Ruimtetelescoop

Een ruimtetelescoop is een telescoop die zich buiten de dampkring van de aarde bevindt. De bekendste ruimtetelescoop is de ruimtetelescoop Hubble.

Mogelijkheden

Een ruimtetelescoop kan elektromagnetische straling zoals gammastraling, röntgenstraling en infraroodstraling waarnemen die op Aarde - door de beschermende dampkring - niet of slechts beperkt waargenomen kan worden. Ook bronnen van zichtbaar licht worden scherper afgebeeld buiten de dampkring.

Verdere mogelijkheden zijn de radio-interferometrie (zoals de HALCA, ook bekend als MUSES-B), en het detecteren van zwaartekrachtgolven (zie LISA).

Tevens heeft een ruimtetelescoop geen last van luchtturbulentie, bewolking, lichtvervuiling, of afwisseling van dag en nacht.

Een ruimtetelescoop is echter duurder door het transport naar de ruimte en moeilijker onderhoud aldaar. De diameter van bijvoorbeeld een spiegel wordt beperkt door de transportmogelijkheden. Door verschillende telescopen te laten samenwerken kan echter een virtuele grotere spiegeldiameter worden verkregen. Er zijn studies gaande voor een ruimtetelescoop bestaande uit vijf telescopen die op hetzelfde object gericht kunnen worden.

De meeste ruimtetelescopen bevinden zich in een omloopbaan rond de aarde, maar toekomstige ruimtetelescopen zullen steeds meer in de Lagrangepunten van de aarde geplaatst worden. Het SOHO bevindt zich nu reeds in het binnenste Lagrangepunt L1, van waaruit de zon ononderbroken kan worden bestudeerd. De sonde voor het onderzoek van de kosmische achtergrondstraling WMAP heeft een omloopbaan rond het Lagrangepunt L2, waar de gelijktijdige afscherming van de storende straling van de aarde en de zon mogelijk is.

Een derde mogelijkheid (naast de aarde en de Lagrangepunten) is een omloopbaan rond de zon, zoals de Spitzer Space Telescope.

Lijst van de ruimtetelescopen (onvolledig)

Name	Start	Einde	Bereik	Beheerder
Uit dienst
Radio Astronomy Explorer A / B	juli 1968 / juni 1973	/ augustus 1977		NASA
Uhuru (voorheen SAS-1)	december 1970	maart 1973	röntgen	NASA
Cos-B	augustus 1975	april 1982	gammastraling	ESA
International Ultraviolet Explorer	januari 1978	september 1996	ultraviolet	NASA, ESA, SERC
Infrarood Astronomische Satelliet	januari 1983	november 1983	infrarood	NASA, NIVR, SERC
Exosat	mei 1983	april 1986	röntgen	ESA
COBE	november 1989	1993	microgolven	NASA
Hipparcos	augustus 1989	maart 1993	zichtbaar licht	ESA
Compton Gamma Ray Observatory	april 1991	juni 2000	gammastraling	NASA
ROSAT	juni 1990	februari 1999	röntgen	DLR
Yohkoh (voorheen Solar-A)	augustus 1991	december 2001	röntgen	ISAS
Infrared Space Observatory	november 1995	april 1998	infrarood	ESA
BeppoSax	april 1996	april 2002	röntgen	ISA
EUVE	juni 1992	januari 2001	ultraviolet	NASA
HALCA	februari 1997	november 2005	radiostraling	JAXA
FUSE	juni 1999	juli 2007	ultraviolet	NASA
WMAP	juni 2001	oktober 2010	microgolven	NASA
Galaxy Evolution Explorer	april 2003	juni 2013	ultraviolet	NASA
AKARI	februari 2006	november 2011	infrarood	JAXA
Corot	december 2006	juni 2014	zichtbaar licht	CNES
Ruimtetelescoop Herschel	mei 2009	juni 2013	infrarood	ESA
Planck Observatory	mei 2009	oktober 2013	microgolven	ESA
Suzaku (voorheen ASTRO-E)	juli 2005	september 2015	röntgen	JAXA
ASTRO-H	februari 2016	maart 2016	röntgen	JAXA
LISA Pathfinder	december 2015	juni 2017	zwaartekrachtgolven	ESA, NASA
Kepler Space Observatory	maart 2009	oktober 2018	zichtbaar licht	NASA
RadioAstron	juli 2011	mei 2019	radiostraling	Russian Astro Space Center
Spitzer Space Telescope	augustus 2003	januari 2020	infrarood	NASA
In dienst
Ruimtetelescoop Hubble	april 1990		zichtbaar licht	NASA, ESA
Solar and Heliospheric Observatory	december 1995		zichtbaar licht, ultraviolet	NASA, ESA
Chandra X-ray Observatory	juli 1999		röntgen	NASA
XMM-Newton	december 1999		röntgen	ESA
INTEGRAL	oktober 2002		gammastraling	ESA
Swift	november 2004		gammastraling	Agenzia Spaziale Italiana
STEREO	oktober 2006		ultraviolet	NASA
Hinode	oktober 2006		zichtbaar licht, röntgen, ultraviolet	JAXA
Fermi Gamma-ray Space Telescope	juni 2008		gammastraling	NASA
Wide-field Infrared Survey Explorer	januari 2010		infrarood	NASA
Gaia	juli 2014		zichtbaar licht	ESA
TESS-ruimtetelescoop	april 2018			NASA
James Webb-ruimtetelescoop	2022		zichtbaar licht, infrarood	NASA, ESA, CSA
Euclid	juli 2023		zichtbaar licht, infrarood	ESA
Gepland
PLATO	2026		zichtbaar licht, nabij infrarood	ESA
Nancy Grace Roman-ruimtetelescoop	2026		Wide field, Blauw tot bijna infrarood licht	NASA
ATHENA	2031		röntgenstraling	ESA
LISA	2034		zwaartekrachtgolven	ESA, NASA

Zie ook

Lijst van satellieten voor röntgenastronomie

Bronnen, noten en/of referenties

Zie de categorie Space telescopes van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.