintahan negeri Bandar Brunei atau Brunei Town telah diubah namanya menjadi Bandar Seri Begawan untuk mengenang jasa baginda. Baginda mangkat pada tahun 1986.

Pada 4 Januari 1979, Brunei dan United Kingdom telah menandatangani Perjanjian Kerjasama dan Persahabatan. Pada 1 Januari 1984, Brunei Darussalam telah berjaya mencapai kemerdekaan sepenuhnya.

Politik dan kerajaan

Brunei merupakan sebuah negara yang menjalankan sistem pemerintahan monarki mutlak dan mengamalkan sistem undang-undang Inggeris walaupun undang-undang syariah Islam menggantikan undang-undang itu dalam beberapa perkara dan kes.^{[perlu rujukan]} Sistem politik di Brunei ditetapkan oleh perlembagaan dan berdasarkan konsep Melayu Islam Beraja (MIB). Tiga komponen MIB adalah kebudayaan Melayu, agama Islam dan sistem politik dibawah pemerintahan beraja."^[6]

Sultan Hassanal Bolkiah yang gelarannya diturunkan dalam wangsa yang sama sejak abad ke-15 ialah ketua negara serta ketua kerajaan Brunei pada masa kini. Baginda dinasihati oleh beberapa majlis dan sebuah kabinet menteri, walaupun baginda secara berkesan merupakan pemerintah tertinggi. Pada September 2004, Sultan Brunei mengadakan persidangan Parlimen yang tidak pernah bersidang sejak kemerdekaan pada tahun 1984. Parlimen ini tidak mempunyai kuasa selain daripada menasihati sultan disebabkan oleh pemerintahan mutlak oleh Sultan. Brunei ialah salah satu daripada negara yang paling stabil dari segi politik di Asia.

Brunei seperti sesetengah negara yang lain juga menuntut beberapa kawasan tuntutan seperti wilayah di Sarawak iaitu Limbang dan kawasan Kepulauan Spratly yang dipertikaikan. Banyak pulau kecil yang terletak di antara Brunei dan Labuan termasuk Pulau Kuraman telah dipertikaikan oleh negara Brunei dan Malaysia. Walau bagaimanapun, pulau-pulau ini diakui sebagai sebahagian daripada Malaysia di peringkat antarabangsa.

Media massa

Media di Brunei sangat memihak kepada kerajaan. Negara ini juga mendapat status "Negara Tidak Bebas" oleh sebuah organisasi antarabangsa iaitu Freedom House.^[7] Kritikan kepada kerajaan oleh pihak akhbar juga amat jarang. Kerajaan Brunei juga memiliki dan mengendali beberapa buah saluran radio dan televisyen dengan pengenalan TV digital yang menggunakan DVB-T.^[6]

Televisyen dan radio

Antara saluran televisyen yang dimiliki oleh pihak kerajaan negara Brunei ialah RTB 1, RTB 2, RTB 3 (HD), RTB 4, RTB 5 dan RTB New Media (Portal permainan). Pihak kerajaan Brunei juga mengendalikan lima stesen radio iaitu Nasional FM, Pilihan FM, Nur Islam FM, Harmoni FM dan Pelangi FM.^[6]

Sebuah syarikat penyiaran swasta dari Malaysia, ASTRO dengan usahasama sebuah syarikat dari Brunei, Kristal Sdn Bhd telah menyediakan perkhidmatan televisyen kabel (TV Kabel) berbayar dan radio di negara itu yang dikenali sebagai Kristal-Astro dan Kristal FM.^[6]

Akhbar

Sebuah syarikat penerbitan dan percetakan iaitu Brunei Press Sdn. Bhd. telah ditubuhkan pada 1953 setelah mendapat kebenaran kerajaan. Syarikat ini menerbitkan akhbar berbahasa Inggeris pertama negara itu iaitu Borneo Bulletin. Pada awalnya, akhbar itu diterbitkan setiap minggu. Pada tahun 1990, akhbar itu telah diterbitkan setiap hari dan menjadi sumber utama maklumat tentang hal ehwal tempatan dan luar negara. Selain Borneo Bulletin, terdapat juga akhbar Media Permata yang merupakan akhbar tempatan berbahasa Melayu yang diterbitkan pada setiap hari. Brunei Times, sebuah akhbar bebas dalam bahasa Inggeris juga telah diterbitkan oleh syarikat Brunei Times Sdn. Bhd., syarikat milik sekumpulan ahli perniagaan terkemuka di Brunei.^{[perlu rujukan]}

Daerah

Brunei dibahagikan kepada empat buah daerah:

Daerah-daerah Brunei dibahagikan lagi kepada 40 buah mukim.^[8]

No.	Mukim	Populasi	Bandar/Pekan Berhampiran	Daerah
1	Sengkurong	71,700	Jerudong	Brunei Muara
2	Gadong	59,610	Bandar Seri Begawan	Brunei Muara
3	Berakas A	57,500	Bandar Seri Begawan	Brunei Muara
4	Kuala Belait	35,500	Kuala Belait	Belait
5	Seria	32,900	Pekan Seria	Belait
6	Kilanas	31,400	Bandar Seri Begawan	Brunei Muara
7	Liang	18,100	Tiada	Belait
8	Pengkalan Batu	anggaran 15,000	Tiada	Brunei Muara
9	Kota Batu	14,924	Bandar Seri Begawan	Brunei Muara
10	Pekan Tutong	13,000	Pekan Tutong	Tutong
11	Berakas B	12,017	Bandar Seri Begawan	Brunei Muara
12	Mentiri	10,872	Tiada	Brunei Muara
13	Serasa	anggaran 10,000	Pekan Muara	Brunei Muara
14	Kianggeh	8,540	Bandar Seri Begawan	Brunei Muara
15	Burong Pinggai Ayer	anggaran 8,200	Bandar Seri Begawan	Brunei Muara
16	Keriam	8,000	Tiada	Tutong
17	Lumapas	7,458	Bandar Seri Begawan	Brunei Muara
18	Kiudang	7,000	Tiada	Tutong
19	Saba	anggaran 6,600	Bandar Seri Begawan	Brunei Muara
20	Sungai Kedayan	anggaran 6,000	Bandar Seri Begawan	Brunei Muara
21	Sungai Kebun	5,460	Bandar Seri Begawan	Brunei Muara
22	Bangar	5,000	Bangar	Temburong
23	Bokok	anggaran 2,000	Tiada	Temburong
24	Telisai	1,287	Tiada	Tutong
25	Labi	1,200	Tiada	Belait
26	Labu	anggaran 1,100	Tiada	Temburong
27	Kuala Balai	1,081	Tiada	Belait
28	Tanjong Maya	1,000	Tiada	Tutong
29	Batu Apoi	807	Tiada	Temburong
30	Rambai	239	Tiada	Tutong
31	Amo	210	Tiada	Temburong
32	Melilas	193	Tiada	Belait

Mukim-mukim yang lain ialah mukim Sengkurong, Tamoi, Kampong Peramu, Bukit Sawat, Sukang, Keriam, Ukong dan Lamunin.

Geografi

Brunei dikelilingi oleh negara Malaysia di bahagian selatan, barat dan timurnya serta Laut China Selatan di utara dan Teluk Brunei di bahagian timur laut. Brunei terdiri daripada dua bahagian yang dipisahkan oleh negeri Sarawak, Malaysia dengan keluasan 5765 kilometer persegi (2226 batu persegi). Bahagian barat negara Brunei terdiri daripada Belait, Tutong dan Brunei Muara serta Temburong di bahagian timur. Garis pantai di Brunei ialah sepanjang 161 kilometer (100 batu) dan berkongsi 381 kilometer (237 batu) garis sempadan dengan Malaysia. Keluasan kawasan perairan di Laut China Selatan pula ialah 500 kilometer persegi (193 batu persegi) dan 200 batu nautika bagi kawasan Zon Ekonomi Eksklusif^[2].

Kawasan Panaga yang terletak di daerah Belait merupakan kediaman kepada sebilangan besar rakyat asing disebabkan oleh kemudahan perumahan dan rekreasi di Shell Belanda Diraja dan Tentera British. Kelab Panaga yang terkenal terletak di sini.

Kebanyakkan kawasan di Brunei terdiri daripada hutan hujan tropika tanah rendah yang memenuhi kebanyakkan kawasan di pulau Borneo^[2]. Tetapi, terdapat juga kawasan hutan gunung terutamanya di bahagian timur Brunei (Temburong). Iklim Brunei ialah jenis khatulistiwa iaitu iklim yang mempunyai suhu dan kelembapan yang tinggi serta taburan sinaran matahari dan hujan lebat pada sepanjang tahun. Purata suhunya ialah kira-kira 26.1 °C (79.0 °F). Pada bulan April hingga Mei purata suhunya sedikit rendah iaitu 24.7 °C (76.5 °F) dan pada bulan Oktober hingga Disember pula menunjukkan sedikit peningkatan purata suhunya iaitu 23.8 °C (74.8 °F)^[9] .

Bulan	Jan	Feb	Mac	Apr	Mei	Jun	Jul	Ogs	Sep	Okt	Nov	Dis	Tahun
Jumlah Min Maksimum (°C)	25.8	24.8	27.2	27.1	27.5	27.1	28.4	28.3	28.0	26.5	24.4	24.0	28.3
Jumlah Min Minimum (°C)	22.1	22.0	22.5	23.9	23.9	24.7	24.1	24.3	25.3	23.1	22.2	23.6	26.2
Taburan Curahan Hujan Purata (mm)	277.7	138.3	113.0	200.3	239.0	214.2	228.8	215.8	257.7	319.9	329.4	343.5	2873.9

Ekonomi

Ekonomi kecil yang kaya ini adalah suatu campuran [keusahawanan] dalam negeri dan asing, kawalan kerajaan, kebajikan, serta tradisi kampung. Pengeluran minyak mentah dan gas asli membentuk hampir separuh daripada Keluaran Dalam Negara Kasar (KDNK) negara Brunei. Pendapatan yang cukup besar daripada pelaburan luar negeri menambah pendapatan daripada pengeluaran dalam negeri. Kerajaan membekalkan semua perkhidmatan perubatan dan memberikan subsidi beras dan isi rumah. Pemimpin-pemimpin Brunei berasa bimbang bahawa persepaduan dengan ekonomi dunia yang semakin bertambah akan menjejaskan perpaduan sosial dalaman, walaupun Brunei telah memainkan peranan yang lebih ketara dengan menjadi pengerusi forum APEC pada tahun 2000. Rancangan-rancangan yang dinyatakan untuk masa hadapan termasuk peningkatan kemahiran tenaga buruh, pengurangan pengangguran, pengukuhan sektor-sektor perbankan and pelancongan, serta secara umumnya, peluasan lagi asas ekonominya. Syarikat Penerbangan Diraja Brunei yang merupakan syarikat penerbangan negara sedang berusaha menjadikan Brunei sebagai pusat untuk perjalanan antarabangsa antara Eropah dan Australia/New Zealand. Syarikat ini juga mempunyai perkhidmatan ke destinasi-destinasi Asia yang utama.

Demografi

Jumlah penduduk Brunei adalah seramai 395 027 dimana 75% penduduk tinggal di kawasan bandar (urban) dan 97% daripada jumlah penduduknya tinggal di bahagian barat yang lebih besar dengan hanya kira-kira 10,000 (3%) orang tinggal di daerah Temburong iaitu di bahagian timur. Daripada bilangan ini, lebih kurang 46,000 orang tinggal di ibu negara Bandar Seri Begawan^[10].

Bangsa

Berdasarkan Lembaga Perlembagaan Negara Brunei Darussalam yang bermula pada tahun 1984, etnik Negara Brunei Darussalam terdiri daripada puak atau rumpun jati secara rasmi di bawah pendaftaran kebangsaan iaitu etnik Melayu Brunei, Kedayan, Tutong, Dusun, Belait, Murut dan Bisaya.

Walau bagaimanapun, penduduk tetap Brunei Darussalam juga terdiri daripada berbilang bangsa seperti bangsa Inggeris, Cina, India serta kaum etnik minoriti dari Sarawak dan Sabah, Malaysia seperti Iban. Terdapat juga golongan ekspatriat di Brunei yang besar jumlahnya dengan kebanyakannya warganegara British serta Australia^[11].

Berikut merupakan peratus jumlah penduduk mengikut etnik di Brunei:

Melayu: 66.3% (meliputi dua pertiga penduduk Brunei)
Cina: 11.2%
Pribumi bukan Melayu: 3.4%
Lain-lain: 19.1% (anggaran pada tahun 2004)^[2]

Agama

Agama di Brunei
Agama			Peratus
Islam			67%
Buddha			13%
Kristian			10%
Lain-lain			10%

Islam ialah agama rasmi Brunei dan Sultan Brunei merupakan ketua agama negara itu^[2]. Agama-agama lain yang dianuti termasuk Buddha (dianuti oleh kaum Cina), Kristian (10%) serta kepercayaan animisme (dengan jumlah yang amat kecil iaitu kira-kira 2%).

Bahasa

Bahasa Melayu merupakan bahasa rasmi dan bahasa kebangsaan di negara ini^[12]. Bahasa Melayu yang digunakan di Brunei adalah berbeza daripada negara Nusantara yang lain kerana penduduk Brunei menggunakan loghat Melayu Brunei sebagai alat pertuturan dan perbualan. Bahasa Cina dan juga Bahasa Inggeris turut dipertuturkan^[13]. Bahasa kaum pribumi bukan Melayu yang turut digunakan ialah Bahasa Iban, Bahasa Murut, Bahasa Kedayan, Bahasa Belait, Bahasa Bisaya, Bahasa Tutong dan Bahasa Dusun^[13]. Bahasa Inggeris juga dipertuturkan secara meluas dan dipelajari dalam institusi pendidikan.

Kebudayaan dan warisan

Budaya Melayu Brunei seakan sama dengan budaya Melayu di Semenanjung Malaysia dengan pengaruh kuat daripada Hindu dan Islam tetapi kelihatan lebih konservatif berbanding di Malaysia^[14]. Budaya ini berasal daripada Dunia Melayu Lama yang merangkumi Kepulauan Melayu (Alam Melayu) dan ini berpunca daripada apa yang dikenali sebagai Tamadun Melayu. Walaupun budaya Brunei dipengaruhi oleh Hindu, Islam, animisme dan Barat tetapi pengaruh Islam adalah lebih kuat kerana telah tertanam lama dalam budaya Brunei sehingga menjadi cara hidup serta ideologi dan falsafah negara^[15].

Pengharaman alkohol

Sebagai sebuah negara Islam dan mengamalkan hukum syariah, jualan dan penggunaan alkohol adalah diharamkan tetapi orang luar dan bukan Islam dibenarkan membawa 12 tin bir dan dua botol spirit setiap kali mereka masuk ke negara ini^[16]^[17]. Selepas pengenalan larangan pada awal 1990an, semua pub dan kelab malam dipaksa tutup.

Kesenian

Seni disenaraikan di Brunei terdiri daripada pelbagai jenis cabang termasuk:

Puisi, seperti pantun, sajak, syair dan sebagainya
Sastera dan bahasa, seperti koleksi buku-buku novel, sejarah, peribahasa, perambahan Brunei, bidalan, hikayat dan sebagainya
Muzik tradisional, termasuklah iramanya, rentaknya dan alat-alatnya yang tertentu
Lagu-lagu asli dan lagu-lagu rakyat, seperti Samalindang
Tarian tradisional dan teater, seperti zapin, joget, alai sekap, adai-adai dan sebagainya
Lukisan
Kraftangan, seperti menenun kain jong-sarat dan menganyam seperti membuat bakul seperti tekiding
Memburis perahu, seperti perahu tambang
Pertukangan tangan, seperti emas dan perak untuk barang perhiasan
Senjata seperti keris
Pakaian, perhiasaan dan kustom negara, seperti pakaian etnik negara
Seni mempertahankan diri, seperti pencak silat
Pantang larang
Adat, seperti adat perkahwinan
Adat-istiadat negara
Makan sirih pinang.

Lihat juga

Rujukan

^ "Brunei Tourism". Tourismbrunei.com. Dicapai pada 2010-10-16.
^ ^a ^b ^c ^d ^e "Brunei". CIA World Factbook. 2011. Dicapai pada 2011-01-13. Cite journal requires |journal= (bantuan)
^ ^a ^b ^c ^d "Brunei". International Monetary Fund. Dicapai pada 2011-04-21.
^ "Human Development Report 2010" (PDF). United Nations. 2010. Dicapai pada 5 November 2010.
^ Brunei Sultan Haji Hassanal Bolkiah Mu'izzaddin Waddaulah Handbook By IBP USA, USA International Business Publications.
^ ^a ^b ^c ^d "About Brunei". Bruneipress.com.bn. 1998-07-30. Dicapai pada 2009-12-30.
^ "Freedom Of The Press – Brunei (2006)". Freedomhouse.org. Dicapai pada 2009-12-30.
^ Garis Panduan Skim Poskod Negara Brunei Darussalam
^ http://www.bruneiweather.com.bn/content/summary3pix.php
^ 2001 Summary Tables of the Population Census. Department of Statistics, Brunei Darussalam
^ Ozog, A. C. K. (1996). The unplanned use of English: The case of Brunei Darussalam. In P. W. Martin, C. Ozog & G. Poedjosoedarmo (Eds.), Language use & language change in Brunei Darussalam (pp. 156-166). Athens, Ohio: Ohio University Center for International Studies.
^ Perambahan: A unique feature of Brunei Malay | The Brunei Times
^ ^a ^b Martin, P. W., & Poedjosoedarmo, G. (1996). An overview of the language situation in Brunei Darussalam. In P. W. Martin, C. Ozog & G. Poedjosoedarmo (Eds.), Language use & language change in Brunei Darussalam (pp. 1-23). Athens, Ohio: Ohio University Center for International Studies.
^ For a discussion of religious freedom, see http://www.state.gov/g/drl/rls/irf/2006/71334.htm (United States Department of State).
^ http://www.jpm.gov.bn/pmo1/index.php?view=article&id=185%3Alanguage-and-culture&format=pdf&option=com_content&Itemid=209
^ Brunei Tourism Website (Government appointed)^{[pautan mati]}
^ "bruneipress.com.bn"

Pautan luar

Ketahui lebih lanjut tentang Brunei di Wikipedia:
	Takrifan dari Wikikamus
	Imej dan media dari Commons
	Sumber pembelajaran dari Wikiversity
	Berita dari Wikiberita
	Petikan dari Wikipetikan
	Teks sumber dari Wikisumber
	Buku teks dari Wikibuku

Atlas Wikimedia Brunei

(Melayu) Laman web rasmi Kerajaan Brunei
(Inggeris) Sejarah Brunei
(Melayu) (Inggeris) Laman rasmi Pejabat Perdana Menteri
(Melayu) (Inggeris) Laman rasmi Brunei

[1] "Brunei Tourism". Tourismbrunei.com. Dicapai pada 2010-10-16.

[cia-2] "Brunei". CIA World Factbook. 2011. Dicapai pada 2011-01-13. Cite journal requires |journal= (bantuan)

[imf2-3] "Brunei". International Monetary Fund. Dicapai pada 2011-04-21.

[HDI-4] "Human Development Report 2010" (PDF). United Nations. 2010. Dicapai pada 5 November 2010.

[5] Brunei Sultan Haji Hassanal Bolkiah Mu'izzaddin Waddaulah Handbook By IBP USA, USA International Business Publications.

[bruneipress.com.bn-6] "About Brunei". Bruneipress.com.bn. 1998-07-30. Dicapai pada 2009-12-30.

[7] "Freedom Of The Press – Brunei (2006)". Freedomhouse.org. Dicapai pada 2009-12-30.

[8] Garis Panduan Skim Poskod Negara Brunei Darussalam

[9] ttps://www.bruneiweather.com.bn/content/summary3pix.php

[10] 2001 Summary Tables of the Population Census. Department of Statistics, Brunei Darussalam

[11] Ozog, A. C. K. (1996). The unplanned use of English: The case of Brunei Darussalam. In P. W. Martin, C. Ozog & G. Poedjosoedarmo (Eds.), Language use & language change in Brunei Darussalam (pp. 156-166). Athens, Ohio: Ohio University Center for International Studies.

[12] Perambahan: A unique feature of Brunei Malay | The Brunei Times

[Martin-13] Martin, P. W., & Poedjosoedarmo, G. (1996). An overview of the language situation in Brunei Darussalam. In P. W. Martin, C. Ozog & G. Poedjosoedarmo (Eds.), Language use & language change in Brunei Darussalam (pp. 1-23). Athens, Ohio: Ohio University Center for International Studies.

[14] For a discussion of religious freedom, see http://www.state.gov/g/drl/rls/irf/2006/71334.htm (United States Department of State).

[15] ttps://www.jpm.gov.bn/pmo1/index.php?view=article&id=185%3Alanguage-and-culture&format=pdf&option=com_content&Itemid=209

[Brunei_Tourism_Website-16] Brunei Tourism Website (Government appointed)^{[pautan mati]}

[17] "bruneipress.com.bn"

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

l b s Negara dan wilayah di Asia Tenggara
Negara berdaulat	Brunei · Burma · Filipina · Indonesia · Kemboja · Laos · Malaysia · Singapura · Thailand · Timor-Leste · Vietnam
Wilayah tanggungan	Kepulauan Cocos · Pulau Krismas
Kawasan pertikaian	Kepulauan Paracel · Kepulauan Pratas · Kepulauan Spratly ·
Subpembahagian	Hainan (China) · Kepulauan Andaman dan Nicobar (India)

l b s Pemerintahan beraja
Mengikut benua	Afrika · Amerika · Asia · Eropah · Oceania
Mengikut negara	Antigua dan Barbuda · Australia · Andorra · Bahamas · Bahrain · Barbados · Belize · Belgium · Bhutan · Brunei · Kemboja · Kanada · Denmark · Grenada · Jamaica · Jepun · Jordan · Kuwait · Liechtenstein · Lesotho · Luxembourg · Malaysia · Monaco · Maghribi · Belanda · New Zealand · Norway · Oman · Papua New Guinea · Qatar · Sepanyol · Saint Kitts dan Nevis · Saint Lucia · Saint Vincent dan Grenadines · Arab Saudi · Kepulauan Solomon · Swaziland · Sweden · Thailand · Tonga · Tuvalu · Emiriah Arab Bersatu · United Kingdom · Kota Vatican
Mengikut jenis	Mutlak · Berpelembagaan · Elektif · Dwikekuasaan · Persekutuan
Tulisan Italik menunjukkan negara dalam Alam Komanwel yang mempunyai ketua negara yang sama