Miklós Jancsó idem Jancsó Miklós segon l'us maguiar d'emplèc dels noms d'ostal e pichons (nascut a Vác lo 27 de setembre de 1921 de paire ongrés e maire romanesa) es un cineasta, meteire en scèna, realizator e scenarista ongrés. BIOGRAFIA Nascut rasís Budapèst, se van debanar la sia enfantesa amai la sia joventut fòrtament marcadas per un cert rigorisme religiós e la situacion istorica del siu país a l'epòca de la collaboracion d'Ongria ambe lo poder hitlerian.Diplomat de drech de l'Universitat de Kolozsvár en Transilvania, va aderir puèi als "collègis populars" creats aprèp la guèrra dins l'amira de fondamentar una vertadièra "consciéncia" de classa en çò dels filhs de pacans e d'obrièrs.Contunha puèi pr'aquò d'estudiar a l'Institut de las Arts Dramaticas e Cinematograficas de Budapèst que ne sortirà diplomat de cinèma en 1951, malgrat çò tot que de clima e d'ambient ofegaires de la societat a l'entorn.Es tre l'epòca aquela que, segon çò n'afortiguèt el mai tard, comencèt de se ne mainar que "l'estalinisme èra fòrça mai un crim que non pas una error". Los eveniments de 1956, l'Insurreccion populara amai la repression que seguiguèt, empachèron pas cap pr'aquò dequ'unas annadas puèi la societat ongresa que venguèsse mai liure e portada cap a una certa tolerància dins los domenis de l'art e de la creacion literària mai que tot.Es dins aquelas circonstàncias qu'espeliguèt lo plan nomenat Cinèma Nòu Ongrés, que foguèt pendent un vintenat d'annadas lo cinèma nacional europèu mai original e ric (ambe lo checoslovac e lo polonés...), creatiu que pas gaire sovent de per abans en pel mond entièr, ambe de cineastas tras qu'importants coma István Gaál, István Szabó, Ferenc Kósa e c.a. e la creacion dels estudios Béla Balázs que formèron de generacions d'artistas del cinèma coma pas gaire enlòc endacòm mai. Es dins aquela pontannada amai aquel ambient fruchós que non sai, que Miklós Jancsó comencèt d'elaborar la sia vision artistica e cinematografica, entremièg realisme (neorealisme italian...realisme socialista sovietic...neoneorealisme...s d'en pertot) e expressionisme, que ne farà lo cineasta mai original de las annadas 60 e 70 en Euròpa.Lo siu rescontre en 1959 ambe Gyula Hernády, que serà lo siu collaborator scenarista fins a la sia mòrt en 2000, es tanben una fita màger dins l'istòria e l'evolucion de l'autor de Salme Roge. L'ÒBRA CINEMATOGRAFICA Lo siu primièr filme de long metratge (aprèp molts assages e assajòts anteriors... documentaris e borrolhons estilistics...) se titola "A harangok Rómába mentek", (Las campanas son partidas per Roma) e data de 1958.Conta las darrièras ultimas jornadas de l'ocupacion nazia en Ongria e s'acaba per la liberacion del país "gràcias" a las òsts sovieticas.D'encara marcat pel "realisme socialista" sovietic, es susquetot lo filme d'un novelari que trapèt pas encara la sia dralha e lo bon biais per la s'aténher, abastar. Ne comença de nasejar lo vertadièr Jancsó ambe la sia trilogia que li ne poiriam dire de dança e dançum cinematografics, e lo siu emplèc del plan sequéncia amai dels movements de camerà expressius que non sai, que t'an un ròtle màger dins lo debanar de l'accion... Se tracha de "Szegénylegények" (Los Desesperançats), 1964, de "Csillagosok,katonák" (Roges e Blancs), 1967, e susquetot "Csend és kiáltás" (Silenci e Crit), 1968. Aquestas coraladas sens fin dels personatges dins un quadre precís e rigorós malgrat la libertat descabestrada dels sius movements menaràn Miklós Jancsó fins a las sias òbras màgers que son "Sirokkó" (Siròcco d'ivèrn), 1969, "Égy Bárány" (Agnus Dei), 1970, e subretot "Meg ker a nep" (literalament ..çò que lo pòble vòl...Salme Roge), 1972.Lo siu cap d'òbra, l'abotiment d'un biais artistic unic.Universal... e epic. Ne contunhèt la sia carrièra entre Ongria e Itàlia (La Tecnica e il Rito, La Tecnica e lo Rit, 1971..., agach pro original sus Atila, rei dels Huns e eròi nacional pels Ongreses.., La Pacifista, La Pacifista, 1971...., Vizi privati, pubbliche virtù, Vicis privats, publicas vertuts, 1975... que foguèt un escàndol al Festival de Canas per en causa d'unas escènas "desvestidas" qu'a l'ora d'ara poirián passar per de filmes rèirepudics e gaireben menets, casts e pudibonds, que non sai...) Una sola fita vertadièra venguèt puèi per coronar l'òbra jancsiana... "Magyar Rapszodia" (Rapsodia ongresa), 1979... Ne sèm pro luènh ja pr'aquò dels sius caps d'òbra de la maturitat artistica, cinematografica, coregrafica e creatritz. A l'ora d'ara, e dempuèi las annadas 80, trabalha mai que tot per la television (retorn a las sias amors de joinessa, lo documentari...)e lo teatre.Foguèt flocat d'un Leon d'Aur per l'ensemble de la sia carrièra a la Biennala de Venècia de 1990... que sempre Itàlia, de tot biais, ne foguèt importanta per el, un chic coma la sia segonda patria romanica, el lo Maguiar, lo Hun... mas susquetot un grand Europèu.
