Wikipedia

Geodezja: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycja
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
EmptyBot (dyskusja | edycje)
Boty
690 884 edycje
m →‎Bibliografia: poprawa nieprawidłowych numerów ISBN
→‎Geodezja jako dziedzina nauki: łamanie listy, szablon
 
(Nie pokazano 38 wersji utworzonych przez 32 użytkowników)
Linia 1:
[[Plik:Teodolit 2.JPG|thumb|250px|[[Tachimetr]] elektroniczny [[Sokkia]] umieszczony na [[statyw]]ie]]
[[Plik:Niwelator 3.JPG|thumb|250px|Niwelator "automatyczny"„automatyczny” Ni 020A firmy [[Zeiss Jena]] na statywie]]
'''Geodezja''' – [[nauka]] zajmująca się ustalaniem wielkości i kształtu [[Ziemia|Ziemi]] oraz określaniem położenia punktów na jej powierzchni.
 
'''Geodezja''' ([[Język grecki|gr.]] γῆ ''gē'' „ziemia”, δαίω ''daiō'' „dzielę”) – [[nauka]] zajmująca się gromadzeniem, przetwarzaniem i przekazywaniem danych o [[Ziemia|Ziemi]] oraz określaniem położenia i wzajemnych relacji przestrzennych punktów na jej powierzchni<ref name="epwn">{{Encyklopedia PWN | id = 3904879 | tytuł = geodezja | data dostępu = 2023-01-10 }}</ref><ref name=Flis>{{Cytuj książkę |autor = Jan Flis | autor link = Jan Flis | tytuł = Szkolny słownik geograficzny |data = 1985 |data dostępu = 2023-01-28 |isbn = 83-02-00870-2 |wydanie = 3 |miejsce = [[Warszawa]] |wydawca = [[Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne]] | oclc = 37645138 | strony = 37}}</ref><ref name=":0">{{Cytuj |autor = Andrzej Jagielski |tytuł = Geodezja I w teorii i praktyce część 1 |isbn = 978-83-936926-0-6 |wydawca = Geodpis}}</ref>.
Wynikiem geodezyjnych pomiarów terenowych i prac kameralnych są różnego typu opracowania graficzne np. [[mapa|mapy]] czy [[Profil topograficzny|profile]] ale także dokumenty tekstowe o charakterze prawnym (np. podczas [[Rozgraniczenie nieruchomości|rozgraniczenia nieruchomości]]).▼
 
Zadaniem geodezji jest stworzenie modelu powierzchni Ziemi oraz matematycznego opisu punktów na jej powierzchni, pozwalającego na ich jednoznaczne określenie w przestrzeni<ref name=":0" />.
 
▲Wynikiem geodezyjnych pomiarów terenowych i prac kameralnych (działania polegające na przeniesieniu wykonanych wcześniej pomiarów terenowych na mapę) są różnego typu opracowania graficzne np. [[mapa|mapy]] czy [[Profil topograficzny|profile]], ale także dokumenty tekstowe o charakterze prawnym (np. podczas [[RozgraniczenieRozgraniczanie nieruchomości|rozgraniczenia nieruchomości]]).
 
== Zadania geodezji ==
Linia 9 ⟶ 12:
* Uzyskanie, przetworzenie oraz rozpowszechnienie informacji o Ziemi jako planecie i środowisku geograficznym.
* Przekształcenie struktur przestrzennych z myślą o racjonalnej gospodarce przestrzennej z dominacją ładu przestrzennego i ekologicznego.
* Zapewnienie bezpiecznej eksploatacji budowli, a także wielu skomplikowanych konstrukcji.
* Stworzenie opisu kształtu Ziemi i innych planet
 
== Geodezja jako nauka ==▼
W Polsce geodezja zaliczana do [[nauki techniczne|nauk technicznych]] albo do [[Nauki o Ziemi|nauk o ziemi]] jako część [[geografia|geografii]], której częścią jest [[kartografia]].▼
 
▲== Geodezja jako naukadziedzina nauki ==
== Pochodzenie nazwy ==
W Polsce geodezja zaliczana jest do{{fakt|data=2024-04}}:
Nazwa wprowadzona przez [[Arystoteles]]a, pochodzi z języka greckiego ''geo'' – Ziemia i ''daiso'' – będę dzielił.
* [[nauki techniczne|nauk technicznych]] jako część [[Inżynieria lądowa|inżynierii lądowej]];
▲W Polsce geodezja zaliczana do [[nauki techniczne|nauk technicznych]] albo do* [[Nauki o Ziemi|nauk o ziemiZiemi]] jako część [[geografia|geografii]], której częścią jest [[kartografia]].
 
== Historia ==
[[FilePlik:Stanisław Grzepski Geometria Wysokość.jpg|thumb|Karta z książki [[Stanisław Grzepski|Stanisława Grzepskiego]] „Geometria to jest miernicka nauka” wydanej w jęz. polskim w 1566 roku.]]
W miarę rozwoju [[osadnictwo|osadnictwa]] i zawłaszczania ziemi granice miały tendencje do przechodzenia od pasów rubieżnych do coraz ściślejszych granic linearnych. Na ziemiach polskich wyznaczanie granic odbywanoodbywało się już w [[XII wiek|XII]] wieku w formie publicznej (tzw. ujazd, objazd), kiedy to panujący lub jego wysłannik oficjalnie obchodził lub objeżdżał granice, zlecając umieszczanie w wyznaczonych miejscach [[znak graniczny|znaków granicznych]]. Ujazdy pojawiły się w okresie umacniania prawa własności ziemi oraz zanikania połaci ziemi nie eksploatowanejnieeksploatowanej<ref name="Leciejewicz">{{cytuj książkę |nazwisko = Leciejewicz| imię = Lech| autor link = Lech Leciejewicz| tytuł = Mały słownik kultury dawnych Słowian| wydawca = Wiedza Powszechna| miejsce = Warszawa| rok = 1972| wydanie = |strony = 126 i 392| isbn =}}</ref>. Jeśli przebieg granicy nie pokrywał się z żadną naturalną wyodrębnioną formą terenową, tam zachodziła potrzeba wyznaczenia jej w sposób sztuczny. W tym celu np. ryto znaki na drzewach i kamieniach, splatano korony drzew, wkopywano drewniane pale i kamienne słupy, usypywano stożki ziemne lub kamienne, ustawiano głazy, kapliczki i krzyże. Bywało, że przebieg granicy utrwalano w ludzkiej pamięci specjalnymi ceremoniami, gdyż nie zawsze na okazję jej wytyczenia sporządzano dokument<ref name="Boryna">{{cytuj książkę |nazwisko = Boryna| imię = Maciej| tytuł = Wały Śląskie. Tajemnice dawnych granic| wydawca = Towarzystwo Bory Dolnośląskie| miejsce = Szprotawa| rok = 2011| wydanie = 1 |strony = 5| isbn = 978-83-930137-1-5}}</ref>.
Jeśli przebieg granicy nie pokrywał się z żadną naturalną wyodrębnioną formą terenową, tam zachodziła potrzeba wyznaczenia jej w sposób sztuczny. W tym celu np. ryto znaki na drzewach i kamieniach, splatano korony drzew, wkopywano drewniane pale i kamienne słupy, usypywano stożki ziemne lub kamienne, ustawiano głazy, kapliczki i krzyże. Bywało, że przebieg granicy utrwalano w ludzkiej pamięci specjalnymi ceremoniami, bo nie zawsze na okazję jej wytyczenia sporządzano dokument<ref name="Boryna">{{cytuj książkę |nazwisko = Boryna| imię = Maciej| autor link = Maciej Boryna| tytuł = Wały Śląskie. Tajemnice dawnych granic.| wydawca = Towarzystwo Bory Dolnośląskie| miejsce = Szprotawa| rok = 2011| wydanie = 1 |strony = 5| isbn = 978-83-930137-1-5}}</ref>.
 
Dawniej do wyznaczania własności gruntu wykorzystywano również roślinność, którą obsadzano granice posiadłości. Do tego celu wykorzystywano powszechnie [[Śliwa tarnina|tarninę]]{{odn|Triest|1865|s=104}}, co wpłynęło z kolei na nazewnictwo miejscowości w Polsce, które swoje nazwy wywodzą od tej rośliny; są to np.: [[Tarnów Opolski]], [[Tarnowskie Góry]]{{odn|Triest|1865|s=104}} oraz liczne miejscowości o nazwie [[Tarnów (ujednoznacznienie)|Tarnów]]. Termin ''geodezja'' wprowadził Arystoteles{{Fakt|data=2019-11}}. Pierwszą książkę w [[język polski|języku polskim]] o geodezji oraz miernictwie, która poruszała praktyczne kwestie dotyczące wymierzania gruntu w budownictwie była wydana w 1566 roku „Geometria to jest miernicka nauka” [[Stanisław Grzepski|Stanisława Grzepskiego]]{{odn|Sawicki|1964|s=}}.
 
Kolejne dzieło o tej tematyce p.t. ''Geodesia distantiarum'' napisał w 1610 polski matematyk [[Jan Brożek]], który na [[Uniwersytet Jagielloński|Uniwersytecie Krakowskim]] założył pierwszą w Polsce katedrę geodezji{{odn|Iłowiecki|1981|s=71}}.
 
== Podział geodezji ==
[[Plik:Litography archive of the Bayerisches Vermessungsamt.jpg|thumb|250px|Archiwum map geodezyjnych [[Bawaria|Bawarii]] w [[Monachium]]]]
[[Plik:Geodezyjny punkt pomiarowy.jpg|thumb|250px|Punkt pomiarowy na ulicy Warszawyw Warszawie]]
Współczesna geodezja dzieli się na:
* [[geodezja niższa|geodezję niższą]] (geodezja ogólna, szczegółowa, [[miernictwo]]) – naukę o pomiarach wykonywanych na powierzchniach małych, o promieniu nie większym niż 15,6 km co obejmuje około 750 km², bez uwzględniania kulistości Ziemi<ref name=Flis/><ref name="Kosiński">{{cytuj książkę |nazwisko = Kosiński| imię = Wiesław| autor link = Wiesław Kosiński| tytuł = Geodezja| wydawca = Wydawnictwo SGGW| miejsce = Warszawa| rok = 1999| wydanie = 3 |strony = 14-1514–15| isbn = 83-7244-072-7}}</ref>.
* [[geodezja wyższa|geodezję wyższą]] – naukę o pomiarach wykonywanych na wielkich obszarach, o powierzchni ponad 750 km², uwzględniających kulistość Ziemi<ref name=Flis/>,
 
Częściowo w ramach, a częściowo obok powyższego podziału wyróżniamywyróżnia się również inne działy geodezji, takie jak: [[astronomia geodezyjna]] (geodezja astronomiczna), [[fotogrametria]] i [[teledetekcja]], [[geodezja gospodarcza]], [[geodezja satelitarna]], [[geodezja fizyczna]] i [[grawimetria]] geodezyjna, [[kartografia]], [[rachunek wyrównawczy]], [[Topografia (geografia)|topografia]]. Działy geodezji możemymożna klasyfikować także ze względu na<ref name="Kosiński" />:
* rodzaj pomiarów:
** pomiary sytuacyjne (poziome)
Linia 60 ⟶ 62:
{{osobny artykuł|Służba Geodezyjna i Kartograficzna}}
{{osobny artykuł|Główny Urząd Geodezji i Kartografii}}
{{osobny artykuł|Instytut Geodezji i Kartografii}}
{{osobny artykuł|Prace geodezyjne}}
Polska jest jednym z nielicznych krajów, w których słowa ''geodezja'' używa się do określenia dziedziny wiedzy i techniki związanej z pomiarami małych powierzchni (geodezja szczegółowa). W większości krajów Europy zachodniej termin ''geodezja'' zarezerwowany jest wyłącznie dla nauki zajmującej się pomiarami dużych obszarów i całej Ziemi. Zadania zarezerwowane dla geodezji szczegółowej określane są tam mianem miernictwa.
 
Termin [[miernictwo]] i związany z nim zawód [[mierniczy przysięgły|mierniczego przysięgłego]], jako [[zawód zaufania publicznego|osoby zaufania publicznego]] należy do polskiej tradycji i został zmieniony w latach po II wojnie światowej z powodów politycznych<ref name="Hycner">{{cytuj książkę |nazwisko = Hycner| imię = Ryszard| autor link = Ryszard Hycner| nazwisko2 = Hanus| imię2 = Paweł| autor link2 = Paweł Hanus| tytuł = Wykonawstwo geodezyjne| wydawca = Wydawnictwo Gall| miejsce = Katowice| rok = 2007| wydanie = |strony = | isbn = 978-83-60968-01-7}}</ref>.
 
Geodezja (miernictwo) obecna jest w procesach planistycznych, projektowych i budowlanych. Architekci tworzą projekty na mapach sytuacyjno-wysokościowych wykonywanych dla potrzeb i na zlecenie konkretnego klienta (zaktualizowana [[mapa zasadnicza]]), gotowy projekt zostaje wytyczony w terenie przez [[Geodeta|geodetę]], realizacja projektu jest również przez geodetę monitorowana. Kontynuacją tych prac, po zakończeniu budowy, jest [[inwentaryzacja powykonawcza]] (na którą składa się [[Inwentaryzacja powykonawcza|pomiar powykonawczy]]) wykonywana przez geodetę.
Linia 69 ⟶ 72:
Przedmiotem geodezji są także badania odkształceń budowli, regulacje stanu prawnego [[nieruchomość|nieruchomości]] oraz [[Geodezyjne urządzanie terenów rolnych i leśnych|urządzeń rolnych]].
 
== Przypisy ==
{{Przypisy}}
 
== Bibliografia ==
* {{cytuj książkę |nazwisko = Sawicki | imię = Kazimierz | tytuł = Pięć wieków geodezji polskiej. Szkice historyczne XV–XIX wiek | strony = 80–97 | miejsce = Warszawa | wydawca = Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych | rok = 1964 |odn= tak}}
* {{cytuj książkę |nazwisko = Iłowiecki | imię = Maciej | tytuł = Dzieje nauki polskiej | wydawca = Interpress | miejsce = Warszawa | rok = 1981| strony = | isbn = 83-223-1876-6 |odn= tak}}
* {{Triest1865|odn=tak}}
*{{cytuj książkę |nazwisko = Triest | imię = Felix | tytuł = Topographisches handbuch von Oberschliesen | wydawca = Verlag von Wilh. Gottl. Korn| miejsce = Breslau | rok = 1865 | strony = 104 |odn= tak}}
 
== Linki zewnętrzne ==
Linia 81 ⟶ 85:
|słownik = geodezja
}}
* {{cytuj stronę| url = http://www.geoforum.pl/pages/index.php?page=geodezja_start&id_menu=85| tytuł = Geodezja – definicja| data dostępuautor = 11 listopada 2009| autoropublikowany = Geoforum| opublikowanydata = Geoforum| pracajęzyk = pl| data dostępu = 2009-11-11| językarchiwum = https://web.archive.org/web/20091016041811/http://www.geoforum.pl/pages/index.php?page=geodezja_start&id_menu=85| zarchiwizowano = 16 października 2009}}
* {{cytuj stronę| url = httphttps://www.geoforum.pl/pagesstrona/index.php?page=GEODEZJA06812,46824/geodezja-krotki-wyklad&id_catalog_text=2576-wprowadzenie-do-geodezji| tytuł = Wprowadzenie do geodezji| data dostępu = 11 listopada 2009| autor = Karol Szeliga | opublikowany = Geoforum| pracadata = | datajęzyk = pl |data językdostępu = pl2009-11-11}}
 
{{Nauki o Ziemi}}
{{Nauki inżynieryjne i techniczne}}
 
{{Kontrola autorytatywna}}
 
[[Kategoria:Geodezja| ]]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Geodezja”