Symbioza
Symbioza (łac. z gr. sym- 'współ-' i gr. bíos ‘życie’)[1] – zjawisko ścisłego współżycia przynajmniej dwóch gatunków organizmów, które przynosi korzyść każdej ze stron (mutualizm) lub jednej, a drugiej nie szkodzi (komensalizm). Jednak często trudno ustalić dokładny bilans strat i zysków współżyjących organizmów. Pojęcie symbiozy zostało ukute przez Alberta Franka w 1877 roku (Anton de Bary, często wymieniany jako jego twórca, użył tego słowa rok później)[2]. W klasycznej teorii symbiozy, zaproponowanej przez Antona de Bary’ego, zawiera się także pasożytnictwo. Jest to uzasadnione m.in. dlatego, że w niektórych układach charakter współżycia może zmieniać się w czasie i jeden z symbiontów (organizmów żyjących ze sobą w symbiozie) może w pewnych okresach czerpać więcej korzyści, stając się pasożytem i doprowadzając do upośledzenia lub śmierci drugiego symbionta.
Do symbiozy zalicza się również często protokooperację i wtedy wyróżnia się:
- mutualizm – symbioza obligatoryjna, związek ścisły i konieczny
- protokooperacja – symbioza fakultatywna, związek luźniejszy i niekonieczny, może być okresowy.
Powszechnie spotykanym rodzajem symbiozy jest mykoryza – współżycie korzeni roślin i grzybów, gdzie grzyb wspomaga pobieranie wody i soli mineralnych stanowiąc „przedłużenie” systemu korzeniowego rośliny, a sam pobiera substancje odżywcze z korzenia powstające w drodze fotosyntezy. Innym przykładem jest symbioza bakterii jelitowych i ich gospodarzy, bakterii wiążących azot atmosferyczny i niektórych roślin (bobowate, azolla).
Szczególnym przykładem symbiozy jest endosymbioza, tj. stan, w którym jeden z symbiontów żyje w ciele drugiego (gospodarza). Ektosymbiont, czyli symbiont zewnętrzny, to symbiont związany z koloniami gospodarzy co najmniej podczas części swojego cyklu życiowego, jednakże niebędący pasożytem wewnętrznym[3].
Przykłady
edytuj- Ukwiał oraz pustelnik
- Odwłok pustelnika jest miękki i pozbawiony pancerza, dlatego wyszukuje on pustą muszlę ślimaka i chowa w niej odwłok. Na tej muszli osadza się ukwiał. Pustelnik, poruszając się, przenosi ukwiała z miejsca na miejsce. Dzięki temu ukwiał ma większą możliwość zdobycia pokarmu, natomiast pustelnikowi zapewnia ochronę przed wrogami.
- bakterie które trawią celulozę u przeżuwaczy (krowa).
- Współżycie dwóch lub większej liczby gatunków, w którym obie strony czerpią korzyści nie szkodząc drugiej. W symbiozie mogą być związki pokarmowe i przestrzenne (synoekia, komensalizm, mutualizm). Zob. też: ektosymbioza, endosymbioza, aposymbioza[4].
- Ścisłe związki pomiędzy dwoma różnymi gatunkami utrwalone na drodze ewolucji[5].
- Najściślejszy związek mutualistyczny, w którym osobniki są od siebie uzależnione przez całe życie lub przynajmniej przez jego większość[6].
Zobacz też
edytuj
Przypisy
edytuj- ↑ Słownik Wyrazów Obcych.
- ↑ Ed Yong, Mikrobiom. Najmniejsze organizmy, które rządzą światem, wyd. I, tłum. Magdalena Rabsztyn-Anioł, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2018, 42-43 (przypis nr 13 na s. 284), ISBN 978-83-233-4358-5.
- ↑ E.O. Wilson, Społeczeństwa owadów, PWN, Warszawa 1979.
- ↑ J. Razowski, Słownik entomologiczny, PWN, Warszawa 1987.
- ↑ E.P. Solomon, L.R. Berg, D.W. Martin, C.A. Villee: Biologia. Wyd. III. Warszawa: Multico sp. z o.o., 1996. ISBN 83-7073-090-6.
- ↑ Douglas J. Futuyma: Ewolucja. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2008. ISBN 978-83-235-0577-8.