Aleksandr Skriabin

Aleksandr Nikołajewicz Skriabin (ros. Алекса́ндр Никола́евич Скря́бин; ur. 25 grudnia 1871^?/6 stycznia 1872 w Moskwie, zm. 14 kwietnia^?/27 kwietnia 1915 tamże) – rosyjski kompozytor i pianista.

Aleksandr Nikołajewicz Skriabin

Алекса́ндр Никола́евич Скря́бин

Imię i nazwisko	Aleksandr Nikołajewicz Skrabin
Data i miejsce urodzenia	6 stycznia 1872 Moskwa
Pochodzenie	rosyjskie
Data i miejsce śmierci	27 kwietnia 1915 Moskwa
Instrumenty	fortepian
Gatunki	muzyka poważna, muzyka modernistyczna
Zawód	kompozytor, pianista
Strona internetowa

Życiorys

Skriabin rozpoczął naukę gry na fortepianie we wczesnej młodości, wkrótce mimo stosunkowo drobnych dłoni uzyskał status cudownego dziecka. W 1884 w wieku dwunastu lat rozpoczął naukę u słynnego nauczyciela Nikołaja Zwieriewa. Jego kolegą z klasy był Siergiej Rachmaninow. W 1886 skomponował słynną Etiudę cis-moll op. 2 nr 1. W latach 1888–1892 studiował w Konserwatorium Moskiewskim. W 1894 rozpoczął pełną sukcesów karierę pianisty. Początkowo pozostawał pod wpływem Chopina, komponując miniatury fortepianowe, głównie nokturny, mazurki, preludia i etiudy, a także muzykę symfoniczną. Szybko zdobył reputację jako kompozytor. W 1898 objął profesurę w Katedrze Fortepianu w Konserwatorium Moskiewskim. Jednakże w 1903 w atmosferze skandalu obyczajowego Skriabin porzucił ustabilizowane życie i rodzinę, i wraz ze swą młodą kochanką udał się w sześcioletnie tryumfalne tournée koncertowe po Europie zachodniej. Wcześniej pozostając pod wpływem Friedricha Nietzschego, z czasem wykształcił swą własną filozofię, mistyczną i głęboko przesyconą intelektualną religijnością. Muzyka komponowana przez artystę była jej odbiciem, oparta na skomplikowanych harmoniach, subtelna i nastrojowa. Właśnie w dziedzinie harmonii Skriabin dokonał wiele. Jako pierwszy zaczął używać akordów dysonansowych, zawierających kwarty (akord mistyczny). Używał też skrajnie schromatyzowanych skal, dając w ten sposób podwaliny pod atonalność, choć świadomie granicy atonalności nie przekroczył.

Na życie i twórczość Skriabina w XX w. istotny wpływ wywierała rosyjska mistyka, która w latach poprzedzających wybuch I wojny światowej przeżywała swój rozkwit. W swoich wierszach i notatkach przedstawiał siebie jako nowego Chrystusa. Obsesja na punkcie ciemnych mocy uwidaczniała się w jego twórczości muzycznej. Skriabin odmawiał wykonywania publicznie swojej VI sonaty fortepianowej, wierząc, że zepsuły ją moce szatańskie. Przy pomocy swojej VII sonaty próbował dokonywać egzorcyzmów. Skomponowana w 1913 r. IX sonata znana jako Czarna Msza (nazwa nie została wymyślona przez Skriabina, jednak przez niego zaakceptowana) zawierała liczne odniesienia do kultu diabła, sadyzmu, a także nekrofilii.

Został pochowany na Cmentarzu Nowodziewiczym w Moskwie.

Dźwięki i kolory

Skriabin uważał się za mesjasza sztuki-religii, a swoją twórczość za przygotowanie do misterium L’Acte préalable (fr. akt przedwstępny), łączącego muzykę, taniec, grę kolorowych świateł, zapachów. Przygotowaniem do tego misterium była jego V Symfonia, zatytułowana Prometeusz: Poemat ognia (1909–1910). Wykonywać miała ją orkiestra z fortepianem, chór i fortepian świetlny. Skriabin chciał, by muzyce towarzyszyły kolorowe światła na ekranie, uruchamiane przez fortepian świetlny, którego klawisze służyły do wydobywania kolorów; przyporządkowanie kolorów klawiszom widać na lewej ilustracji.

Przyporządkowanie kolorów klawiszom w ramach oktawy w fortepianie świetlnym zaprojektowanym przez Skriabina

Koło kwintowe ukazujące relacje między kolorami

Skriabin nie miał zdolności synestezji, co podejrzewano przez wiele lat. Badając ten fenomen, B. Galejew i I. Waneczkina doszli do wniosku, że źródłem pierwotnym było skojarzenie przez Skriabina tonacji z wyobrażeniami zaczerpniętymi m.in. z teozofii, a następnie z kolorami. Oddziaływanie na wiele zmysłów miało zwiększyć sugestywność muzyki. Teoretyczną podstawę tej koncepcji uświadamia spojrzenie na relacje między kolorami i dźwiękami, w którym koło kwintowe i koło barw „pokrywają się”, wskazując na to, iż zostały ustalone w oparciu o znajomość tradycyjnej tonalności i zasad optyki (ilustr. po prawej).

Pierwsze wykonanie Prometeusza z zastosowaniem „świetlnego fortepianu” miało miejsce dopiero w 1915 roku w Nowym Jorku, już po śmierci kompozytora. W Rosji – w 1962 roku.

W Polsce po raz pierwszy próbę realizacji pomysłu Skriabina podjęto 7 IX 1978 w Baranowie Sandomierskim. Podczas interdyscyplinarnego sympozjum „Muzyka i malarstwo” Kazimierz Urbański przedstawił spektakl audiowizualny, na skromną wprawdzie skalę, ale realizując pomysł, jakim była „gra kolorami”. Muzyce Prometeusza odtworzonej z płyty towarzyszyły kolory zmieniane z pomocą urządzenia skonstruowanego przez Urbańskiego.

Dorobek kompozytorski
Rodzaj twórczości	Liczba dzieł
Muzyka wokalna
Pieśni	1
Muzyka chóralna	–
Muzyka instrumentalna
Symfonie	5
Koncert	2
Muzyka kameralna	1
Inne formy orkiestralne	3
Opery	1
Balety	–
Utwory na fortepian	257
Muzyka na orkiestrę marszową	–
RAZEM	274

Charyzma

Oddziaływanie osoby Skriabina i jego wyjątkowo ekstatycznej muzyki było tak silne, że w 1909 roku w Moskwie powstało Kółko Skriabinistów, którego celem było popularyzowanie jego twórczości i idei.

Bibliografia

• Bełza I., Skriabin, Polskie Wydawnictwo Muzyczne SA, Kraków 2004, ISBN 83-224-0842-0.
• Billington J. H. The icon and the axe; an interpretive history of Russian culture, New york, Knopf, 1966, ISBN 978-0394708461
• Alexander Scriabin w bazie AllMusic (ang.)

Linki zewnętrzne

• Aleksandr Skriabin – twórczość tego autora dostępna w bibliotece cyfrowej International Music Score Library Project
• Geneza i zasady łączenia przez Skriabina dźwięków z barwami oraz rodzajami ekspresji opisana przez członków kazańskiej grupy badawczej „Prometeusz” Bułata Machmudowicza Galejewa i Irinę Leonidownę Waneczkinę Was Scriabin a Synaesthete?
• Nuty Aleksandra Skriabina w bibliotece Polona