Nicefor Czernichowski
Nicefor Czernichowski, Nicefor Jaxa-Czernichowski, Nicefor Czernihowski (ur. w Czerniachowie w woj. kijowskim, później gub. wołyńskiej[1][2], żył w XVII w.) – polski szlachcic, zesłaniec, przywódca praktycznie niepodległego państwa Jaxa nad Amurem w XVII w.
| Nicefor Jaxa-Czernichowski | |
| |
| Przywódca państwa Jaxa | |
| Data i miejsce urodzenia |
XVII w. |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
1674/1675 |
| Ojciec |
Roman Czernichowski |
| Dzieci |
Fiodor, Anezym, Wasyl |
Życiorys
edytujOkoło 1632 dostał się do niewoli rosyjskiej wraz z ojcem Romanem i prawdopodobnie z siostrą i braćmi. Zesłany jako jeniec wojenny na Syberię, wkrótce uwolniony pod warunkiem zostania na służbie carskiej. Pomagał Jerofiejowi Chabarowowi w rozszerzeniu rolnictwa nad Jenisejem. Nie uczestniczył jednak w wyprawach nadamurskich Chabarowa[1]. Jako setnik kozacki służył w Jenisejsku, potem w Ilimsku (obecnie miasto Ilimsk nie istnieje), a później był w Kireńsku dowódcą oddziału strzegącego bezpieczeństwa szlaków handlowych w rejonie górnej Leny. Później w osadzie Ust´-Kut u ujścia rzeki Kut do Leny objął kierownictwo nad warzelnią soli[1] w 1652.
Wojewoda ilimski Ławrientij Obuchow w 1660 porwał siostrę Czernichowskiego[1] (według innych źródeł zgwałcił jego żonę[3]). W odwecie Czernichowski w 1665 współorganizował bunt przeciwko wojewodzie, dognał ze swoimi Kozakami uciekającego Leną Obuchowa i zabił go[4]. Następnie, by uniknąć kary za atak na carskiego dostojnika, na czele 84 Kozaków popłynął na Amur, gdzie na ziemiach spornych między Państwem Moskiewskim a Chinami zbudował twierdzę i osadę nazwaną Jaxa, na miejscu wcześniejszego fortu rosyjskiego Ałbazin zniszczonego przez Chińczyków[4]. Twierdza miała 40 x 30 m, 3 baszty, otaczał ją częstokół i fortyfikacje ziemne[4]. Zawarł sojusze z miejscową ludnością, zwłaszcza z Daurami; po jakimś czasie wokół głównego fortu powstały mniejsze osady podporządkowane Czernichowskiemu. Nawiązał korespondencję dyplomatyczną z Pekinem. W dokumentach chińskich tego okresu nazywano obszar rządzony przez Polaka państwem Jaxa lub Jaksa[1], a część korespondencji prowadzono po polsku. Kilka razy odparł wyprawy rosyjskie, prowadząc jednocześnie negocjacje z Rosją i płacąc carowi dobrowolną daninę (według niektórych źródeł[według kogo?] płacił dopiero od 1669). W ich wyniku doszło do porozumienia, na podstawie którego Czernichowski ze swoimi ziemiami w 1669 przyjął poddaństwo rosyjskie i wyraził skruchę za zabójstwo wojewody carskiego, natomiast car ukazem z 15 marca 1672 skazał Czernichowskiego wraz ze współtowarzyszami na śmierć za morderstwo, a ukazem wydanym dwa dni później ułaskawił wszystkich i dał im nagrodę pieniężną[4]. W tym samym roku mianował Czernichowskiego wicewojewodą ałbazińskim. W 1675 Czernichowski stanął na czele wyprawy rosyjskiej przeciwko Chinom w północnej Mandżurii. Zmarł tuż po tej wyprawie. W różnych źródłach podaje się datę śmierci (i wyprawy do Mandżurii) na 1674 lub 1675.
Czernichowski miał trzech synów (Fiodora, Anezyma i Wasyla)[5], którzy po rozejmie andruszowskim zyskali możność powrotu do Polski, jednak dobrowolnie postanowili zostać na Syberii. Osadę Jaxa (Ałbazin) Rosja zmuszona była oddać Chinom w 1689 wraz z całym rejonem nadamurskim. Ostatni dokument po polsku, władze chińskie skierowały do ludności osady w 1685[6], już po śmierci Czernichowskiego. Były to warunki proponowanego pokoju.
Jego pierwszą biografię po polsku opublikował Marian Karol Dubiecki. W 2018 roku w Wydawnictwie Czarna Owca ukazała się powieść Powrót z Północy Mai Wolny, w której pojawiają się elementy fabularyzowanej biografii Nicefora Czernichowskiego[7].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e Zygmunt Librowicz: Polacy w Syberji. Kraków: G. Gebethner i Spółka, 1884, s. 16-28.
- ↑ Czerniachów (3), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 337.
- ↑ Zygmunt Łukawski, Historia Syberii, Ossolineum, Wrocław 1981, s. 83.
- ↑ a b c d Zygmunt Łukawski, Historia Syberii, Ossolineum, Wrocław 1981, s. 84.
- ↑ Grigorij Krasnosztanow, Никифор Романов Черниговский - Документальное повествование (Nikifor Romanow Czernigowski - opowiadanie dokumentalne), 2008.
- ↑ Акты об осаде и взятии Албазина Китайцами
- ↑ Maja Wolny, Powrót z Północy. lubimyczytac.pl
Bibliografia
edytuj- Zygmunt Łukawski, Historia Syberii, Wyd. Ossolineum, Wrocław 1981.
- Wojciech Sulewski, Konterfekty dziwnych Polaków, Iskry, Warszawa 1973.
- Polski Słownik Biograficzny