Jan I żagański (ur. ok. 1385, zm. 12 kwietnia 1439) – książę żagański z rodu Piastów; od 1401 formalne współrządy z braćmi w Szprotawie, Przemkowie, Sulechowie, połowie Głogowa, Ścinawy i Bytomia Odrzańskiego, od 1403 dodatkowo w Żaganiu, Krośnie i Świebodzinie, od 1412/1413 w wyniku podziału książę żagański, od 1413 w Przewozie.

Jan I żagański
Wizerunek herbu
Herb księstwa żagańskiego
książę żagański
Okres

od 1412
do 1439

Poprzednik

Ruprecht I legnicki

Następca

Scholastyka saska

Dane biograficzne
Data urodzenia

1385

Data śmierci

12 kwietnia 1439

Ojciec

Henryk VIII Wróbel

Matka

Katarzyna opolska

Rodzeństwo

Henryk IX Starszy,
Henryk X Rumpold,
Wacław krośnieński
Anna żagańska (1390–1433)

Żona

Scholastyka saska
od 1408
do 1439

Dzieci

Baltazar I żagański, Rudolf żagański, Wacław żagański, Jan II Szalony, Anna, Jadwiga, Małgorzata, Barbara, Scholastyka, Agnieszka

Życiorys

edytuj

Jan I był najstarszym synem Henryka VIII Wróbla i Katarzyny opolskiej córki księcia Władysława Opolczyka.

W chwili śmierci Henryka VIII (14 marca 1397) jego synowie nie osiągnęli jeszcze wieku, który wówczas uznawano za sprawny, w związku z czym funkcję regenta w księstwie głogowsko-żagańskim objął szwagier zmarłego[a] Ruprecht I legnicki.

W 1401 Jan I objął formalne współrządy z braćmi[b] w Szprotawie, Przemkowie, Sulechowie, połowie Głogowa, Ścinawy i Bytomia Odrzańskiego.

Po śmierci Jadwigi legnickiej[c] w 1403 dodatkowo włączył do wspólnych posiadłości dobra należące do jej oprawy wdowiej: Żagań, Krosno Odrzańskie i Świebodzin. W 1408 nie mogąc się doczekać wydzielenia własnej dzielnicy, zajął z pomocą Rudolfa III Żagań z przyległościami. Ostatecznie w wyniku przeprowadzonego podziału w 1412 lub 1413 otrzymał księstwo żagańskie.

W 1413 roku do księstwa żagańskiego książę Jan przyłączył dobra w Przewozie[1][d], przez co powstał charakterystyczny tzw. „klin śląski” obejmujący posiadłości wciskające się mocno na zachód i sięgające Nysy pod Przewozem. Ten układ granicy zachodniej Dolnego Śląska przetrwał aż do 1815[1].

Na zjeździe książąt śląskich w Legnicy, w 1419 odegrał dość ważną rolę, kiedy na prośbę wielu miast Dolnego Śląska wystąpił z inicjatywą stworzenia organizacji do walki z rycerzami-rozbójnikami, których regularne bandy grasowały na drogach, łupiły miasta i dobra klasztorne.

Jan I starał się wiernie wykonywać obowiązki lennika – w związku z czym w 1420 wziął udział razem z królem Zygmuntem Luksemburczykiem w wyprawie zbrojnej przeciwko husytom, zaś 28 lipca tegoż samego roku pojechał na jego koronację królewską do Pragi.

Trzy lata później Jan I uczestniczył razem z braćmi w rokowaniach toczonych między królem Zygmuntem, Krzyżakami i Piastami śląskimi w Preszburgu (Bratysława) mającymi zadecydować o wojnie z Polską i jej rozbiorze. Jednak wobec wzrastającego zagrożenia husyckiego i układu z Polską w Kieżmarku[e] z planów tych nic nie wyszło.

Ciąg dalszy zmagań z husytami nastąpił w latach 1427–1428, kiedy razem z bratem Henrykiem IX Starszym wsparł militarnie zagrożone miasta łużyckie[f].

W 1429 Jan wyjechał razem z królem Zygmuntem Luksemburskim do Łucka w Wielkim Księstwie Litewskim, gdzie uczestniczył w zjeździe mającym zadecydować o sprawie koronacji księcia Witolda na króla. W tym samym czasie, w związku z rosnącą potęgą husytów, Jan zdecydował się zapłacić im wysoką kontrybucję, która miała zapewnić bezpieczeństwo jego dzierżaw.

Z czasem Jan zaczął skrycie sprzyjać ruchowi husyckiemu i jego reformackim ideałom. 19 kwietnia 1433 razem z bratem Henrykiem IX i książętami oleśnickimi wyruszył na zjazd do Kalisza, gdzie obiecał Władysławowi Jagielle udział w projektowanej husyckiej wyprawie przeciwko Krzyżakom (działania te mogły być jednakże zwykłą chęcią zabezpieczenia księstwa żagańskiego przed zniszczeniami ze strony husytów).

Po śmierci Zygmunta Luksemburskiego, Jan I stanął po stronie Albrechta Habsburga składając mu 3 grudnia 1438 roku hołd lenny we Wrocławiu. Dzięki temu poparciu Jan uzyskał od Albrechta wiele intratnych korzyści – w tym prawo bicia monety w książęcych miastach Szprotawie i Żaganiu.

Około 1408 Jan I ożenił się ze Scholastyką z Askańczyków córką Rudolfa III, księcia saskiego, z którą doczekał się czterech synów (Baltazara, Rudolfa, Wacława, oraz Jana) i sześciu córek (były to Anna żona Albrechta VIII z Lindow, Jadwiga żona Bernarda VI Bernburskiego, Małgorzata żona Volrada z Mansfeldu, potem zaś Henryka XI Śmiałego z Hohenstein, wreszcie Henryka III Brunszwickiego, oraz Barbara, Scholastyka i Agnieszka, które w związku z niewypłacalnością ojca nie wyszły nigdy za mąż).

Jan I prowadził politykę dużego ucisku fiskalnego poddanych, co doprowadziło do konfliktu z zakonem kanoników regularnych św. Augustyna z Żagania. W pewnym momencie doszło nawet do uwięzienia przez Jana opata klasztoru, za co został ukarany ekskomuniką. Z powodu tych wydarzeń w źródłach współczesnych został uznany za człowieka okrutnego, nawet skłonnego do sadyzmu, o czym miały dodatkowo świadczyć upodobania księcia opisane w "Roczniku Głogowskim", kiedy podczas stosunków miłosnych z żoną zwykł na niej "ostrzyć swe ostrogi". W końcu nie mogąc wytrzymać brutalnego traktowania Scholastyka próbowała uciec z Żagania. Została jednak pojmana i z rozkazu męża przewieziona do nowogrodzkiego zamku bez prawa powrotu do stolicy księstwa.

Jan I Żagański zmarł 12 kwietnia 1439 roku, został pochowany w nekropolii książąt żagańskich w kościele kanoników regularnych.

Scholastyka nie opuściła Nowogrodu nawet po śmierci męża, gdyż okręg ten został przyznany jej jako oprawa wdowia. Zmarła 12 maja 1461 roku.

Bibliografia

edytuj
  1. mąż Jadwigi, siostry Henryka VIII Wróbla
  2. z Henrykiem IX Starszym, Henrykiem X Młodszym i Wacławem
  3. ciotki, żony Henryka VI
  4. uzyskane w wyniku małżeństwa zawartego parę lat wcześniej ze Scholastyką saską, córką księcia saskiego
  5. sojusz Zygmunta Luksemburskiego z Władysławem Jagiełłą, odnowienie traktatu z Lubowli (1412)
  6. 1 listopada 1428 bracia pokonali wojska husyckie w bitwie pod Kratzau

Przypisy

edytuj
  1. a b Tomasz Jurek, Czy Piastowie głogowscy panowali nad Żarami w XIII-XIV wieku?, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 1993 [dostęp 2019-09-30].