Nagroda Akademii Filmowej
Nagroda Akademii Filmowej (ang. Academy Award), znana też jako Oscar (ang. Oscar) – nagroda filmowa przyznawana corocznie przez Amerykańską Akademię Sztuki i Wiedzy Filmowej (AMPAS)[1]; pierwsze rozdanie odbyło się 16 maja 1929.
 Czerwony dywan przed Dolby Theatre przed 82. galą rozdania Oscarów (2009) | |
| Przyznający | |
|---|---|
| Państwo | |
| Lokalizacja | |
| Pierwsze rozdanie | |
| Strona internetowa | |
Nagradzane są wstępnie nominowane filmy, które w poprzedzającym roku kalendarzowym były wyświetlane w amerykańskich kinach. Uroczystość wręczenia Oscarów odbywa się zwykle wczesną wiosną. Oscary, z wyłączeniem jednej kategorii, przyznawane są przeważnie filmom anglojęzycznym. Ceremonia rozdania Oscarów od 2002 roku odbywa się w Teatrze Dolby w Hollywood (wcześniej teatr ten nosił nazwę Kodak Theatre). Nagroda ta jest uznawana za najbardziej prestiżową nagrodę filmową[2], pomimo że dotyczy głównie kinematografii amerykańskiej.
Oscary wraz z telewizyjnymi Emmy, muzycznymi Grammy i teatralnymi Tony tworzą czwórkę najważniejszych nagród amerykańskiego przemysłu rozrywkowego, EGOT.
Historia
edytujNagrody Akademii Filmowej ufundowano w tym samym roku (1927), co samą Akademię, skupiającą amerykańskich filmowców. Pierwsze nagrody zostały zaprezentowane w 1929 roku w Hollywood Roosevelt Hotel przy udziale 250 osób, ówczesna gala trwała zaledwie 15 minut. Ceremonię poprowadził aktor Douglas Fairbanks, który ogłosił 12 zwycięzców w różnych kategoriach[3]. Początkowo Oscary budziły umiarkowane zainteresowanie, a przedstawiciele mediów opuścili pierwszą galę jeszcze przed jej zakończeniem. Do zwiększenia popularności nagród przyczyniły się media, radio, a następnie telewizja. Podczas pierwszej dekady wyniki były podawane do gazet do publikacji o godzinie 23.00 w noc gali. Przestano stosować tę metodę, gdy Los Angeles Times zapowiedział zwycięzców, zanim rozpoczęła się ceremonia. Do tego incydentu doszło w 1940 roku. W rezultacie od tego czasu Akademia stosuje zapieczętowane koperty do wyjawiania nazwisk zwycięzców. Poza kopertami zmieniło się także miejsce gali. Na początku lat 40. z hoteli uroczystość przeniesiono do teatrów. Pierwszym z teatrów, w jakich się odbyła, był Grauman’s Chinese Theatre, a odbywająca się w nim w 1944 roku ceremonia była pierwszą transmitowaną poza granice Stanów Zjednoczonych. Od 2002 roku nagrody są przyznawane w nowo zbudowanym Teatrze Dolby. Pierwsze gale wręczenia nagród Akademii miały najczęściej miejsce na przełomie marca i kwietnia. Począwszy od roku 2004 uroczystości odbywają się w ostatnią niedzielę lutego (z wyjątkiem roku 2006). Ogłaszaną z dużym wyprzedzeniem datę ceremonii przekładano w 1938 roku z powodu powodzi, jakie nawiedziły Los Angeles; w 1968 z powodu pogrzebu Martina Luthera Kinga; w 1981 z powodu próby zabójstwa Ronalda Reagana[4] oraz w 2020 roku z powodu pandemii koronawirusa[5].
Statuetka
edytujNagrodą jest statuetka rycerza opierającego się na dwuręcznym mieczu, stojącego na rolce filmu mającej pięć szprych, z której każda symbolizuje jedną z grup zawodowych reprezentowanych w Akademii: aktorów, scenarzystów, reżyserów, producentów i techników. Statuetka waży ok. 3,9 kg (8,5 funta) i ma ok. 35 cm (13,5 cala) wysokości[6]. Wykonana jest z tzw. „britannium”, czyli stopu cyny (93%), antymonu (5%) i miedzi (2%), pokrytego 24-karatowym złotem[potrzebny przypis]. Statuetkę zaprojektował Cedric Gibbons w 1928 r. (według legendy pierwszy szkic wykonał na serwetce podczas bankietu), a jej odlew wykonał rzeźbiarz George Stanley[7]. W latach 1942, 1943 i 1944 statuetki zamiast z metalu wykonano z gipsu. Było to wyrazem troski Akademii Filmowej o losy wojny. Statuetki gipsowe wymieniono laureatom na metalowe w 1946[6].
Statuetki są wykonywane przez jedną z fabryk w Chicago. Oficjalnie nagroda Akademii nazywana jest Academy Award of Merit, jednak od roku 1931 używa się potocznej nazwy Oscar, która została uznana za oficjalną w 1939. Pochodzi ona według jednej z legend od uwagi wygłoszonej w roku 1931 przez Margaret Herrick, bibliotekarkę Akademii, która na widok statuetki stwierdziła, że przypomina jej wuja Oscara Pierce’a. Usłyszeć to miał hollywoodzki dziennikarz Sidney Skolsky, któremu bardzo spodobało się to określenie i zaczął go używać w felietonach. Inna legenda głosi, że nazwę Oscar statuetce nadała aktorka Bette Davis.
Kategorie
edytuj.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Podane lata dotyczą lat, za które przyznawane były nagrody, a nie lat wręczania ich.
Aktualne
edytuj| Nazwa | Rok wprowadzenia |
Opis |
|---|---|---|
| Najlepszy film | 1927/28 | Nagroda za najlepszy pełnometrażowy film fabularny, przyznawana producentom (do 1950 wytwórniom). |
| Nagrody za elementy pełnometrażowych filmów fabularnych | ||
| Najlepszy reżyser | 1927/28 | Nagroda dla reżyserów. W 1927/28 podzielona na dwie kategorie: za dramaty i komedie. |
| Najlepszy aktor | 1927/28 | Nagroda dla aktora (płci męskiej) za rolę pierwszoplanową. |
| Najlepsza aktorka | 1927/28 | Nagroda dla aktorki za rolę pierwszoplanową. |
| Najlepszy aktor drugoplanowy | 1936 | Nagroda dla aktora (płci męskiej) za rolę drugoplanową. |
| Najlepsza aktorka drugoplanowa | 1936 | Nagroda dla aktorki za rolę drugoplanową. |
| Najlepszy scenariusz oryginalny | 1940 | Nagroda dla scenarzystów za scenariusz z oryginalną historią. |
| Najlepszy scenariusz adaptowany | 1927/28 | Nagroda dla scenarzystów adaptacji filmowej. |
| Najlepsza muzyka | 1934 | Nagroda dla kompozytorów oryginalnej muzyki filmowej. W latach 1938–1940 podzielona na dwie kategorie: najlepsza muzyka oryginalna i najlepsza ścieżka dźwiękowa. W latach 1941–1998 (z przerwami) dzielona na dwie kategorie ze względu na typ (muzyka oryginalna lub adaptacja) albo gatunek (dramat, komedia, musical). |
| Najlepsza piosenka | 1934 | Nagroda dla kompozytorów i autorów tekstów utworów muzycznych napisanych na potrzeby filmów. |
| Najlepszy dźwięk | 1929/30 | Nagroda dla dźwiękowców. W latach 1963–1967 podzielona na dwie kategorie: najlepszy dźwięk i najlepsze efekty dźwiękowe. W latach 1982–2019 podzielona na dwie kategorie: najlepszy dźwięk i najlepszy montaż dźwięku. |
| Najlepsza scenografia | 1927/28 | Nagroda dla scenografów i architektów wnętrz (do 1940 tylko scenografów). W latach 1940–1956 i 1959–1966 podzielona na dwie kategorie: za filmy czarno-białe i kolorowe. Do 2012 kategoria nazywała się najlepsze kierownictwo artystyczne. |
| Najlepsze zdjęcia | 1927/28 | Nagroda dla operatorów filmowych. W latach 1936–1966 podzielona na dwie kategorie: za filmy czarno-białe i kolorowe. |
| Najlepsza charakteryzacja i fryzury | 1981 | Nagroda dla charakteryzatorów i fryzjerów. Do 2011 kategoria nazywała się najlepsza charakteryzacja. |
| Najlepsze kostiumy | 1948 | Nagroda dla kostiumografów. W latach 1948–1966 podzielona na dwie kategorie: za filmy czarno-białe i kolorowe. |
| Najlepszy montaż | 1934 | Nagroda dla montażystów. |
| Najlepsze efekty specjalne | 1939 | Nagroda dla twórców efektów specjalnych. Sporadycznie (do 1990) nagroda w kategorii konkursowej była zastępowana przez pozakonkursową nagrodę specjalną. |
| Najlepszy casting | 2025 | Nagroda dla kierowników castingu, która po raz pierwszy zostanie przyznana w 2025[8]. |
| Nagrody dla filmów | ||
| Najlepszy film międzynarodowy | 1947 | Nagroda za film produkowany poza Stanami Zjednoczonymi, z większością dialogów w językach innych niż angielski, przyznawana państwom (nie osobom). Do 2019 kategoria nazywała się najlepszy film nieanglojęzyczny. |
| Najlepszy pełnometrażowy film animowany | 2001 | Nagroda za pełnometrażowy film animowany, przyznawana producentom i reżyserom. |
| Najlepszy krótkometrażowy film animowany | 1931/32 | Nagroda za krótkometrażowy film animowany, przyznawana producentom i reżyserom. |
| Najlepszy pełnometrażowy film dokumentalny | 1943 | Nagroda za pełnometrażowy film dokumentalny, przyznawana producentom i reżyserom. |
| Najlepszy krótkometrażowy film dokumentalny | 1941 | Nagroda za krótkometrażowy film dokumentalny, przyznawana producentom i reżyserom. |
| Najlepszy krótkometrażowy film aktorski | 1931/32 | Nagroda za krótkometrażowy film aktorski, przyznawana producentom i reżyserom. W latach 1931/32–1935 podzielona na dwie kategorie: za komedie i nowele. W latach 1936–1937 podzielona na trzy kategorie: za filmy na jednej rolce, na dwóch rolkach i kolorowe. W latach 1938–1956 podzielona na dwie kategorie: za filmy na jednej rolce i na dwóch rolkach. |
Dawne
edytuj| Nazwa | Rok wprowadzenia |
Rok wycofania |
|---|---|---|
| Najlepszy zapis tytułu | 1927/28 | 1927/28 |
| Najlepsza produkcja artystyczna | ||
| Najlepsza oryginalna historia | 1927/28 | 1956 |
| Najlepszy asystent reżysera | 1932/33 | 1937 |
| Najlepsza reżyseria tańca | 1935 | 1937 |
Nagrody specjalne
edytuj- Aktualne
- Oscar honorowy (od 1929)
- Nagrody naukowe i techniczne Akademii Filmowej (od 1931)
- Nagroda im. Gordona E. Sawyera (od 1981)
- Nagroda za działalność humanitarną im. Jeana Hersholta (od 1957)
- Nagroda im. Irvinga G. Thalberga (od 1938)
- Nagroda Akademii Filmowej za osiągnięcia specjalne (1972–1995, od 2017)
- Dawne
- Academy Juvenile Award (1934–1960)
Statystyki
edytujRekordy
edytujDotychczas trzem filmom udało się zdobyć najwyższą dotąd liczbę jedenastu oscarowych statuetek. Rekordowi zdobywcy Oscarów to:
- Ben-Hur (1959) – reżyseria: William Wyler
- Titanic (1997) – reżyseria: James Cameron
- Władca Pierścieni: Powrót króla (2003) – reżyseria: Peter Jackson
Choć 11 Oscarów dostały trzy filmy, to jedynie Władca Pierścieni: Powrót króla otrzymał 100% nagród; Titanic nominowany był do 14 Oscarów, a Ben-Hur do 12.
Trzem filmom udało się zdobyć pięć najważniejszych Oscarów (film, reżyseria, scenariusz, główna rola męska i kobieca):
- Ich noce (1934) – reżyseria: Frank Capra
- Lot nad kukułczym gniazdem (1975) – reżyseria: Miloš Forman
- Milczenie owiec (1991) – reżyseria: Jonathan Demme
Najwięcej, bo 14 nominacji, do nagrody otrzymały filmy:
- Titanic (1997) – 11 Oscarów
- Wszystko o Ewie (1950) – 6 Oscarów
- La La Land (2016) – 6 Oscarów
Zdobywcy największej liczby nominacji:
- 62 Metro-Goldwyn-Mayer (13 statuetek)
- 59 Walt Disney (26 statuetek)
- 54 John Williams (5 statuetek)
- 45 Alfred Newman (9 statuetek)
- 42 Warner Bros. (8 statuetek)
Zdobywcy największej liczby nagród:
- 26 Walt Disney
- 19 Eastman Kodak Company
- 17 Panavision
- 13 Włochy
- 13 Metro-Goldwyn-Mayer
Osoby z największą liczbą nominacji, które nigdy nie zdobyły Oscara:
- 15 Roland Anderson (scenografia)
- 15 Alex North (muzyka i piosenka; Oscar honorowy)
- 14 Thomas Newman (muzyka i piosenka)
- 13 George J. Folsey (zdjęcia)
- 12 Federico Fellini (reżyseria i scenariusz; Oscar honorowy)
Najczęściej nagradzani aktorzy:
- Jack Nicholson – 3 Oscary (Lot nad kukułczym gniazdem, Czułe słówka, Lepiej być nie może)
- Walter Brennan – 3 Oscary (Prawo młodości, Kentucky, Człowiek z Zachodu)
- Daniel Day-Lewis – 3 Oscary (Moja lewa stopa, Aż poleje się krew, Lincoln)
Najczęściej nominowany aktor:
- Jack Nicholson – 12 nominacji
Najczęściej nagradzana aktorka:
- Katharine Hepburn – 4 Oscary (Poranna chwała, Zgadnij, kto przyjdzie na obiad, Lew w zimie, Nad złotym stawem)
- Ingrid Bergman – 3 Oscary (Gasnący płomień, Anastazja, Morderstwo w Orient Expressie)
- Meryl Streep – 3 Oscary (Sprawa Kramerów, Wybór Zofii, Żelazna Dama)
- Frances McDormand – 3 Oscary (Fargo, Trzy billboardy za Ebbing, Missouri, Nomadland)
Najczęściej nominowana aktorka:
- Meryl Streep – 21 nominacji, 3 Oscary
Najczęściej nagradzany reżyser:
- John Ford – 4 Oscary (Potępieniec, Grona gniewu, Zielona dolina, Spokojny człowiek)
Najczęściej nominowany reżyser:
- William Wyler – 12 nominacji, 3 Oscary
Najczęściej nagradzane państwo w kategorii filmu obcojęzycznego:
- Włochy – 11 Oscarów (plus 3 Nagrody Specjalne/Honorowe)
Najczęściej nominowane państwo w kategorii filmu obcojęzycznego:
- Francja – 34 nominacje, 9 Oscarów
Najczęściej nagradzane filmy obcojęzyczne:
- Fanny i Aleksander – 4 Oscary, reżyseria Ingmar Bergman (Szwecja)
- Przyczajony tygrys, ukryty smok – 4 Oscary, reżyseria Ang Lee (Tajwan)
- Parasite – 4 Oscary, reżyseria Bong Joon-ho (Korea Południowa)
- Na Zachodzie bez zmian – 4 Oscary, reżyseria Edward Berger (Niemcy)
Najczęściej nominowany film obcojęzyczny:
- Przyczajony tygrys, ukryty smok – 10 nominacji
- Roma – 10 nominacji
Najmłodszy zdobywca Oscara:
- Tatum O’Neal – 10 lat i 148 dni za drugoplanową rolę kobiecą w filmie Papierowy księżyc
Najstarszy zdobywca Oscara:
- Robert F. Boyle – 98 lat, Oscar honorowy za całokształt twórczości
Najstarszy zdobywca nominacji:
- John Williams – 91 lat, za muzykę do filmu Indiana Jones i artefakt przeznaczenia[9]
Zdobywca największej liczby statuetek podczas jednej edycji:
- Walt Disney – 4 w 1953 roku
- Bong Joon-ho – 4 w 2020 roku
Zdobywca największej liczby nominacji podczas jednej edycji:
- Francis Ford Coppola – 5 w 1974 roku za produkcję i scenariusz Rozmowy oraz produkcję, reżyserię i scenariusz Ojca chrzestnego II
Najmłodsi i najstarsi
edytujZestawienie obejmuje kategorie, w których przyznawane są nominacje.
Najlepszy aktor pierwszoplanowy:
- Najmłodszy nominowany: Jackie Cooper (9 lat) za film Skippy za rok 1931
- Najmłodszy zwycięzca: Adrien Brody (29 lat) za film Pianista za rok 2002
- Najstarszy nominowany: Anthony Hopkins (83 lata) za film Ojciec za rok 2020
- Najstarszy zwycięzca: Anthony Hopkins (83 lata) za film Ojciec za rok 2020
Najlepsza aktorka pierwszoplanowa:
- Najmłodsza nominowana: Quvenzhané Wallis (9 lat) za film Bestie z południowych krain za rok 2012
- Najmłodsza zwyciężczyni: Marlee Matlin (21 lat) za film Dzieci gorszego boga za rok 1986
- Najstarsza nominowana: Emmanuelle Riva (85 lat) za film Miłość za rok 2012
- Najstarsza zwyciężczyni: Jessica Tandy (80 lat) za film Wożąc panią Daisy za rok 1989
Najlepszy aktor drugoplanowy:
- Najmłodszy nominowany: Justin Henry (8 lat) za film Sprawa Kramerów za rok 1979
- Najmłodszy zwycięzca: Timothy Hutton (20 lat) za film Zwyczajni ludzie za rok 1980
- Najstarszy nominowany: Christopher Plummer (88 lat) za film Wszystkie pieniądze świata za rok 2017
- Najstarszy zwycięzca: Christopher Plummer (82 lata) za film Debiutanci za rok 2012
Najlepsza aktorka drugoplanowa:
- Najmłodsza nominowana: Mary Badham (9 lat) za film Zabić drozda za rok 1962
- Najmłodsza zwyciężczyni: Tatum O’Neal (10 lat) za film Papierowy księżyc za rok 1973
- Najstarsza nominowana: Gloria Stuart (87 lat) za film Titanic za rok 1997
- Najstarsza zwyciężczyni: Peggy Ashcroft (77 lat) za film Podróż do Indii za rok 1984
Najlepszy reżyser:
- Najmłodszy nominowany: John Singleton (24 lata) za film Chłopaki z sąsiedztwa za rok 1991
- Najmłodszy zwycięzca: Damien Chazelle (32 lata) za film La La Land za rok 2016
- Najstarszy nominowany: John Huston (79 lat) za film Honor Prizzich za rok 1985
- Najstarszy zwycięzca: Clint Eastwood (74 lata) za film Za wszelką cenę za rok 2004
Pozostałe
edytujFilmy animowane nominowane w kategorii najlepszego filmu:
- Piękna i Bestia (1991)
- Odlot (2009)
- Toy Story 3 (2010)
Dziewięciu kobietom w historii udało się zdobyć nominację w kategorii reżyseria:
- Lina Wertmüller za Siedem piękności Pasqualino (1976)
- Jane Campion za Fortepian (1993)
- Sofia Coppola za Między słowami (2003)
- Kathryn Bigelow za The Hurt Locker. W pułapce wojny (2009)
- Greta Gerwig za Lady Bird (2017)
- Chloé Zhao za Nomadland (2020)
- Emerald Fennell za Obiecująca. Młoda. Kobieta. (2020)
- Jane Campion za Psie pazury (2021)
- Justine Triet za Anatomię upadku (2023)
Pierwsza kobieta, która zdobyła Oscara za najlepszą reżyserię:
Pierwsza czarnoskóra osoba nagrodzona Oscarem:
- Hattie McDaniel za rolę drugoplanową w filmie Przeminęło z wiatrem (1939)
Pierwszy Afroamerykanin, który zdobył Oscara za rolę pierwszoplanową:
- Sidney Poitier za Polne lilie (1963)
Pierwsza Afroamerykanka, która zdobyła Oscara za rolę pierwszoplanową:
- Halle Berry za Czekając na wyrok (2001)
Aktorki nominowane do Oscara pięć razy z rzędu:
- Bette Davis (1938–1942)
- Greer Garson (1941–1945)
Aktorzy nominowani do Oscara cztery razy z rzędu:
- Marlon Brando (1951–1954)
- Al Pacino (1972–1975)
Aktorzy i aktorki, którzy w dwóch kolejnych latach otrzymywali Oscary:
- Luise Rainer (1936–1937),
- Spencer Tracy (1937–1938),
- Katharine Hepburn (1967–1968),
- Jason Robards (1976–1977),
- Tom Hanks (1993–1994).
Pierwszym zdobywcą Oscara dla najlepszego filmu spoza Hollywood był Hamlet (1948) Laurence’a Oliviera, sfinansowany i zrealizowany w Anglii.
W 1938 Akademia Filmowa uhonorowała Walta Disneya Oscarem normalnej wielkości i siedmioma miniaturowymi statuetkami za animację Królewna Śnieżka i siedmiu krasnoludków (1937).
Jedynym Oscarem wyróżnionym statuetką był Oscar Hammerstein II, nagrodzony dwukrotnie za najlepszą piosenkę w 1941 i 1945.
Ceremonie
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Historia Nagrody Akademii Filmowej na oficjalnej stronie Akademii.
- ↑ Oscary 2016. Tajemnice statuetki złotego rycerza. polskieradio.pl. [dostęp 2016-10-09].
- ↑ Готель Hollywood Roosevelt – «Золота ера архітектури Лос-Анджелеса» - la-future.com [online], 9 lutego 2023 [dostęp 2023-02-09] (ukr.).
- ↑ Grażyna Latos, Historia Oscarów, „Histmag.org”, 22 lutego 2009.
- ↑ WPROST.pl, Oscary przełożone po raz czwarty w historii. Kiedy poznamy nominacje? [online], Wprost, 15 czerwca 2020 [dostęp 2020-06-15] (pol.).
- ↑ a b Marek Hendrykowski, Historia filmowego Oscara, Wydawnictwa Filmowe i Artystyczne, Warszawa 1988, s. 28.
- ↑ Marek Hendrykowski, Historia filmowego Oscara, Wydawnictwa Filmowe i Artystyczne, Warszawa 1988, s. 27.
- ↑ Pete Hammond: Motion Picture Academy Creates Casting Category, First New Competitive Oscar Since 2001. Deadline Hollywood, 2024-02-08. [dostęp 2024-02-08]. (ang.).
- ↑ John Williams breaks own Oscars record as the oldest person to ever be nominated with Indiana Jones nod [online], ew.com, 23 stycznia 2024 [dostęp 2024-01-24] (ang.).
Linki zewnętrzne
edytuj
- Grażyna Latos, Historia Oscarów, Histmag.org
- Oscar Andrzeja Wajdy w zbiorach Wirtualnego Muzeum Małopolski (ang. • pol.)