Pyrzany

wieś w województwie lubuskim

Pyrzanywieś w Polsce położona w województwie lubuskim, w powiecie gorzowskim, w gminie Witnica.

Pyrzany
wieś
Ilustracja
Panorama wsi Kozaki na jednym z budynków w Pyrzanach
Państwo

 Polska

Województwo

 lubuskie

Powiat

gorzowski

Gmina

Witnica

Liczba ludności (2011)

290[2]

Strefa numeracyjna

95

Kod pocztowy

66-460[3]

Tablice rejestracyjne

FGW

SIMC

0188386

Położenie na mapie gminy Witnica
Mapa konturowa gminy Witnica, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Pyrzany”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po lewej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Pyrzany”
Położenie na mapie województwa lubuskiego
Mapa konturowa województwa lubuskiego, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Pyrzany”
Położenie na mapie powiatu gorzowskiego
Mapa konturowa powiatu gorzowskiego, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Pyrzany”
Ziemia52°39′27″N 14°58′08″E/52,657500 14,968889[1]
Centralny plac w Pyrzanach z widocznymi fundamentami dawnego kościoła. W tle – na obelisku – tablica poświęcona ks. Michałowi Krallowi
Mieszkańcy wsi przy kościele (1967)

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa gorzowskiego.

Nazwa wsi

edytuj

W dokumentach historycznych wieś występuje jako: Pyrene, Pirene, Pyren. Ks. Stanisław Kozierowski opowiadał się w swoich pracach za nadaniem wsi nazwy „Pieranie”. Wśród polskich kolejarzy rozpowszechniła się nazwa „Pierzany”. Z kolei pierwsi polscy osadnicy wieś nazywali „Fabianówką” (od nazwiska urzędującego sołtysa). Przybyli wkrótce przesiedleńcy ze wsi Kozaki pragnęli dla miejscowości nazwy „Nowe Kozaki”. Dopiero w listopadzie 1945 uchwalono ostatecznie urzędową nazwę wsi – Pyrzany[4].

Historia

edytuj

Rodowód wsi sięga średniowiecza. Początkowo zamieszkiwana była przez ludność słowiańską trudniącą się głównie rybactwem na Warcie i jej rozlewiskach. Po przeprowadzonych w drugiej połowie XVIII w. wielkich melioracjach dolnego odcinka Warty, czyli błot nadwarciańskich, rybołówstwo na tym terenie straciło na znaczeniu, a mieszkańcy zajęli się uprawą roślin i hodowlą zwierząt (głównie bydła)[5]. W 1772 oraz 1840 wieś nawiedziły duże pożary (po pierwszym z nich zmieniono rozplanowanie wsi i odbudowano ją w nieco innym miejscu niż dotychczas)[4]. W XVIII w. w okolicy działało kilka hut szkła, a w samych Pyrzanach zbudowano duży magazyn wyrobów szklanych oraz towarowy port rzeczny[4]. Po II wojnie światowej wieś została zasiedlona przez repatriantów ze wsi Kozaki (Zazule-Kozaki) w powiecie złoczowskim w województwie tarnopolskim[6].

Liczba mieszkańców

edytuj
Rok 1809 1861 1933 1946 1978 2000 2011
Liczba mieszkańców[4] 270 707 719 443 330 299 287

Malowidło

edytuj

Repatrianci przez wiele lat pielęgnowali pamięć o miejscu swego pochodzenia. Dobitnym tego dowodem było namalowanie na zewnętrznej ścianie pierwszego zbudowanego od podstaw domu mieszkalnego w Pyrzanach – panoramy przedstawiającej wieś Kozaki (autor malowidła: Bronisław Iśków – dawny mieszkaniec Kozaków). Jest to najprawdopodobniej jedyny tego typu obiekt na tzw. „Ziemiach Odzyskanych”[4]. Na początku XXI w. właściciele budynku przystąpili do jego ocieplania, co spowodowało częściowe zasłonięcie malowidła. Na skutek protestów prace termomodernizacyjne na tej ścianie zostały wstrzymane[7].

Kościół

edytuj

Data wybudowania kościoła w Pyrzanach nie jest znana. Pierwsza źródłowa informacja o budowie kościoła (po pożarze poprzedniego) pochodzi z 1778[4]. Przetrwał on zaledwie kilkadziesiąt lat i uległ zniszczeniu podczas pożaru wsi w 1840[4]. Również kolejny ryglowy kościół przetrwał przez podobny czas i w 1900 r. został rozebrany[4]. Zastąpił go murowany kościół, który funkcjonował do końca II wojny światowej[4]. Przybyli do Pyrzan polscy repatrianci nie zasiedlili go jednak z niewyjaśnionych do końca przyczyn (powodem mogło być uszkodzenie budynku[4] lub niechęć osadników do zajmowania obcej, protestanckiej świątyni[5]). Kościół ten został z czasem rozebrany (pozostały tylko fundamenty).

Do celów sakralnych przysposobiona została dawna wiejska świetlica, która pełni tę funkcję do dnia dzisiejszego. Pierwszym proboszczem został ks. Michał Krall, który przybył tu razem z osadnikami. W 1985 r. na niewielkim obelisku znajdującym się przy ruinach przedwojennego kościoła umieszczono tablicę poświęconą jego osobie.

Przypisy

edytuj
  1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 113514
  2. Wieś Pyrzany w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2021-02-15], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1067 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  4. a b c d e f g h i j Pyrzany. witnica.pl. [dostęp 2013-10-13].
  5. a b Piotr Chara: Kostrzyn nad Odrą Bastion historii i przyrody. Amistad Sp. z o.o. - Program Polska Turystyczna.pl, 2008, s. 112–113. ISBN 978-83-7560-046-9.
  6. Henryk Komański, Szczepan Siekierka, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie tarnopolskim 1939-1946, wyd. 2, Wrocław: Nortom, 2006, s. 514–515, ISBN 83-89684-61-6, ISBN 978-83-89684-61-5, OCLC 156875487.
  7. Aleksandra Szymańska: Trzeba ratować panoramę wschodniej wsi Kozaki!. gazetalubuska.pl. [dostęp 2013-10-13].

Bibliografia

edytuj