Skały magmowe

Ten artykuł od 2021-03 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł.

Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Skały magmowe – jeden z trzech głównych typów skał (obok skał osadowych i metamorficznych) budujących skorupę ziemską, powstały wskutek krystalizacji lub zakrzepnięcia magmy w głębi skorupy ziemskiej lub lawy na powierzchni Ziemi. Geolodzy opisali ponad 700 odmian skał magmowych.

Podział skał magmowych

Podział genetyczny

Skały magmowe dzieli się w zależności od głębokości zastygania oraz stosunku do skał otaczających:

na trzy główne kategorie:
- skały wulkaniczne – krystalizują z magmy, wydobywającej się na powierzchnię Ziemi w postaci lawy (bazalt, andezyt, melafir, trachit, latyt, dacyt, ryolit, porfir, obsydian, spilit):
  - skały efuzywne (wylewne),
  - skały ekstruzywne;
- skały żyłowe – lamprofiry i diabazy, pegmatyty;
- skały plutoniczne (głębinowe) – krzepnące głęboko (5-30 km) pod powierzchnią Ziemi, tworzące intruzje o znacznych rozmiarach (perydotyt, gabro, dioryt, noryt, granodioryt, sjenit, monzonit, granit, karbonatyty)

lub

na pięć facji:
- skały wulkaniczne (jw.);
- skały subwulkaniczne – krzepnące na głębokości do 1 km pod powierzchnią Ziemi;
- skały hipabisalne (hipabysalne) – krzepnące na głębokości 1–4 km pod powierzchnią Ziemi, tworzące drobne intruzje o nieznacznych rozmiarach (karbonatyty, doleryt, granofir, mikrogranit, pegmatyt, aplit, melafir, porfir, dacyt, latyt, lamprofir, ryolit);
- skały mezoabysalne; – krzepnące na głębokości 4–10 km pod powierzchnią Ziemi;
- skały abysalne – krzepnące na głębokości 10–15 km pod powierzchnią Ziemi.

Skały magmowe mają zwykle strukturę krystaliczną, niektóre mają strukturę porfirowatą lub porfirową, afanitową lub szklistą. Wielkość kryształów w skale zależy od szybkości krzepnięcia magmy: wolno krzepnące skały plutoniczne mają strukturę jawnokrystaliczną z kryształami o rozmiarach powyżej 5 mm, natomiast szybko krzepnące skały wulkaniczne wykazują strukturę skrytokrystaliczną (poniżej 1 mm), szklistą lub porfirową, gdy w skrytokrystalicznym lub szklistym "cieście skalnym" występują pojedyncze, wcześniej wykrystalizowane prakryształy.

Podział ze względu na skład

Skały magmowe wyróżnia się również w zależności od ich składu chemicznego i mineralnego. Podstawowym jest podział ze względu na zawartość krzemionki. Wyróżniamy skały magmowe:

kwaśne (saliczne) – powyżej 66% SiO₂ (w górnej części diagramu QAPF – obfite w kwarc (Q));
obojętne (pośrednie) – 53-66% SiO₂ (w środkowej części diagramu QAPF);
zasadowe (maficzne) – 45-53% SiO₂ (w dolnej części diagramu QAPF – obfite w skaleniowce (F));
ultrazasadowe (ultramaficzne) – poniżej 45% SiO₂;
alkaliczne – skały zasadowe lub ultrazasadowe względnie nasycone alkaliami, a więc niedosycone krzemionką.

Podział na klasy skał

Skały powstałe z krystalizacji głównej magmy dzielimy na klasy:

klasa perydotytu
klasa gabra i bazaltu
klasa diorytu
klasa granitu i ryolitu
klasa sjenitu i trachitu
klasa monzonitu i latytu
klasa fojaitu i fonolitu
klasa teralitu i tefrytu
klasa ijolitu i law skaleniowcowych
klasa skał niekrzemianowych

Przykłady skał magmowych

Bazalt, z widocznym ciosem termicznym - przykład skały wylewnej zasadowej
Porfir - przykład skały wylewnej bądź żyłowej kwaśnej bądź zasadowej
Porfir
Aplogranit - przykład kwaśnej skały żyłowej
Diabaz - przykład zasadowej skały żyłowej, o składzie mineralnym zbliżonym do bazaltu
Pegmatyt - przykład kwaśnej skały żyłowej lub magmowej
Pegmatyt - przerosty pismowe
Pegmatyt
Czarnokit - kwaśna głębinowa skała magmowa
Granit - przykład skały kwaśnej głębinowej
Rapakivi - przykład skały kwaśnej głębinowej
Dioryt - przykład głębinowej skały obojętnej
Sjenit – przykład obojętnej skały głębinowej
Gabro - przykład głębinowej skały zasadowej
Gabro o budowie ofitowej
Hornblendyt - przykład skały głębinowej ultrazasadowej

Formy skał magmowych

Magma, przemieszczając się i zastygając w różnych warunkach temperatury, składu, ciśnienia i charakteru otoczenia, może tworzyć ciała skalne o różnej formie, w odniesieniu do otaczających skał. Ich rozróżnianie jest bardzo ważne dla uzyskania pełnego obrazu sytuacji geologicznej.

Osobny artykuł: intruzja.