Monasteru ta' Hosios Loukas

Il-Monasteru ta' Hosios Loukas (bil-Grieg: Ὅσιος Λουκᾶς) huwa monasteru storiku mdawwar bil-ħitan li jinsab qrib ir-raħal ta' Distomo, f'Boeotia, il-Greċja. Stabbilit f'nofs is-seklu 10, il-monasteru huwa wieħed mill-iżjed monumenti importanti tal-arkitettura u tal-arti Biżantina Nofsana, u tniżżel fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO mill-1990, flimkien mal-monasteri ta' Nea Moni u ta' Dafni.^[1]

Storja

Il-monasteru ta' Hosios Loukas jinsab f'sit xeniku fix-xaqlibiet tal-Għolja ta' Helicon. Ġie stabbilit fil-bidu tas-seklu 10 W.K. minn eremita, il-Venerabbli (bil-Grieg: Hosios) Luqa ta' Steiris (bil-Grieg: Lukas). Ir-relikwi ta' dan l-eremita jinżammu fil-monasteru u għadhom hemm sa llum il-ġurnata. San Luqa (li ma għandux jiġi mħawwad mal-Evanġelista li kien l-awtur tal-Vanġelu ta' San Luqa) kien eremita li miet fis-7 ta' Frar 953. Huwa sar famuż peress li bassar il-ħakma ta' Kreta mill-Imperatur Romanos. Ma kienx ċar jekk kienx qed jirreferi għal Romanos I, l-imperatur ta' dak iż-żmien. Madankollu, il-gżira effettivament reġgħet inħakmet minn Nicephorus Phocas taħt Romanos II. Huwa maħsub li l-Knisja tat-Teotokos (Panagia) tal-monasteru nbniet matul ir-renju ta' dan tal-aħħar (959-963).

Is-santwarju prinċipali tal-monasteru huwa l-qabar ta' San Luqa, li oriġinarjament kien jinsab fil-volta, iżda iktar 'il quddiem tqiegħed bejn iż-żewġ knejjes. Il-monasteru kiseb il-ġid kollu tiegħu (inkluż il-fondi meħtieġa għall-kostruzzjoni) mill-fatt li r-relikwi ta' San Luqa ngħad li ħareġ minnhom il-myron, xorta ta' żejt ifuħ li kien jipproduċi mirakli tal-fejqan. Il-pellegrini bit-tama li jseħħ xi miraklu kienu mħeġġa jorqdu maġenb il-qabar sabiex jiġu mfejqa permezz ta' inkubazzjoni. Il-mużajk madwar il-qabar jirrappreżenta mhux biss lil San Luqa nnifsu, iżda wkoll lill-igumenu Philotheos li jidher qed joffri mudell tal-knisja l-ġdida lill-qaddis.

Taħt l-Imperu Latin fl-1206, il-legat Benedittu ta' Porto ta l-kanoni tas-Sepolkru Mqaddes lil Hosios Loukas.^[2]

Arkitettura

Knisja

Il-knisja prinċipali tal-monasteru ta' Hosios Loukas, l-eqdem fil-kumpless kollu, hija l-unika knisja li huwa magħruf fiċ-ċert li nbniet f'postha fis-seklu 10 fil-Greċja kontinentali.^[3] Din il-binja b'għamla ta' parallelogramma ċentralizzata hija l-eqdem eżempju ta' knisja b'għamla ta' salib ġo kwadru fil-pajjiż; il-pjanta tagħha ssegwi dik tal-Monasteru ta' Lips f'Kostantinopli. Il-ħitan huma tal-opus mixtum (parti tal-brikks, parti tal-ġebel u parti tal-irħam) u fihom mudelli psewdokufiċi strambi.

Il-knisja ta' Hosios Loukas tinsab biswit knisja-katidral ikbar jew Katholikon, li tmur lura bejn wieħed u ieħor għall-1011-1012. Il-Katholikon huwa l-iżjed knisja bikrija eżistenti msaqqfa b'koppla ottagonali, b'erba' pilastri rranġati madwar il-perimetru tan-naos (navata). Il-koppla emisferika (mingħajr tanbur) iserraħ fuq erba' rkejjen triangolari li joħolqu tranżizzjoni mill-bażi ottagonali taħt il-koppla sal-kwadru ddefinit permezz tal-ħitan iktar 'l isfel.^[4] Il-kubu prinċipali tal-knisja huwa mdawwar b'galleriji u b'kappelli fuq kull waħda mill-erba' naħat.

Tiżjin

Il-Monasteru ta' Hosios Loukas huwa l-ikbar wieħed mit-tliet monasteri eżistenti mill-perjodu Biżantin Nofsani fil-Greċja. Huwa differenti mill-Monasteru ta' Dafni u mill-Monasteru ta' Nea Moni peress li huwa ddedikat lil qaddis militari wieħed. Il-profezija ta' San Luqa dwar il-ħakma mill-ġdid ta' Kreta tiġi mfakkra permezz tax-xbieha ta' Ġoxwa fuq il-ħajt ta' barra tal-knisja tal-Panagia: Ġoxwa kien meqjus bħala mudell ta' "ġellied tal-fidi", u l-għajnuna tiegħi kienet effettiva speċjalment fil-gwerer kontra l-Għarab. Il-Katholikon fih l-aqwa mużajk ikkonservat minn żmien ir-Rinaxximent tal-Maċedonja. Madankollu, il-kumpless mhuwiex komplut: ix-xbieha oriġinali ta' Kristu Pantokrator fi ħdan il-koppla hija nieqsa, l-istess bħall-figuri tal-arkanġli li normalment kienu jitpoġġew bejn it-twieqi ta' fuq.

Hemm evidenza li l-monasteru kien magħruf ma' Biżanju kollu għat-tiżjin rikk tiegħu, preżenti liberament fuq is-superfiċi kollha. Apparti t-tlibbis, it-tinqix, il-pjanċi tad-deheb u tal-fidda, l-affreski u l-mużajk (speċjalment imponenti fuq is-superfiċi b'kurvatura), fuq ġewwa kien hemm għażla mħallta ta' ikoni, kandilabri, purtieri tal-ħarir u drappijiet tal-arta. Frazzjon biss minn dawk l-oġġetti għadhom fil-post; l-iktar notevoli huma l-finituri kkuluriti tal-irħam u l-gwarniċi tat-twieqi. Minkejja t-telf, il-Katholikon "għadu jagħti l-aqwa impressjoni disponibbli kullimkien ta' kif kienet il-bixra tal-knisja minn ġewwa fl-ewwel sekli wara tmiem l-Ikonoklażma".^[5]

Kripta Funebri

Taħt il-Katholikon bil-koppla l-kbira huma l-kripta funebri, li hija aċċessibbli biss permezz ta' taraġ man-naħa tan-Nofsinhar.

Il-kripta għandha tliet żoni distinti: id-daħla; l-ispazju prinċipali fuq ġewwa li jinkludi disa' niċeċ jew kappelli bil-volti u santwarju bil-volti u b'apsida; kif ukoll tliet passaġġi bil-volti, li qabel kienu jissejħu volti qishom kustilji.^[6]

L-affreski tal-kripta sa ftit żmien ilu kienu mgħottijin b'mijiet ta' snin ta' trab u kienu moħbija, iżda fis-snin 60 tas-seklu 20 il-kripta sarilha tindif mis-Servizz Arkeoloġiku Grieg li żvela l-kundizzjoni ppreservata sew tagħhom, bl-eċċezzjoni tal-apsida li tilfet il-biċċa l-kbira tat-tkaħħil tagħha u fejn issa jidhru l-brikks u l-ġebel ta' taħt, kif ukoll il-volta tad-daħla li ġarrbu ftit ħsarat mill-iskular tal-ilma u minn xi ftit vandaliżmu, l-iktar fuq il-lunetti t'isfel u qrib id-daħla.

Il-kripta fiha affreski fuq id-daħla u fuq il-volta tagħha, tmien lunetti madwar il-ħitan b'rappreżentazzjonijiet tal-Passjoni u tal-Qawmien mill-Mewt ta' Kristu, u erbgħin medaljun b'ritratti tal-appostli, tal-martri, tal-qaddisin, u tal-patrijiet superjuri, fosthom Philotheos, kif ukoll bosta kitbiet imnaqqxa. C.L. Connor isostni li l-monasteru "għandu l-iżjed programm komplut ta' affreski mal-ħitan tal-perjodu Biżantin Nofsani".^[7]

Huwa maħsub li l-biċċa l-kbira tal-affreski tal-kripta, jekk mhux kollha, ġew impittrin wara l-1048 W.K. u l-mewt ta' Theodore Leobachus, membru tal-elit għani tal-gvern, li jingħad li huwa wieħed mill-patruni prominenti u li iktar 'il quddiem f'ħajtu sar il-patri superjuri tal-Monasteru ta' Hosios Loukas.^[8]

Is-santwarju tal-kripta fih niċċa b'prosteżi, artal, u ħajt diviżorju tal-presbiterju li kollha jindikaw li l-Ewkaristija x'aktarx li kienet iċċelebrata hawnhekk bħala parti mis-servizzi funebri u tal-kommemorazzjoni ta' figuri reliġjużi meqjuma, jew bħala parti miċ-ċerimonji marbuta mat-twemmin tal-fejqan ta' San Luqa.

Meta l-Monasteru ta' Hosios Loukas kienu jżuruh il-pellegrini jew il-membri tat-twemmin tal-fejqan ta' San Luqa, il-viżitaturi kienu jorqdu mhux biss fil-Katholikon, iżda saħansitra fil-kripta nnifisha fejn kien ikun hemm il-qabar flimkien ma' tnejn oħra, li hu maħsub li kienu tal-patrijiet superjuri. San Luqa kien meqjus bħala fejjieq, levitatur, alimentatur u profeta mirakoluż matul ħajtu; wara mewtu, il-mirakli kollha assoċjati miegħu kienu jinvolvu s-setgħa tal-fejqan tal-qabar tiegħu. Connor isostni li minn Il-Ħajja ta' San Luqa, miktub minn patri anonimu, joħroġ fid-dieher li l-"aġenti fejjieqa" assoċjati mal-qabar jinkludu iżda mhumiex limitati għall-esponiment għaż-"żejt mil-lampa ta' fuq il-qabar, l-indewwa mill-qabar, u l-ħolm esperjenzat meta wieħed kien jorqod qrib il-qabar fil-prattika msejħa l-inkubazzjoni". Il-qabar kienu jżuruh in-nies kemm qabel kif ukoll wara t-tlestija tal-kumpless, iżda wara t-tlestija tiegħu sar il-qalba tat-twemmin tal-mirakli ta' San Luqa. Hemm evidenza li x-xewqa ta' xi wħud għat-twettiq tal-mirakli kienet iddum saħansitra sa sitt ijiem qrib il-qabar jew fil-kmamar fil-qrib.

Sit ta' Wirt Dinji

Il-Monasteru ta' Hosios Loukas ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1990 flimkien mal-Monasteri ta' Nea Moni u ta' Dafni.^[1]

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (i) "Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem"; u l-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".^[1]

Gallerija

Hosios Loukas
Mużajk ta' żewġ anġli.
Affresk fuq ġewwa.
Veduta tal-koppla minn ġewwa.
Il-mużajk tan-narthex.
Mużajk ta' San Ġwann.
Mużajk ta' San Mark.
Mużajk ta' San Mikiel.
Mużajk ta' San Pawl.
Mużajk ta' Djoniżju l-Areopagita.
Mużajk ta' Żakkarija.
Veduta tal-knisja t'isfel (kripta).
L-affreski tal-kripta.
Iktar affreski.
Affresk fil-kripta.
Affresk ta' San Indrija.
Affresk ta' San Luqa.

Referenzi

Hosios Loukas
Interior mosaic
Fresco of the interior
View of the dome
Mosaics of the narthex
St John
St Mark
St Michael
St Paul
Dionysius the Areopagite
Zacharias
View of the lower church (crypt)
Frescos at the crypt
Frescos
Fresco at the crypt
St Andrew
St Luke

^ ^a ^b ^ċ Centre, UNESCO World Heritage. "Monasteries of Daphni, Hosios Loukas and Nea Moni of Chios". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2023-03-25.
^ Van Tricht, Filip (2011). The Latin Renovatio of Byzantium: The Empire of Constantinople (1204–1228). Brill. p. 450.
^ Rosemary Morris. Monks and Laymen in Byzantium, 843-1118. Cambridge University Press, 1995. ISBN 0-521-31950-1. p. 27.
^ Linda Safran. Heaven on Earth: Art and the Church in Byzantium. ISBN 0-271-01670-1. p. 127.
^ Banister Fletcher's A History of Architecture (ed. by Dan Cruickshank). Architectural Press, 1996. ISBN 0-7506-2267-9. p. 310.
^ Connor, C.L. (1991). Art and miracles in medieval Byzantium: The crypt at Hosios Loukas and its frescoes. Princeton, NJ: Princeton University Press. pp. 3-9, 93-97.
^ "Hosios Loukas". Grove Art Online (bl-Ingliż). Miġbur 2023-03-25.
^ Oikonomides, Nicolas (1992-01-01). "The First Century of the Monastery of Hosios Loukas". Dumbarton Oaks Papers. 46: 245–255.

[:0-1] ċ Centre, UNESCO World Heritage. "Monasteries of Daphni, Hosios Loukas and Nea Moni of Chios". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2023-03-25.

[2] Van Tricht, Filip (2011). The Latin Renovatio of Byzantium: The Empire of Constantinople (1204–1228). Brill. p. 450.

[3] Rosemary Morris. Monks and Laymen in Byzantium, 843-1118. Cambridge University Press, 1995. ISBN 0-521-31950-1. p. 27.

[4] Linda Safran. Heaven on Earth: Art and the Church in Byzantium. ISBN 0-271-01670-1. p. 127.

[5] Banister Fletcher's A History of Architecture (ed. by Dan Cruickshank). Architectural Press, 1996. ISBN 0-7506-2267-9. p. 310.

[6] Connor, C.L. (1991). Art and miracles in medieval Byzantium: The crypt at Hosios Loukas and its frescoes. Princeton, NJ: Princeton University Press. pp. 3-9, 93-97.

[7] "Hosios Loukas". Grove Art Online (bl-Ingliż). Miġbur 2023-03-25.

[8] Oikonomides, Nicolas (1992-01-01). "The First Century of the Monastery of Hosios Loukas". Dumbarton Oaks Papers. 46: 245–255.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]