Chanat Kazański
Chanat Kazański – państwo z ośrodkiem w Kazaniu powstałe około połowy XV wieku w wyniku rozpadu Złotej Ordy, w 1552 roku podbite przez Wielkie Księstwo Moskiewskie.
| 1438–1552 | |||
| |||
| Ustrój polityczny | |||
|---|---|---|---|
| Stolica | |||
| Data likwidacji | |||
| Władca | |||
| Religia dominująca | |||
| |||
Położenie na mapie świata  | |||
| 55°47′N 49°09′E/55,783333 49,150000 | |||
Historia
edytujPoczątki Chanatu Kazańskiego związane są z Uług Mehmedem, synem krótkotrwałego chana Złotej Ordy Dżalal ad-Dina (1411–1412). Kiedy w roku 1437 ostatecznie przegrał on walkę o tron Złotej Ordy z Küczük Mehmedem (1435–1439), odszedł wraz ze swoją ordą z Krymu na północ, gdzie wkrótce pokonał atakującą go armię wielkiego księcia Moskiewskiego Wasyla II (1425–1462) pod Bielewem w pobliżu granicy moskiewsko-litewskiej. W roku 1438 Uług Mehmed obległ Moskwę i zniszczył Kołomnę, by później w dalszych walkach z wojskami moskiewskimi przesunąć się na wschód wzdłuż rzeki Oki. W roku 1445 syn Uług Mehmeda, Mahmutek (1445–1462) pokonał Wasyla II w bitwie pod Suzdalem i wziął go do niewoli, z której ten uwolnił się w zamian za obietnicę zapłacenia ogromnego okupu i podwyższenia trybutu. W tym samym roku Mahmutek zajął też Kazań, należący do miejscowego władcy Ali Bega, tym samym zakładając podwaliny pod istnienie chanatu. W roku następnym Mahmutek zabił swojego ojca, a jego dwaj bracia, Kasym i Jakub uciekli do Moskwy. Kasym otrzymał od wielkiego księcia miasto Gorodziec, które na jego cześć zostało nazwane Kasimow i stało się ośrodkiem zależnego od Moskwy Chanatu Kasymowskiego. Mahmutek panował do roku 1462, potem zaś rządzili kolejno jego synowie Chalil (1462–1467) i Ibrahim (1467–1479). Ibrahim wszczął wojnę z Moskwą, w której początkowo odnosił sukcesy, jednak w roku 1469 Rosjanie przeszli do ofensywy i oblegli Kazań. Ibrahim został zmuszony do wypuszczenia wszystkich jeńców znajdujących się w jego rękach, ale Moskwie nie udało się ustanowić chanem swojego protegowanego Kasyma.
W roku 1487 syn Ibrahima, Mehmed Emin (1484–1485, 1487–1495, 1502–1518), uciekł do Moskwy, gdzie szukał pomocy przeciwko swojemu bratu, chanowi Alemu (1479–1484, 1485–1487). Po trzytygodniowym oblężeniu Kazań został zdobyty i Mehmed Emin został chanem z ramienia Moskwy, zaś Ali został zesłany do Wołogdy. W roku 1495 Mehmed Emin został wyrzucony z miasta przez Chana Syberyjskiego Mamuka (1495–1496). W roku 1496 Mamuk został pokonany przez wojska moskiewskie, które osadziły na tronie Kazania młodszego brata Mehmeda Emina, Abdullatifa (1496–1502). Niezadowolony z jego rządów Iwan III (1462–1505) w roku 1502 pozbawił go władzy i ponownie osadził w Kazaniu Mehmeda Emina. Ten, początkowo wierny Rosjanom, wkrótce jednak zbuntował się przeciwko ich władzy. Z sukcesami prowadził wojnę przeciwko Moskwie i w 1506 roku pokonał jej armię pod Niżnym Nowogrodem, by w roku 1507 zawrzeć pokój, który przywracał stan równowagi między oboma państwami. Wraz ze śmiercią Mehmeda Emina w roku 1518 (oraz o rok wcześniejszą śmiercią Abdullatifa) wygasła linia chanów kazańskich wywodzących się od Uług Mehmeda.
Od tej chwili Chanat Kazański stał się przedmiotem rywalizacji kandydatów popieranych przez chanów krymskich oraz przez Moskwę. W roku 1519 Moskwa osadziła w Kazaniu swojego kandydata, Chana Kasymowa Szejcha Alego (1519–1521, 1546, 1551–1552). W roku 1521 został on obalony przez miejscowych możnych, którzy poprosili Chana Krymskiego Mehmeda Gireja (1515–1523) o przysłanie na chana swojego brata Sahiba Gireja (1521–1524), który poprzez swoją matkę był przyrodnim bratem Mehmeda Emina i Abdullatifa. W tym samym roku Mehmed i Sahib przeprowadzili wspólny atak na Wielkie Księstwo Moskiewskie, rozbijając jego oddziały i uprowadzając tysiące jeńców, nie będąc jednak w stanie zdobyć jego stolicy. Po śmierci Mehmeda w roku 1523 Sahib zdecydował się starać o tron Krymu i opuścił Kazań, pozostawiając jako jego władcę swojego trzynastoletniego bratanka, Safę Gireja (1524–1532, 1534–1546, 1546–1549). Wasyl III (1505–1533) zakazał wówczas moskiewskim kupcom handlować w Kazaniu i założył konkurencyjny targ w Niżnym Nowogrodzie. Jednocześnie wraz z rozpoczęciem budowy twierdzy Wasilsursk w pobliżu zbiegu Wołgi i Sury w roku 1523 rozpoczęła się okupacja regionu Środkowej Wołgi przez Rosjan. W roku 1530 moskiewska armia pomaszerowała na Kazań i zaczęła ostrzeliwać jego mury, by w następnym roku we współdziałaniu z miejscowym stronnictwem promoskiewskim zmusić Safę Gireja do ucieczki do swojego ojczyma, bega Nogajów Mamaja. Chanem został wówczas brat Szejcha Alego, Dżan Ali (1532–1534). W roku 1534 zginął on w zamachu stanu przeprowadzonym przez zwolenników Safy Gireja, który tym samym powrócił do władzy. W roku 1546 siły moskiewskie na krótki czas z powrotem ustanowiły władzę Szejcha Alego, jednak natychmiast po ich wycofaniu się Safa Girej odzyskał swój tron. Następcą zmarłego w 1549 roku Safy Gireja został jego dwunastoletni syn Utemysz (1549–1551). W roku 1551 Moskwa zastąpiła go raz jeszcze Szejchem Alim, jednak ludność Kazania, nie akceptująca jego niepopularnych rządów oraz niezadowolona także z powodu zajęcia przez Iwana IV (1533–1584) zachodniego brzegu Wołgi i praktycznej utraty suwerenności wszczęła bunt i wyrżnęła moskiewski garnizon. Tytuł chana zaproponowano wywodzącemu się od chanów astrachańskich Jadyger Mehmedowi (1551–1552). Po krótkim oblężeniu Kazań został jednak zdobyty w wyniku moskiewskiego szturmu 2 października 1552 roku i tym razem został bezpośrednio włączony do posiadłości Moskwy.
Chanowie kazańscy
edytuj- Uług Mehmed (1445)
- Mahmutek (1446–1462)
- Chalil (1462–1467)
- Ibrahim (1467–1479)
- Ali (1479–1484)
- Mehmed Emin (1484–1485)
- Ali (1485–1487)
- Mehmed Emin (1487–1495)
- Mamuk (1495–1496)
- Abdullatif (1496–1502)
- Mehmed Emin (1502–1518)
- Szejch Ali (1519–1521)
- Sahib Girej (1521–1524)
- Safa Girej (1524–1532)
- Dżan Ali (1532–1534)
- Safa Girej (1534–1546)
- Szejch Ali (1546)
- Safa Girej (1546–1549)
- Utemysz Girej (1549–1551)
- Szejch Ali (1551–1552)
- Jadyger Mehmed (1552)
Bibliografia
edytuj- W. Barthold, A. Bennigsen: Kāzān. W: E. Van Donzel, B. Lewis, Ch. Pellat: The Encyclopaedia of Islam. New Edition. Volume IV. Leiden: E.J. Brill, 1997, s. 849–850. ISBN 90-04-05745-5.
- Michael Khodarkovsky: Na Granicach Rosji. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2009. ISBN 978-83-06-03165-2.
- Janet Martin: The emergence of Moscow (1359-1462). W: Perrie Maureen: The Cambridge History of Russia. Volume I. From Early Rus to 1689. Cambridge: Cambridge University Press, 2006. ISBN 0-521-81227-5.