Wikipedia

Jerzy Skolimowski

polski reżyser
Ten artykuł dotyczy reżysera. Zobacz też: Jerzy Walerian Skolimowski – wioślarz i architekt.

Jerzy Skolimowski (ur. 5 maja 1938 w Łodzi) – polski reżyser, scenarzysta, producent i aktor filmowy, poeta, a także malarz, przedstawiciel trzeciej fali polskiego kina.

Jerzy Skolimowski
Ilustracja
Jerzy Skolimowski (2010)
Data i miejsce urodzenia

5 maja 1938
Łódź

Zawód

reżyser
scenarzysta
aktor
producent

Lata aktywności

od 1957

Odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” Oficer Orderu Sztuki i Literatury (Francja)
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Gwiazda Jerzego Skolimowskiego w Łodzi

Karierę filmową rozpoczął jako scenarzysta do filmów Niewinni czarodzieje oraz Nóż w wodzie. Rozgłos zdobył tetralogią złożoną z czterech filmów nakręconych w Polsce (Rysopis, Walkower, Bariera, Ręce do góry), w których eksperymentował z formą i ukazywał stan ducha polskiej młodzieży lat 60. XX wieku. Ze względu na krytykę czasów stalinizmu w Rękach do góry (zatrzymanych przez cenzurę komunistyczną) musiał emigrować z Polski. W Wielkiej Brytanii zasłynął filmami takimi jak Na samym dnie, Wrzask oraz Fucha. Po transformacji ustrojowej w Polsce nakręcił cenione przez krytyków filmy Cztery noce z Anną i Essential Killing, z czego ten ostatni zapewnił mu Złote Lwy na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych.

Laureat prestiżowych nagród, między innymi Złotego Niedźwiedzia za belgijski film Start, Nagrody Specjalnej Jury na Festiwalu Filmowym w Cannes za Wrzask (1978) i IO (2022) oraz Nagrody Specjalnej Jury na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Wenecji za Latarniowiec. W 2016 roku uhonorowany Złotym Lwem w Wenecji za całokształt twórczości. Odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, Złotym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” oraz Krzyżem Oficerskim Orderu Sztuki i Literatury (Francja).

Życiorys

edytuj

Młodość i wykształcenie

edytuj

Jerzy Skolimowski urodził się 5 maja 1938 roku w Łodzi[1]. Dziadek, Kazimierz Skolimowski (1862–1923) był architektem miejskim w Kaliszu[2][3]. Jego ojciec, aresztowany za działalność konspiracyjną w Armii Krajowej, zginął w 1943 roku w obozie koncentracyjnym w Flossenbürgu[4]. Jego matka zajmowała się po II wojnie światowej organizacją szkolnictwa polskiego[4]. Gdy Jerzy miał 11 lat, wyjechał wraz z matką do Pragi, gdzie pracowała ona jako attaché kulturalny. Jerzy Skolimowski uczył się trzy lata w tamtejszym gimnazjum, poznając między innymi Miloša Formana, Václava Havla i Ivana Passera[5][6].

Studiował kolejno polonistykę i etnografię na Uniwersytecie Warszawskim; studia ukończył w 1959 roku[7]. W 1963 ukończył również studia na Wydziale Reżyserii PWSTiF w Łodzi[7], gdzie jego opiekunem artystycznym był Andrzej Munk. Pod opieką Munka Skolimowski nakręcił pierwsze etiudy: Oko wykol (1960), Erotyk (1961) oraz Pieniądze albo życie (1961)[8].

Kariera literacka

edytuj

Początkowo próbował swych sił jako poeta, brał udział w I Kongresie Młodej Poezji Polskiej. Debiutował wierszem Moje rundy, wydanym w 1957 roku na łamach „Nowej Kultury”. Opublikował również dwa tomiki poetyckie: Gdzieś blisko siebie (1958) oraz Siekierę i niebo (1959)[9]. W swoich tomikach, jak przekonywała Iwona Grodź, Skolimowski posługiwał się mową potoczną, co zdradzało jego inspiracje stylem Ernesta Hemingwaya[10], ale też Marka Hłaski, Andrzeja Bursy oraz Stanisława Grochowiaka[11]. Wielokrotnie w jego twórczości poetyckiej pojawiał się motyw twarzy oraz lustra; jego styl odznaczał się też dosadnością oraz antyestetyzmem[12]. W 1961 roku w Warszawie wystawiono jego sztukę Ktoś się utopi, opublikowaną dwa lata wcześniej w „Dialogu”[13].

Kariera filmowa

edytuj

1958–1961: Pierwsze scenariusze

edytuj

Jeszcze w 1958 roku do Skolimowskiego zgłosili się Andrzej Wajda i Jerzy Andrzejewski z zamiarem konsultacji w sprawie pisanego przez nich scenariusza filmu o współczesnej młodzieży. Skolimowski zarzucił obu artystom, że przedstawili nieprawdziwie młodych ludzi. Tymczasem, zdaniem Skolimowskiego, w planowanym filmie[14]:

Musi być boks, musi być jazz, musi być fajny facet, który ma skuter i spotyka fajne dziewczyny, udaje mu się albo nie i do tego ma czasem refleksje[14].

Konsekwencją konsultacji było zaangażowanie Skolimowskiego do prac scenariuszowych nad Niewinnymi czarodziejami (1960), z udziałem Tadeusza Łomnickiego oraz Krystyny Stypułkowskiej w rolach młodzieńców nawiązujących ze sobą przygodną znajomość. Skolimowski osobiście wystąpił w pobocznej roli młodego boksera, który ze względu na kontuzję łuku brwiowego zostaje odsunięty od walki, lecz pomny zemsty wdaje się w bójkę z lekarzem granym przez Łomnickiego i faktycznie zalewa się krwią[15]. Jakkolwiek film został początkowo obojętnie przyjęty przez krytyków (do czego mogła się przyczynić Wajdowska romantyzacja działań bohaterów, nadająca sztuczności dziełu)[16], okazał się obiecującym wstępem do późniejszej kariery Skolimowskiego[17].

Drugi jego scenariusz, Nóż w wodzie (1961), powstał we współpracy z Romanem Polańskim oraz Jakubem Goldbergiem. Treścią filmu w reżyserii Polańskiego jest psychodrama rozgrywająca się nad mazurskimi jeziorami pomiędzy trzema osobami – dwojgiem ustawionych życiowo małżonków oraz tajemniczym chłopakiem spoza establishmentu. Do filmu Polańskiego Skolimowski zasugerował szereg zmian, wśród nich upodobnienie dramatu do tragedii antycznej (o jedności czasu, miejsca i akcji)[18]. Poprawki przysłużyły się filmowi Polańskiego, który zdobył szereg nagród na międzynarodowych festiwalach[19]. Jednakże w Polsce Nóż w wodzie oskarżano o rozwiązłość obyczajową (zarzuty padały ze strony zarówno władz komunistycznych, jak i Episkopatu), co przyśpieszyło decyzję Polańskiego o opuszczeniu kraju[20].

1964–1967: Pierwsze cztery filmy polskie reżysera

edytuj

Pełnometrażowym debiutem reżyserskim Skolimowskiego był Rysopis (1964), zmontowany przezeń z etiud zrealizowanych podczas nauki w łódzkiej szkole filmowej i przedstawiony tam jako film dyplomowy[21]. Rysopis, ukazujący dylematy młodzieńca Andrzeja Leszczyca (w tej roli sam Skolimowski), który porzucił studia wyższe i przygotowuje się do wezwania do służby wojskowej, okazał się nowatorski w skali polskiej kinematografii. Jak pisała Iwona Kurz, „po raz pierwszy w polskim kinie kawałek rzeczywistości został pokazany z perspektywy wewnętrznej – inaczej jednak niż dotąd w literaturze, bez cienia sentymentalizmu”[22]. Co więcej, reżyser dokonał zespolenia własnego bohatera ze swoją rzeczywistą funkcją reżysera-aktora[22], na dodatek pozycjonował siebie i swą postać w roli społecznego outsidera[23][24]. Za reżyserię Rysopisu Skolimowski zdobył nie tylko uczelnianą nagrodę łódzkiej filmówki, ale również Syrenkę Warszawską przyznawaną przez Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich oraz Grand Prix Festiwalu Filmowego w Arnhem[25].

Jeszcze większy sukces reżyser osiągnął swoim drugim filmem w pełnym metrażu, Walkowerem (1965). Ponownie wcielając się w Leszczyca, Skolimowski sportretował kolejny rozdział z życia bohatera – już zawodowego boksera, który obawia się starcia ze znacznie potężniejszym przeciwnikiem i staje przed dylematem, czy nie oddać pojedynku tytułowym walkowerem[26]. Wprawdzie z perspektywy czasu Grodź twierdziła, że w przypadku Walkoweru: „jest to film wyraźnie uboższy, zarówno scenariuszowo, psychologicznie, jak i wizualnie czy dźwiękowo”[27]. Jednakże Walkower powstał w momencie, kiedy środowisko pisma „Cahiers du cinéma” gorączkowo poszukiwało nowych autorów do utwierdzenia promowanej przezeń polityki autorskiej. Skolimowski znalazł się wśród szczególnie cenionych autorów filmowych: Walkower na liście najlepszych filmów roku w „Cahiers” zajął 2. miejsce, wyprzedzony jedynie przez Na los szczęścia, Baltazarze Roberta Bressona[28].

Trzeci film Skolimowskiego, Bariera (1966), został już na etapie produkcyjnym poddany ingerencji; nie pozwolono reżyserowi wcielić się po raz kolejny w rolę Leszczyca, którego ostatecznie zagrał zawodowy aktor Jan Nowicki[29]. Scenariusz do Bariery Skolimowski napisał na podstawie porzuconego projektu Kazimierza Karabasza Pusty obszar[29]. Bariera stanowiła próbę polemiki z polską tradycją romantyczną, szczególnie z dziedzictwem II wojny światowej[30]. Film był utrzymany w onirycznej poetyce, która przyczyniła się do niezrozumienia dzieła przez ówczesną widownię i krytyków[31]. Prezydium Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich nie zaakceptowało zdobycia przez Skolimowskiego kolejnej Syrenki Warszawskiej, uniemożliwiając wręczenie reżyserowi należnej mu nagrody[32].

Czwarty realizowany w Polsce film Skolimowskiego, Ręce do góry (1967), był kręcony równolegle z belgijskim Startem. Ręce do góry są portretem niedojrzałego młodego pokolenia, które nie rozumie już traumy ani powstań narodowych, ani II wojny światowej. Skolimowski opisywał własną generację jako pozostawioną „z pustymi rękami”[33]. Retrospekcja z czasów stalinizmu, w której główni bohaterowie – jako zetempowcy przygotowujący się do uroczystości pierwszomajowej – naklejają przypadkiem na Stalina podwójną parę oczu, miała najbardziej dramatyczny charakter. Jeden z bohaterów (Bogumił Kobiela), dostrzegłszy ów portret i przeczuwając konsekwencje, twierdził: „Wszystko na nic, szkoła podstawowa, 4 lata liceum, 5 lat studiów, wszystko na nic…”[31] Ręce do góry okazały się filmem niecenzuralnym; rozpowszechnianie filmu zostało wstrzymane aż do 1985 roku (film został pokazany w międzyczasie jedynie na krótko przed stanem wojennym)[34]. Reżyser bezskutecznie starał się interweniować u wicemarszałka Sejmu Zenona Kliszki (najbliższego współpracownika Władysława Gomułki), składając ultimatum, że nie zrobi już w Polsce ani jednego filmu. Kliszko odpowiedział mu: „Szerokiej drogi”, w wyniku czego Skolimowski wyjechał z kraju[35].

1967–1991: Na emigracji

edytuj
 
John Moulder Brown (na zdjęciu z 1974), odtwórca głównej roli w filmie Skolimowskiego Na samym dnie

Podczas prac nad Rękami do góry Skolimowski nakręcił w Belgii film Start (Le Départ, 1967), raptownie zmieniając swoją poetykę. Treść filmu skupia się na losach pomocnika fryzjera (Jean-Pierre Léaud), który próbuje zdobyć pieniądze na wypożyczenie porsche'a z salonu i wziąć udział w upragnionym rajdzie[36]. Grodź charakteryzowała Start jako film o „odruchowym niemal podjęciu decyzji, co jest ważniejsze: młodzieńcze marzenia czy nowa, nieznana przyszłość[37]. Start odniósł wielki międzynarodowy sukces, otrzymując Grand Prix Złotego Niedźwiedzia na 17. MFF w Berlinie[38], W Polsce pozostał jednak słabo znany, a z perspektywy czasu Krzysztof Świrek pisał, iż „duża część tego filmu to bardziej lub mniej udane gagi, nie ma tutaj tej precyzji rysunku, jaką młody debiutant zachwycał swoich profesorów z filmówki”[39].

W 1968 nakręcił w Czechosłowacji fragment filmu nowelowego Dialog 20-40-60 pod tytułem Dwudziestolatkowie (Dvacátníci), z udziałem Léauda oraz Joanny Szczerbic. Dwa lata później, już na emigracji w Wielkiej Brytanii, zrealizował Na samym dnie (Deep End, 1970). Treścią filmu jest fascynacja młodzieńca (John Moulder Brown) dojrzałą kobietą na nizinach drabiny społecznej (Jane Asher), dorabiającą na wszelkie możliwe sposoby. Ze względu na pesymistyczne zakończenie Na samym dnie nie miał szans na powodzenie u brytyjskiej widowni[40], a dopiero po latach doczekał się miana filmowego arcydzieła. Steve Rose z „The Guardiana” przekonywał, iż „właściwie wszystko w tym filmie – zdjęcia, obraz, ścieżka dźwiękowa – jest żywe i zaskakujące na tyle, że większość współczesnych filmów o dojrzewaniu wydaje się schematyczna i płytka”[41].

Równocześnie z filmem Na samym dnie odbyła się premiera Przygód Gerarda (The Adventures of Gerard, 1970), adaptacji awanturniczego zbioru opowiadań Arthura Conana Doyle’a z pogranicza gatunku płaszcza i szpady. Realizacja pierwszej superprodukcji Skolimowskiego przebiegła pod znakiem nieustannych konfliktów i nieporozumień wewnątrz ekipy filmowej. Przygody Gerarda okazały się dotkliwą klęską reżysera, który usprawiedliwiał się po latach brakiem odpowiedniego doświadczenia reżyserskiego (ponoć nawet nie wiedział, co to jest tzw. master shot)[42]. Również Król, dama, walet (King, Queen, Knave, 1972) na podstawie powieści Vladimira Nabokowa zebrał negatywne recenzje i rozczarował widzów; Jonathan Rosenbaum w sprawozdaniu z Festiwalu Filmowego w Cannes dla „The Village Voice” pisał, że film Skolimowskiego „zebrał więcej gwizdów i drwin niż cokolwiek innego, co widziałem w Cannes”[43].

Po niepowodzeniu dotychczasowych adaptacji zdecydował się na bardziej kameralny projekt. Wrzask (1978) na podstawie powieści Roberta Gravesa był autotematyczną narracją szaleńca zamkniętego w szpitalu psychiatrycznym (Alan Bates), snującego opowieść o tym, co doprowadziło do jego obłędu. Kluczowa w filmie była 23-sekundowa scena przeraźliwego wrzasku, z wykorzystaniem głosu samego reżysera przy akompaniamencie efektów elektronicznych i muzycznych[44]. Wrzask został przeważnie pozytywnie przyjęty przez krytyków; Roger Ebert pisał, że „tym, co czyni ten film przerażającym, jest sposób, w jaki magia odludzia zostaje tak naturalnie wbudowana w spokojną tkankę wiejskiego życia”[45]. Wrzask został również uhonorowany Nagrodą Specjalną Jury w Cannes[46].

Gdy w Polsce doszło do wprowadzenia stanu wojennego, zaaferowany represjami wobec opozycji antykomunistycznej Skolimowski zdecydował się zrobić film o społecznych konsekwencjach umocnienia peerelowskiej dyktatury, Fuchę (Moonlighting, 1982). Jak sam reżyser opisywał:

To był film o tym, jak ludzie skarłowacieli w ustroju komunistycznym. Zetknąłem się z rodakami, którzy pracowali na czarno w Londynie. […] Spotykałem ludzi, którzy mieszkali wręcz w norach, spali po kilku w jednym pokoju na podłodze, żywili się jedzeniem dla psów, jak ze sztuki Mrożka[47].

Treścią Fuchy, kręconej pośpiesznie we własnej posiadłości reżysera, są losy polskich emigrantów pracujących w Londynie. Jeden z nich, Nowak (Jeremy Irons), dowiaduje się o wprowadzeniu stanu wojennego i za wszelką cenę stara się nie dopuścić do tego, żeby pozostali członkowie jego brygady dowiedzieli się o owym tragicznym wydarzeniu[48]. Jak pisała Grodź: „Film oglądany po latach razi amatorszczyzną, […] a także realizacją niemal chałupniczymi metodami, bez profesjonalnego przygotowania od strony technicznej”[47]. Wszelako film trafił w swój czas; Vincent Canby na łamach „The New York Timesa” stwierdzał, że Fucha „daleko przewyższa wszystko, co nakręcił dotąd Skolimowski”, po czym porównał wręcz film pod względem jakości do dzieła innego polskiego emigranta Romana Polańskiego, Lokatora (The Tenant, 1976)[49]. Za scenariusz do Fuchy Skolimowski otrzymał nagrodę na 35. MFF w Cannes[50]. Co więcej, film Skolimowskiego po latach był odczytywany jako komentarz do zobojętnienia, z jakim polscy imigranci spotykali się w Wielkiej Brytanii[51].

W 1984 nakręcił drugi film poświęcony okolicznościom wprowadzenia stanu wojennego, Najlepszą zemstą jest sukces. Bohater filmu, polski reżyser teatralny (Michael York), który wyemigrował z Polski wraz z żoną (ówczesna małżonka Skolimowskiego, Joanna Szczerbic) i próbuje wbrew wszelkim przeciwnościom wystawić w Wielkiej Brytanii sztukę atakującą rządy komunistyczne. Jak pisał Richard Brody z „The New Yorkera”, „Skolimowski kwieciście i zadziornie przywołuje zarówno zawikłane paradoksy wolności, jak i ułudę tęsknoty [za krajem]”[52].

W 1985 wyreżyserował adaptację powieści niemieckiego pisarza Siegfrieda Lenza, zatytułowanej Latarniowiec (The Light Ship). Treścią Latarniowca jest pojedynek psychologiczny między kapitanem (Klaus Maria Brandauer) i ojcem młodego chłopaka a gangsterem (Robert Duvall), który przejmuje tytułowy statek[53]. Pomimo Nagrody Specjalnej Jury na 42. MFF w Wenecji Latarniowiec jednak rozczarował krytyków[53]. „Ani prawdopodobieństwo, ani spójność nie są po myśli nikogo, kto współtworzył ten film” – pisał Canby[54].

Następny utwór w dorobku Skolimowskiego, Wiosenne wody (Torrents of Spring, 1987), był konwencjonalną adaptacją powieści Iwana Turgieniewa „o pięknym romantycznym uczuciu i zmarnowanym życiu”, z udziałem takich aktorów jak Timothy Hutton, Nastassja Kinski oraz Valeria Golino[55]. Ostatnią adaptacją tekstu literackiego dokonaną przez reżysera był Ferdydurke (30 Door Key, 1991) na podstawie powieści Witolda Gombrowicza. Pod naciskiem swego agenta Skolimowski postanowił zekranizować nieprzetłumaczalną prozę Gombrowicza w języku angielskim, zgodnie z wymogami międzynarodowej koprodukcji. Efekt realizacji okazał się jednak nieakceptowalny zarówno dla polskiej publiczności (ze względu na sztuczną grę aktorską), jak i dla zagranicznych widzów (z powodu braku zainteresowania nieczytelną narracją filmu)[56].

Od 2008: Powrót do Polski

edytuj
 
Skolimowski na 67. MFF w Wenecji (2010)

Po klęsce Ferdydurke Skolimowski pozostawał nieaktywny jako reżyser aż do 2008 roku, kiedy stanął za kamerą przy polskim filmie Cztery noce z Anną. Jak twierdził, scenariusz opracował wraz z Ewą Piaskowską na podstawie japońskiego opowiadania Śpiące piękności Yasunariego Kawabaty[57]. Bohaterem filmu jest szpitalny palacz (Artur Steranko), który staje się świadkiem gwałtu popełnionego na pielęgniarce (Kinga Preis), a następnie się w niej zakochuje i coraz nachalniej ją obserwuje. Zdaniem Błażeja Hrapkowicza z „Kina” reżyser filmu „poddaje rewizji nasze przyzwyczajenia, pozostawiając wyraźne autorskie piętno na tej zaskakująco pięknej historii”[58]. Cztery noce z Anną zostały triumfalnie przyjęte przez widownię podczas otwarcia 61. MFF w Cannes[58]; w Polsce Skolimowski otrzymał natomiast nagrodę za reżyserię na 33. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych[59].

 
Wojciech Mecwaldowski i Agata Buzek na planie filmu 11 minut (2015) Skolimowskiego

Spory sukces odniósł również kolejny film Skolimowskiego, nakręcony w międzynarodowej koprodukcji Essential Killing (2010). Bohater filmu, anonimowy afgański talib (Vincent Gallo), ucieka amerykańskim żołnierzom z tajnego więzienia CIA w Polsce, dokąd został przetransportowany pod zarzutem terroryzmu. Jako zaszczuty outsider talib jest zmuszony do wielokrotnego zabijania zwierząt i ludzi. Dzięki sporemu budżetowi zapewnionemu przez producenta Jeremy’ego Thomasa reżyser mógł zaangażować międzynarodową obsadę (rolę głuchoniemej kobiety opatrującej bohatera zagrała Emmanuelle Seigner), nakręcić urokliwe pejzaże w Polsce, w Norwegii oraz nad Morzem Czarnym. Tadeusz Lubelski jednak zaznaczał, że film jest nasycony polską symboliką: „W kulminacyjnej scenie talib […] odjeżdża na białym koniu, a jego bandaże nasiąkają krwią. Rozstrzygnięcie, co może znaczyć ten polski akcent, pozostaje zadaniem dla widza”[60]. Essential Killing zdobył dwie czołowe nagrody na 67. MFF w Wenecji: Grand Prix Jury oraz Puchar Volpiego dla najlepszego aktora dla Vincenta Gallo[61]. Nagrodziło go również jury 36. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych, przyznając filmowi Grand Prix Złote Lwy[62].

 
Jerzy Skolimowski w 2014 foto: J.Pijarowski

Kolejnym filmem nakręconym przez Skolimowskiego w Polsce było 11 minut (2015). Utwór przedstawia 11 minut z życia różnych wielkomiejskich bohaterów, których losy kolejno przeplatają się w ostatniej sekundzie z tytułowego czasu. Choć 11 minut zebrało szereg nagród (w tym Wyróżnienie Specjalne Jury Młodych w Wenecji oraz Nagrodę Specjalną Jury na 40. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych), film nie usatysfakcjonował części krytyków. Przykładowo Darek Arest z „Dwutygodnika” stwierdzał, że pod mozaikową treścią kryje się błaha fabuła „o współczesności, powierzchowności życia, pośpiechu, mijaniu się i kruchości względem fatum, które dawno przesądziło o naszym losie”[63].

Skolimowski powrócił do reżyserii, realizując film IO (2022), koprodukcję polsko-włoską o losach bezbronnego osiołka szykanowanego przez ludzi. Film był hołdem dla twórczości Roberta Bressona, przede wszystkim Na los szczęścia, Baltazarze (1966), choć Skolimowski podkreślał, że w odróżnieniu od Bressona skupił się całkowicie na losach zwierzęcia[64]. IO został doceniony przez jury 75. MFF w Cannes, które przyznało Skolimowskiemu Nagrodę Jury; zebrał też pozytywne oceny krytyków. Adam Solomons z „IndieWire” pisał: „W wersji Bressona to ludzie otaczający osła stanowią prawdziwe centrum opowieści. W IO tak nie jest. To jest »Osiołkowa wizja« i lepiej na tym wychodzimy”[65]. Z drugiej strony, Anna Tatarska z Onet.pl twierdziła, iż „ekranowa symbolika zderzenia świata ludzi i natury, choć bliska sercu, jest momentami bardzo ciężka”[66]. W sierpniu 2022 film został polskim kandydatem do Oscara w kategorii filmu międzynarodowego[67], a w grudniu 2022 znalazł się na shortliście 15 filmów nominowanych do tejże nagrody[68].

Zupełnie inaczej został odebrany wkład Skolimowskiego i Ewy Piaskowskiej w scenariusz filmu The Palace (2023) Romana Polańskiego, wpisującego się w konwencję farsy hotelowej. Scenariusz, określany przez jednego z recenzentów mianem „beznadziejnego”[69], przyczynił się (oprócz życiorysu Polańskiego) do solidarnego zbojkotowania filmu przez anglosaskich krytyków[70].

Występy aktorskie

edytuj
 
Jerzy Skolimowski na Festiwalu Filmowym w Lizbonie (2016)

Począwszy od roli boksera w Niewinnych czarodziejach, Skolimowski udzielał się też jako aktor. Oprócz pierwszoplanowych występów w Rysopisie, Walkowerze oraz Rękach do góry do jego dorobku zaliczają się też drugo- i trzecioplanowe role we własnych filmach: Na samym dnie, Krzyku, Wiosennych wodach i Ferdydurke. Występował także w filmach innych reżyserów, między innymi w Sposobie bycia (1966) Jana Rybkowskiego, Poślizgu (1972) Jana Łomnickiego, Fałszerstwie (1981) Volkera Schlöndorffa, Białych nocach (1985) Taylora Hackforda, Big Shots (1987) Roberta Mandela, Marsjanie atakują! (1996) Tima Burtona, Los Angeles bez mapy (1998) Miki Kaurismäkiego, Operacji Samum (1999) Władysława Pasikowskiego, Zanim zapadnie noc (2000) Juliana Schnabla, Wschodnich obietnicach (2007) Davida Cronenberga[71]. Do jego nowszych ról zalicza się postać króla Jana III Sobieskiego w Bitwie pod Wiedniem (2012) Renzo Martinellego, rosyjskiego mafiosa Gieorgija Łuczkowa w Avengers (2012) Jossa Whedona oraz Olgierda Szybenika w Juliuszu (2017) Aleksandra Pietrzaka[72].

Wystąpił w teledysku do utworu mori Dawida Podsiadły, który miał premierę 7 lutego 2023[73].

Kariera malarska

edytuj

Skolimowski już pod koniec lat 70. XX wieku próbował swoich sił jako malarz. Przyjętym przezeń stylem malarskim był nie tylko plakat, ale również ekspresjonizm abstrakcyjny. W wywiadach podkreślał, że może malować wszystkim, co znajdzie w pobliżu[74]. Pierwsza profesjonalna wystawa jego twórczości została otwarta w 1998 roku w Los Angeles. W Polsce pierwszy raz obrazy Skolimowskiego zostały wystawione w 2002 roku w Muzeum Narodowym we Wrocławiu. Obrazy reżysera można było oglądać także w kopalni soli w Wieliczce (2004), w Pałacu w Wilanowie (2004), na Międzynarodowym Festiwalu Nowe Horyzonty we Wrocławiu (2007) oraz w Galerii DAP w Warszawie (2007)[75].

Poglądy polityczne

edytuj

Został członkiem honorowego komitetu poparcia Bronisława Komorowskiego przed przyspieszonymi wyborami prezydenckimi 2010[76] oraz przed wyborami prezydenckimi w Polsce w 2015 roku[77].

Życie prywatne

edytuj
 
Joanna Szczerbic, wieloletnia żona Skolimowskiego (1967)

W latach 1959–1965 był w związku z aktorką Elżbietą Czyżewską[78][79]. Po rozstaniu ożenił się z Joanną Szczerbic (ur. 1941, zm. 2014), również aktorką, z którą miał dwóch synów: Michała (ur. 1968) i Józefa (ur. 1970, zm. 2012). Obaj synowie poszli w ślady Skolimowskiego, pisząc scenariusze i pomagając ojcu w realizowanych przezeń projektach; Józef zmarł podczas pobytu z bratem w Indiach[80][81]. Po śmierci żony Skolimowski związał się ze swoją wieloletnią współpracowniczką, Ewą Piaskowską (ur. 1973)[82].

Styl filmowy

edytuj

W polskiej literaturze filmoznawczej Jerzy Skolimowski jest zwykle opisywany jako filmowy outsider[83][84][24], jednak Ewa Mazierska traktuje stosowanie owej etykiety jako wprowadzające w błąd. Zdaniem Mazierskiej Skolimowski nie był outsiderem z tego powodu, że często chętnie współpracował z innymi twórcami (np. Andrzejem Wajdą oraz Romanem Polańskim). Co więcej, w latach 60. XX wieku uchodził wręcz za głos swego pokolenia, co wykluczało jego odosobnienie od społeczeństwa. Dlatego też Mazierska klasyfikuje reżysera jako „nonkonformistę”, podkreślając związki stylistyczne między jego twórczością a dziełami Polańskiego oraz Jean-Luca Godarda[85]. Niekiedy twórczość Skolimowskiego jest rozpatrywana w ramach zjawiska określanego mianem „trzeciej fali” polskiego kina[86][87].

Tadeusz Lubelski interpretuje pierwsze cztery polskie filmy pełnometrażowe Skolimowskiego jako wewnętrznie spójną całość, zwłaszcza pod względem jedności czasu i miejsca. Akcja Rysopisu toczy się dnia 1 września (co jest aluzją do wybuchu II wojny światowej), między 4.45 a 15.10, godziną odjazdu pociągu, który zawozi Andrzeja Leszczyca do jednostki wojskowej (aluzja do filmu 15:10 do Yumy Delmera Davesa). Walkower rozgrywa się w ciągu dwóch dni; Leszczyc na początku odruchowo wysiada z pociągu, natomiast pod koniec filmu wsiada doń w akcie ucieczki, potem jednak wraca, by zmierzyć się z przeciwnikiem, którego się obawiał. Bariera rozgrywa się od południa Wielkiej Soboty do poranka wielkanocnego, natomiast akcja Rąk do góry toczy się w ciągu jednej nocy[88]. Przede wszystkim zaś „akcja jego filmów ma charakter umowny, kolażowy, można ją traktować jak zapis świadomości autora”[88]. Mariola Jankun-Dopartowa dostrzegała we wczesnej twórczości Skolimowskiego możliwe inspiracje groteską spod znaku Witolda Gombrowicza oraz Tadeusza Różewicza, poczytując zwłaszcza Rysopis jako przejaw misternej autokreacji:

Bohater Skolimowskiego dokonuje aktu autokreacji w rzeczywistości rozproszonej i rozbitej, w zgodzie z materią tej rzeczywistości. Nie próbuje niczego rekonstruować, naprawiać, rehabilitować, lecz burzy wszystko, co nosi choćby pozory stabilizacji, ładu, czystości. Jednak celem tej destrukcji jest próba przekroczenia granicy, poza którą może się znajdować jakiś inny porządek rzeczywistości[89].

 
Jerzy Skolimowski z Nagrodą Specjalną Jury oraz Pucharem Volpiego na Festiwalu Filmowym w Wenecji (2010)

Podążając tropem interpretacji w kluczu gombrowiczowskim, Jacek Nowakowski stwierdza, iż Skolimowski tak jak Gombrowicz posługuje się symbolami i metaforami, „aby za pomocą groteskowej stylizacji zburzyć ich (sakralną nieraz) formę”, a przede wszystkim – aby odzwierciedlić dylematy swego pokolenia, próbującego się wyróżnić na tle generacji Kolumbów[90].

Iwona Grodź podkreśla, że filmy Skolimowskiego powstałe na emigracji charakteryzuje nieustanny motyw albo inicjacji (z reguły miłosnej), albo dojrzewania. W odróżnieniu od tetralogii kręconej w Polsce, gdzie reżyser potrafił zespolić punkt widzenia kamery z widokiem protagonisty (na przykład w Rysopisie), filmy emigranckie cechuje z kolei bezosobowa narracja[91]. Bruce Hodsdon z australijskiego czasopisma „Senses of Cinema” charakteryzował twórczość reżysera następująco:

Z niepokojem i pomysłowością przypadkowego turysty, który przywodzi na myśl Raúla Ruiza, Skolimowski stworzył prace rozpięte między surrealizmem a absurdem. […] Jego kino to kino ironii, niejednoznacznie rozgrywające się, często w symulowanych przestrzeniach performatywnych – opuszczonym ringu bokserskim, pustej ciężarówce do przewozu bydła, opróżnionym basenie, londyńskim autobusie, klaustrofobicznym latarniowcu i barokowej Wenecji – umiejscowionych pomiędzy rzeczywistością a fantazją, gdzie to, co realne, przechodzi w metaforę[92].

Konrad Klejsa podsumowuje, że istnieją cztery dominujące poziomy interpretacji dzieł Skolimowskiego:

  1. Poziom prywatny, związany z legendą biograficzną Skolimowskiego jako nonkonformisty;
  2. Poziom społeczno-polityczny, związany z dziedzictwem października 1956 roku oraz okresem małej stabilizacji;
  3. Poziom kultury europejskiej, związany ze stylem przypominającym francuską Nową Falę oraz ogólną diagnozą stanu młodzieży sprzed roku 1968;
  4. Poziom kultury polskiej, przejawiający się w odwołaniach do polskiej tradycji romantycznej oraz dziedzictwa gombrowiczowskiego[93].

Filmografia

edytuj
Źródło: Filmpolski.pl[72]
Rok Tytuł Reżyser Scenarzysta Producent Aktor (rola) Uwagi
1960 Oko wykol   etiuda szkolna
1960 Hamleś     etiuda szkolna
1960 Niewinni czarodzieje   bokser reż. Andrzej Wajda
1961 Pieniądze albo życie   etiuda szkolna
1961 Rzeźba   etiuda szkolna
1961 Nóż w wodzie   reż. Roman Polański
1961 Erotyk   etiuda szkolna
1962 Druga taryfa   etiuda szkolna
1964 Rysopis     Andrzej Leszczyc film fabularny
1965 Walkower     Andrzej Leszczyc film fabularny
1965 Sposób życia Leopold reż. Jan Rybkowski
1966 Bariera     kelner-konferansjer film fabularny
1967 Ręce do góry       Andrzej Leszczyc film fabularny
1967 Start     film fabularny
1968 Dialog 20-40-60     segment Dwudziestolatkowie
1970 Przygody Gerarda     film fabularny, adaptacja powieści Arthura Conana Doyle’a
1970 Na samym dnie     pasażer w metrze film fabularny
1971 Król, dama, walet   film fabularny, adaptacja powieści Vladimira Nabokova
1972 Poślizg     właściciel warsztatu samochodowego reż. Jan Łomnicki
1978 Wrzask     pacjent szpitala psychiatrycznego film fabularny, adaptacja opowiadania Roberta Gravesa
1981 Fałszerstwo Hoffmann reż. Volker Schlöndorff
1982 Fucha       film fabularny
1984 Najlepszą zemstą jest sukces       film fabularny
1985 Białe noce pułkownik Czajko reż. Taylor Hackford
1985 Latarniowiec   film fabularny, adaptacja powieści Siegfrieda Lenza
1987 Big Shots Doc reż. Robert Mandel
1989 Wiosenne wody     Wiktor Wiktorowicz film fabularny, adaptacja powieści Iwana Turgieniewa
1991 Ferdydurke       dyrektor szkoły film fabularny, adaptacja powieści Witolda Gombrowicza
1993 Motyw cienia   reż. Józef Skolimowski, Michał Skolimowski
1996 Marsjanie atakują! doktor Zeigler reż. Tim Burton
1998 Los Angeles bez mapy minister reż. Mika Kaurismäki
1999 Operacja Samum Hayes, szef CIA reż. Władysław Pasikowski
2000 Zanim zapadnie noc profesor reż. Julian Schnabel
2007 Wschodnie obietnice Stiepan Chitrow reż. David Cronenberg
2008 Cztery noce z Anną       film fabularny
2009 Naznaczony Wojciech Radler serial fabularny
2010 Essential Killing       film fabularny
2012 Bitwa pod Wiedniem król Jan III Sobieski reż. Renzo Martinelli
2012 Ixjana   reż. Józef Skolimowski, Michał Skolimowski
2012 Avengers Gieorgij Łuczkow reż. Joss Whedon
2015 11 minut       film fabularny
2018 Juliusz Olgierd Szybenik reż. Aleksander Pietrzak
2020 To nie my   film krótkometrażowy z cyklu W domu
2022 IO       film fabularny
2022 The Palace   reż. Roman Polański

Nagrody

edytuj
Źródło: Filmpolski.pl[72]
Rok Tytuł Festiwal Nagroda Wynik[72]
1964 Rysopis Festiwal Filmowy Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej i Filmowej Nagroda za reżyserię Wygrana
1965 Rysopis Klub Krytyki Filmowej Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich Syrenka Warszawska w kategorii filmu fabularnego Wygrana
1965 Rysopis Festiwal Filmowy w Arnhem Grand Prix za reżyserię Wygrana
1965 Walkower Festiwal Filmowy w Arnhem Grand Prix za reżyserię Wygrana
1965 Walkower Międzynarodowe Targi Filmowe w Mannheim Wyróżnienie Wygrana
1965 Walkower Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna Nagroda im. Andrzeja Munka Wygrana
1966 Walkower „Cahiers du Cinéma” Nagroda pisma Wygrana
1966 Bariera Festiwal Filmów Autorskich w Bergamo Grand Prix Wygrana
1966 Bariera Klub Krytyki Filmowej Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich Syrenka Warszawska w kategorii filmu fabularnego Wygrana
1967 Start Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Berlinie Złoty Niedźwiedź Wygrana
1967 Start Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Berlinie Nagroda FIPRESCi Wygrana
1968 Bariera Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Valladolid Nagroda Specjalna Jury Wygrana
1978 Wrzask Festiwal Filmowy w Cannes Nagroda Jury Wygrana
1981 Ręce do góry Festiwal Polskich Filmów Fabularnych Nagroda Dziennikarzy Wygrana
1981 Ręce do góry Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Barcelonie Wyróżnienie Specjalne Wygrana
1982 Fucha Festiwal Filmowy w Cannes Nagroda Jury za scenariusz Wygrana
1985 Latarniowiec Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Wenecji Nagroda Specjalna Jury Wygrana
1985 Latarniowiec Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Wenecji nagroda Związku Włoskich Dziennikarzy Filmowych dla filmu zagranicznego Wygrana
2008 Cztery noce z Anną Festiwal Polskich Filmów Fabularnych Wyróżnienie Jury Wygrana
2008 Cztery noce z Anną Festiwal Polskich Filmów Fabularnych Nagroda Festiwali i Przeglądów Filmu Polskiego za Granicą Wygrana
2008 Cztery noce z Anną Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Tokio Nagroda Specjalna Jury Wygrana
2009 Cztery noce z Anną The New York Polish Film Festival Nagroda "Ponad Granicami" im. Krzysztofa Kieślowskiego Wygrana
2009 Cztery noce z Anną Polskie Nagrody Filmowe Orzeł za najlepszą reżyserię Wygrana
2009 Cztery noce z Anną Polskie Nagrody Filmowe Orzeł za najlepszy film Nominacja
2009 Cztery noce z Anną Polskie Nagrody Filmowe Orzeł za najlepszy scenariusz Nominacja
2009 Cztery noce z Anną Festiwal Reżyserii Filmowej w Świdnicy Złoty Dzik Wygrana
2009 Cztery noce z Anną Ogólnopolski Festiwal Sztuki Filmowej "Prowincjonalia" Nagroda Dziennikarzy Nominacja
2009 Nóż w wodzie Festiwal Filmowy i Artystyczny "Lato Filmów" Nagroda za najlepszy scenariusz w historii polskiego kina Wygrana
2010 Essential Killing Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Wenecji Nagroda Specjalna Jury Wygrana
2010 Essential Killing Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Mar del Plata Nagroda Dziennikarzy Wygrana
2010 Essential Killing Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Mar del Plata Nagroda Główna "Złote Ombu" Wygrana
2011 Essential Killing Festiwal Polskich Filmów Fabularnych Złote Lwy Wygrana
2011 Essential Killing Festiwal Polskich Filmów Fabularnych Nagroda za reżyserię Wygrana
2011 Essential Killing Polskie Nagrody Filmowe Orzeł za najlepszy film Wygrana
2011 Essential Killing Polskie Nagrody Filmowe Orzeł za najlepszą reżyserię Wygrana
2011 Essential Killing Polskie Nagrody Filmowe Orzeł za najlepszy scenariusz Nominacja
2011 Essential Killing Sopot Film Festival "Parasolnik" dla najlepszego filmu festiwalu Wygrana
2015 11 minut Festiwal Polskich Filmów Fabularnych Nagroda Specjalna Jury Wygrana
2015 11 minut Lisbon & Estoril Film Festival Nagroda “Jaeger-LeCoultre” dla najlepszego filmu Wygrana
2016 11 minut Central and Eastern European Film Festival "CinEast" Nagroda Krytyków Wygrana
2016 11 minut Golden Rooster and Hundred Flowers Film Festival Nagroda za reżyserię Wygrana
2016 11 minut The New York Polish Film Festival Nagroda Specjalna Wygrana
2016 11 minut Polskie Nagrody Filmowe Orzeł za najlepszą reżyserię Nominacja
2016 11 minut Polskie Nagrody Filmowe Orzeł za najlepszy scenariusz Nominacja
2022 IO Festiwal Filmowy w Cannes Nagroda Jury[94] Wygrana
2022 IO Festiwal Filmu Polskiego w Ameryce Nagroda Specjalna Jury Wygrana
2022 IO Festiwal Filmu Polskiego w Ameryce Nagroda Krytyków Chicagowskich Wygrana
2022 IO Stowarzyszenie Filmowe Krytyków Nowojorskich Najlepszy film międzynarodowy Wygrana
2022 IO Stowarzyszenie Filmowe Krytyków w Los Angeles Najlepszy film obcojęzyczny Wygrana
2022 IO Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Valladolid Nagroda za reżyserię Wygrana
2023 IO Nagrody Akademii Filmowej Oscar dla najlepszego filmu międzynarodowego Nominacja

Wyróżnienia honorowe i odznaczenia

edytuj
Rok Instytucja Wyróżnienie
2003 Polska Akademia Filmowa Nagroda Specjalna "Orzeł"[72]
2005 Festiwal Gwiazd w Międzyzdrojach odciśnięcie dłoni na Promenadzie Gwiazd[72]
2010 Camerimage Nagroda za całokształt twórczości dla polskiego reżysera ze szczególną wrażliwością wizualną[72]
2011 Prezydent RP Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski[72]
2011 Prezydent Francji Krzyż Oficerski Orderu Sztuki i Literatury[72]
2011 „Polish Market” Perła Honorowa Polskiej Gospodarki[95]
2011 Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie doktorat honoris causa[72]
2015 Motovun Film Festival Nagroda "Maverick" za całokształt twórczości[72]
2015 Akademia Sztuk Pięknych w Łodzi doktorat honoris causa[72]
2016 Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Wenecji Złoty Lew za całokształt twórczości[72]
2016 Forum Kina Europejskiego "Cinergia" w Łodzi Złoty Glan[72]
2018 Festiwal Polskich Filmów Fabularnych Platynowe Lwy za całokształt twórczości[72]
2018 Fundacja Polskiego Godła Promocyjnego Wybitny Polak[72]
2018 Festiwal Filmów-Spotkań NieZwykłych w Sandomierzu Korona Sandomierska dla Reżysera NieZwykłego[72]
2019 Stowarzyszenie Autorów ZAiKS Honorowe członkostwo[72]
2020 Stowarzyszenie Filmowców Polskich Nagroda za wybitne osiągnięcia artystyczne[72]
2022 Polskie Nagrody Filmowe Orzeł za osiągnięcia życia[72]
2022 Camerimage Nagroda Filmowa Marszałka Województwa Kujawsko–Pomorskiego za osiągnięcia życia[72]
2024 Miasto Łódź Gwiazda w Łódzkiej Alei Gwiazd[96]

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Grodź 2010 ↓, s. 12.
  2. ↑ Kalendarium Południowej Wielkopolski – 28 grudnia 1923. d-w.pl. [dostęp 2022-02-14]. (pol.).
  3. ↑ Anna Tabaka, Maciej Błachowicz: Kłopoty z ratuszem (2). Życie Kalisza, 2011-03-25. [dostęp 2022-02-14]. (pol.).
  4. ↑ a b Grodź 2010 ↓, s. 13.
  5. ↑ Sobolewski 2008 ↓.
  6. ↑ Grodź 2010 ↓, s. 14.
  7. ↑ a b Ciężki 2015 ↓.
  8. ↑ Grodź 2010 ↓, s. 15.
  9. ↑ Grodź 2010 ↓, s. 16–17.
  10. ↑ Grodź 2010 ↓, s. 17–18.
  11. ↑ Grodź 2010 ↓, s. 25.
  12. ↑ Grodź 2010 ↓, s. 22–25.
  13. ↑ Grodź 2010 ↓, s. 26.
  14. ↑ a b Kurz 2005 ↓, s. 74.
  15. ↑ Kurz 2005 ↓, s. 79.
  16. ↑ Kurz 2005 ↓, s. 78.
  17. ↑ Grodź 2010 ↓, s. 30.
  18. ↑ Grodź 2010 ↓, s. 32.
  19. ↑ Grodź 2010 ↓, s. 33.
  20. ↑ Kurz 2005 ↓, s. 88-89.
  21. ↑ Kurz 2005 ↓, s. 93.
  22. ↑ a b Kurz 2005 ↓, s. 95.
  23. ↑ Kurz 2005 ↓, s. 102.
  24. ↑ a b Lubelski 2015 ↓, s. 332.
  25. ↑ Rysopis w bazie filmpolski.pl
  26. ↑ Kurz 2005 ↓, s. 112.
  27. ↑ Grodź 2010 ↓, s. 46.
  28. ↑ Lubelski 2015 ↓, s. 330.
  29. ↑ a b Grodź 2010 ↓, s. 49.
  30. ↑ Mazierska 2010 ↓, s. 110-111.
  31. ↑ a b Kurz 2005 ↓, s. 115.
  32. ↑ Bariera w bazie filmpolski.pl
  33. ↑ Skolimowski i Blum 1968 ↓, s. 13.
  34. ↑ Ręce do góry w bazie filmpolski.pl
  35. ↑ Jastrzębiec-Mosakowski 2010 ↓, s. 121.
  36. ↑ Grodź 2010 ↓, s. 100.
  37. ↑ Grodź 2010 ↓, s. 101.
  38. ↑ Grodź 2010 ↓, s. 98.
  39. ↑ Świrek 2015 ↓, s. 9.
  40. ↑ Grodź 2010 ↓, s. 107.
  41. ↑ Rose 2011 ↓, s. 11.
  42. ↑ Grodź 2010 ↓, s. 123-124.
  43. ↑ Rosenbaum 1972 ↓.
  44. ↑ Grodź 2010 ↓, s. 132–133.
  45. ↑ Ebert 1978 ↓.
  46. ↑ THE SHOUT [online], Festival de Cannes [dostęp 2022-01-24] (ang.).
  47. ↑ a b Grodź 2010 ↓, s. 110.
  48. ↑ Grodź 2010 ↓, s. 112.
  49. ↑ Canby 1982 ↓.
  50. ↑ 'Missing' and a Turkish Film Share Top Prize at Cannes, „The New York Times”, 27 maja 1982, C16.
  51. ↑ Mazierska 2009 ↓, s. 202.
  52. ↑ Brody ↓.
  53. ↑ a b Grodź 2010 ↓, s. 135.
  54. ↑ Canby 1986 ↓.
  55. ↑ Grodź 2010 ↓, s. 136.
  56. ↑ Grodź 2010 ↓, s. 139-144.
  57. ↑ Grodź 2010 ↓, s. 114.
  58. ↑ a b Hrapkowicz 2008 ↓, s. 87.
  59. ↑ Gdynia 2008 – melodramat najlepszym filmem festiwalu [online], Onet Kultura, 20 września 2008 [dostęp 2022-01-31] (pol.).
  60. ↑ Lubelski 2015 ↓, s. 699-700.
  61. ↑ Sofia Coppola Takes Golden Lion in Venice, „The New York Times”, 12 września 2010 [dostęp 2022-01-31].
  62. ↑ Gdynia 2011: Essential Killing otrzymał Złote Lwy [online], Rzeczpospolita [dostęp 2022-01-31] (pol.).
  63. ↑ Arest 2015 ↓.
  64. ↑ Piskadło 2022 ↓.
  65. ↑ Solomons 2022 ↓.
  66. ↑ Tatarska 2022 ↓.
  67. ↑ Marcin Michałowski, Film Jerzego Skolimowskiego polskim kandydatem do Oscara [online], Radio Złote Przeboje, 31 sierpnia 2022.
  68. ↑ Giardina 2022 ↓.
  69. ↑ Semlyen 2023 ↓, akap. 3.
  70. ↑ The Palace - Movie Reviews [online], Rotten Tomatoes [dostęp 2023-09-08] (ang.).
  71. ↑ Grodź 2010 ↓, s. 147-149.
  72. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u Jerzy Skolimowski w bazie filmpolski.pl
  73. ↑ Wirtualna Polska Media S.A, Dawid Podsiadło zaprasza na spacer po apokaliptycznej Warszawie. Premiera klipu "mori" [online], Open FM [dostęp 2023-02-07] (pol.).
  74. ↑ Grodź 2010 ↓, s. 150-151.
  75. ↑ Grodź 2010 ↓, s. 152–153.
  76. ↑ Komitet poparcia Bronisława Komorowskiego [online], onet.pl, 16 maja 2010 [dostęp 2014-04-26] [zarchiwizowane z adresu 2013-12-05].
  77. ↑ Barbara Sowa, Kto wszedł do komitetu poparcia Komorowskiego, a kto z niego wypadł? Cała Lista [online], Dziennik.pl, 16 marca 2015 [dostęp 2015-03-21].
  78. ↑ Niemojewska 2019 ↓.
  79. ↑ Subbotko 2018 ↓.
  80. ↑ Mozel 2021 ↓.
  81. ↑ Joanna Szczerbic: Przerwana kariera [online], Interia, 10 czerwca 2021 [dostęp 2022-02-01] (pol.).
  82. ↑ Piotrowicz 2020 ↓.
  83. ↑ Kurz 2005 ↓, s. 74–116.
  84. ↑ Dzięglewski 2002 ↓, s. 167.
  85. ↑ Mazierska 2010 ↓, s. 2-6.
  86. ↑ Jagielski 2015 ↓, s. 1179–1183.
  87. ↑ Hauschild 2007 ↓.
  88. ↑ a b Lubelski 2015 ↓, s. 331.
  89. ↑ Dopartowa 1997 ↓, s. 100–101.
  90. ↑ Nowakowski 2013 ↓, s. 162.
  91. ↑ Grodź 2010 ↓, s. 90-98.
  92. ↑ Hodsdon 2003 ↓.
  93. ↑ Klejsa 2004 ↓, s. 92.
  94. ↑ Bartosz Staszczyszyn, Jerzy Skolimowski nagrodzony w Cannes! [online], Culture.pl, 28 maja 2022 [dostęp 2022-05-29].
  95. ↑ Laureaci z poprzednich edycji : Polish Market [online], polishmarket.com.pl [dostęp 2015-12-04] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-19].
  96. ↑ Jerzy Skolimowski odsłonił setną gwiazdę w Łódzkiej Alei Gwiazd [online], dzieje.pl [dostęp 2024-05-14] (pol.).

Bibliografia

edytuj

Monografie i rozdziały w pracach zbiorowych

edytuj

Artykuły naukowe

edytuj

Artykuły branżowe

edytuj

Strony internetowe

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jerzy_Skolimowski&oldid=75107164”