Warta (miasto)

Warta
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; Rynek
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	łódzkie
Powiat	sieradzki
Gmina	Warta
Prawa miejskie	1255
Burmistrz	Krystian Krogulecki
Powierzchnia	10,85 km²
Populacja (31.12.2019); • liczba ludności; • gęstość	; 3242; 298,8 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 43
Kod pocztowy	98-290
Tablice rejestracyjne	ESI
	Położenie na mapie Polski Warta
	Położenie na mapie województwa łódzkiego Warta
	Położenie na mapie powiatu sieradzkiego Warta
	Położenie na mapie gminy Warta Warta
	51°42′29″N 18°37′30″E/51,708056 18,625000
TERC (TERYT)	1014094
SIMC	0976557
	Urząd miejskiRynek im. St. Reymonta 1; 98-290 Warta
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Informacje w Wikipodróżach
	Hasło w Wikisłowniku
	Strona internetowa

^ⓘWarta – miasto w woj. łódzkim, w powiecie sieradzkim, położone nad rzeką o tej samej nazwie. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Warta. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. sieradzkiego.

Warta leży w historycznej ziemi sieradzkiej^[3]. Uzyskała lokację miejską w 1255 roku^[4]. Była miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego^[5] w tenucie warckiej w powiecie sieradzkim województwa sieradzkiego w końcu XVI wieku^[6].

Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. miasto miało 3242 mieszkańców^[2]. Lokalny ośrodek usługowy dla rolnictwa; drobny przemysł.

Historia

Początkowo Warta istniała jako osada rolnicza, jednak korzystna lokalizacja w pobliżu szlaków handlowych oraz korzystne warunki klimatyczno-glebowe przyczyniły się do szybkiego rozwoju miasta. W 1255 r. zostały nadane osadzie prawa miejskie. W 1331 r. Warta została doszczętnie spalona przez wyprawę krzyżacką. 28 października 1423 r. Władysław II Jagiełło wydał tu tzw. statut warcki^[7]. W 1465 r. miasto ponownie padło ofiarą pożaru, a od 1482 r. w mieście zapanowała zaraza trwająca kilkanaście lat. Z 1507 roku pochodzi pierwsze świadectwo istnienia osiedla żydowskiego w Warcie^[8]. W 1507 r. miasto płonie po raz kolejny. Pomimo tych klęsk miasto rozwijało się. W 1467 r. założono klasztor Bernardynów istniejący do dziś i mający znaczny wpływ na życie kulturalne i duchowe Warty. W mieście dobrze rozwinęło się rzemiosło i usługi min. tkactwo, krawiectwo, kuśnierstwo, garbarstwo, kowalstwo, złotnictwo, młynarstwo i ceramika. Pozycję swą miasto zaczęło powoli tracić w XVIII wieku na skutek ogólnie pogarszającej się sytuacji kraju i dodatkowych lokalnych problemów. Z gospodarczego upadku miasto podniosło się dopiero po odzyskaniu przez Polskę niepodległości.

W 1939 r. miasto wcielone zostało w granice Rzeszy Niemieckiej. W lutym 1940 roku władze niemieckie utworzyły getto dla ludności żydowskiej (w 1921 r. 2025 osób, czyli 49% mieszkańców). Nakazały również rozebranie synagogi, spalonej we wrześniu 1939 r. Getto zlikwidowane zostało w sierpniu 1942 r., a ogromną większość warckich Żydów wymordowano w obozie zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem^[9].

W sobotę 20 stycznia 1945 roku do miasta weszły jednostki Armii Czerwonej 9 Korpusu Pancernego pod dowództwem gen. Iwana Kiriczenki z 1 Frontu Białoruskiego kończąc tym samym okupację niemiecką podczas II wojny światowej.^[10]

Do 1954 roku siedziba gminy Bartochów.

Zabytki

kościół św. Józefa pod opieką SS. Bernardynek z XVII wieku
gotycki kościół św. Mikołaja wzniesiony w połowie XIV wieku, przebudowany w XVII wieku
barokowy kościół i klasztor Ojców Bernardynów pw. Wniebowzięcia NMP z XV wieku, przebudowany w latach 1696–1708
ratusz wzniesiony w 1842 r.

Według rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa^[11] na listę zabytków wpisane są obiekty:

kościół parafialny pw. św. Mikołaja, XIV-XX w., nr rej.: 497-IV-38 z 1949 oraz 295 z 28.12.1967
zespół klasztorny bernardynek, XVIII w.:
- kościół pw. Narodzenia MB, nr rej.: 858 z 28.12.1967
- klasztor, nr rej.: 859 z 28.12.1967
- dzwonnica, nr rej.: 860 z 28.12.1967
zespół klasztorny bernardynów, XV w., XVII–XVIII w.:
- kościół pw. Wniebowzięcia MB, nr rej.: 855 z 28.12.1967
- klasztor, nr rej.: 856 z 28.12.1967
- kaplica cmentarna (przy kościele), nr rej.: 857 z 28.12.1967
kaplica cmentarna, 1 poł. XIX w., nr rej.: 861 z 18.12.1967
ratusz, 1842, nr rej.: 296 z 18.12.1967
jatki, obecnie kino „Lutnia”, 1 poł. XIX, XX w., nr rej.: 862 z 18.12.1967
park, nr rej.: 294 z 8.02.1979
dom, ul. Kaszyńskiego 1, 1840–1845, nr rej.: 284 z 2.01.1978 (spalony)
dom, ul. Kaszyńskiego 9, drewniany, poł. XIX w., nr rej.: 865 z 28.12.1967
dom, Rynek 24, poł. XIX w., nr rej.: 864 z 28.12.1967
dworek, ul. Sieradzka 2, 1 poł. XIX w., nr rej.: 863 z 28.12.1967 (nie istnieje ?)
kamienica, ul. 20 Stycznia 26, nr rej.: 356 z 5.01.1988
Młyn "Tradycja", ul. Cielecka 12, 98-290

Turystyka

W mieście funkcjonuje Muzeum Miasta i Rzeki Warty. Do najciekawszych miejsc można zaliczyć m.in. odrestaurowany Nowy cmentarz żydowski, ratusz i jatki (w których mieści się obecnie biblioteka publiczna). Stara część miasta zachowała swój historyczny układ urbanistyczny.^{[styl do poprawy]}

Na miejscu dawnego basenu odkrytego powstał Nowy Amfiteatr.

Od 2023 przy rynku znajduje się mural upamiętniający Stanisława Szukalskiego, artystę urodzonego w 1893 w Warcie^[12].

Kościół Bernardynów
Kościół Bernardynek
Gotycki kościół parafialny pw. św. Mikołaja
Ratusz
Rzeka Warta pod Wartą
Szpital barokowy z XVIII wieku
Pomnik pilota Stanisława Skarżyńskiego

Transport

W mieście krzyżują się drogi krajowe i wojewódzkie:

DK83: kierunek Turek – Warta – Sieradz
droga wojewódzka nr 710: kierunek Łódź – Warta – Błaszki

Wspólnoty wyznaniowe

Kościół rzymskokatolicki (dekanat warcki):
- parafia św. Mikołaja Biskupa
- parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
Świadkowie Jehowy:
- zbór Warta (Sala Królestwa ul. Długa)^[13].

Demografia

Piramida wieku mieszkańców Warty w 2014 roku^[14].

Ludzie związani z Wartą

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Wartą.

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Warcie.

Miasta partnerskie^[15]

Lengerich – miasto w Niemczech, w kraju związkowym Nadrenia Północna-Westfalia. Prawa miejskie od 1147 r.
Szécsény (słow. Sečany) – miasto na północy Węgier, położone na skraju gór Cserhát w komitacie Nógrád. Miejscowość jest ośrodkiem administracyjnym powiatu Szécsény. Znajdują się w nim liczne zabytki i muzea.
Jamboł – miasto w południowo-wschodniej Bułgarii, obwód Jamboł

Zobacz też

Przypisy

↑ Dane Głównego Urzędu Statystycznego: Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2008 r.). [dostęp 2009-09-30].
↑ ^a ^b Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-05-20] .
↑ Stanisław Zajączkowski: O przejściach przez Błota Łęczyckie w średniowieczu w: Ziemia i ludzie dawnej Polski. Studia z geografii historycznej, red. Adam Galos, Julian Janczak. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1976, s. 103.
↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 80-81.
↑ Magazin für die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 14.
↑ Województwo sieradzkie i województwo łęczyckie w drugiej połowie XVI wieku. Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 1998, s. 65
↑ Roman Grodecki, Stanisław Zachorowski, Jan Dąbrowski, Dzieje Polski średniowiecznej, t. 2, Kraków 1995, s. 316
↑ Maurycy Horn, Najstarszy rejestr osiedli żydowskich w Polsce w 1507 r., w: Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego 1974, nr 3 (91), s. 15.
↑ Geoffrey P.G.P. Megargee Geoffrey P.G.P. (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part A, s. 112 .
↑ Redakcja, Jak przebiegało wyzwolenie miasta Warta? Historię sprzed 72 lat przywołuje regionalista Tadeusz Żak [online], Sieradz Nasze Miasto, 26 stycznia 2017 [dostęp 2022-10-16] (pol.).
↑ NID: Rejestr zabytków nieruchomych, województwo łódzkie. [dostęp 2008-09-19].
↑ Portret Stanisława Szukalskiego – nowy mural w Warcie: Olsztyn ma kolejne jezioro; nie było go co najmniej kilkadziesiąt lat. radiolodz.pl, 2023-12-13. [dostęp 2024-07-25].
↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-08] .
↑ Warta w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-09] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ Współpraca zagraniczna; gimwarta.pl

Linki zewnętrzne

Warta, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 111 .

[gus-1] Dane Głównego Urzędu Statystycznego: Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2008 r.). [dostęp 2009-09-30].

[populacja2019-2] Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-05-20] .

[3] Stanisław Zajączkowski: O przejściach przez Błota Łęczyckie w średniowieczu w: Ziemia i ludzie dawnej Polski. Studia z geografii historycznej, red. Adam Galos, Julian Janczak. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1976, s. 103.

[4] Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 80-81.

[5] Magazin für die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 14.

[6] Województwo sieradzkie i województwo łęczyckie w drugiej połowie XVI wieku. Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 1998, s. 65

[7] Roman Grodecki, Stanisław Zachorowski, Jan Dąbrowski, Dzieje Polski średniowiecznej, t. 2, Kraków 1995, s. 316

[8] Maurycy Horn, Najstarszy rejestr osiedli żydowskich w Polsce w 1507 r., w: Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego 1974, nr 3 (91), s. 15.

[9] Geoffrey P.G.P. Megargee Geoffrey P.G.P. (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part A, s. 112 .

[10] Redakcja, Jak przebiegało wyzwolenie miasta Warta? Historię sprzed 72 lat przywołuje regionalista Tadeusz Żak [online], Sieradz Nasze Miasto, 26 stycznia 2017 [dostęp 2022-10-16] (pol.).

[11] NID: Rejestr zabytków nieruchomych, województwo łódzkie. [dostęp 2008-09-19].

[12] Portret Stanisława Szukalskiego – nowy mural w Warcie: Olsztyn ma kolejne jezioro; nie było go co najmniej kilkadziesiąt lat. radiolodz.pl, 2023-12-13. [dostęp 2024-07-25].

[13] Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-08] .

[populacja2016-14] Warta w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-09] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[15] Współpraca zagraniczna; gimwarta.pl

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]