Przejdź do zawartości

Orka oceaniczna: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycja
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
m MalarzBOT: kategoria Gatunki zwierząt nazwane w 1758 roku została przeniesiona do Gatunki i podgatunki zwierząt nazwane w 1758 roku
drobne merytoryczne, aktualizacja, kat., źródła/przypisy
 
(Nie pokazano 30 wersji utworzonych przez 15 użytkowników)
Linia 6: Linia 6:
|zoolog = ([[Karol Linneusz|Linnaeus]], 1758)
|zoolog = ([[Karol Linneusz|Linnaeus]], 1758)
|okres istnienia =
|okres istnienia =
|grafika = JumpingOrca.jpg
|grafika = Killerwhales jumping.jpg
|opis grafiki = Orka wyróżnia się bardzo<br />kontrastowymi barwami
|opis grafiki = Orka wyróżnia się bardzo<br />kontrastowymi barwami
|alt grafiki =
|typ = [[strunowce]]
|typ = [[strunowce]]
|podtyp = [[kręgowce]]
|podtyp = [[kręgowce]]
Linia 14: Linia 15:
|podrząd = [[Whippomorpha]]
|podrząd = [[Whippomorpha]]
|infrarząd = [[walenie]]
|infrarząd = [[walenie]]
|parvordo = [[zębowce]]
|parvordo = [[zębowce]]
|nadrodzina = [[Delphinoidea]]
|nadrodzina = [[Delphinoidea]]
|rodzina = [[delfinowate]]
|rodzina = [[delfinowate]]
Linia 30: Linia 31:
* ''Delphinus victorini'' {{small|Grill, 1858}}<ref name="gri"/>
* ''Delphinus victorini'' {{small|Grill, 1858}}<ref name="gri"/>
* ''Orca Eschrichtii'' {{small|[[Johannes Theodor Reinhardt|Reinhardt]], 1866}}<ref name="rei"/>
* ''Orca Eschrichtii'' {{small|[[Johannes Theodor Reinhardt|Reinhardt]], 1866}}<ref name="rei"/>
* ''O''&#91;''rca''&#93; ''Schlegelii'' {{small|[[Wilhelm Lilljeborg|Lilljeborg]], 1866}}<ref name="lil"/>
* ''O''&#91;''rca''&#93; ''Schlegelii'' {{small|[[Vilhelm Lilljeborg|Lilljeborg]], 1866}}<ref name="lil"/>
* ''Orca magellanica'' {{small|[[Hermann Burmeister|Burmeister]], 1866}}<ref name="bur"/>
* ''Orca magellanica'' {{small|[[Hermann Burmeister|Burmeister]], 1866}}<ref name="bur"/>
* ''Orca ater'' {{small|[[Edward Drinker Cope|Cope]], 1869}}<ref name="cope"/>
* ''Orca ater'' {{small|[[Edward Drinker Cope|Cope]], 1869}}<ref name="cope"/>
* ''Orca rectipinna'' {{small|Cope, 1869}}<ref name="cope"/>
* &#91;''Orca gladiator''&#93; ''australis'' {{small|[[Paul Gervais|P. Gervais]], 1869–1871}}{{odn|Van Beneden|Gervais|1880|s=ryc. [https://www.biodiversitylibrary.org/page/41067017 lxvii], fig. [https://www.biodiversitylibrary.org/page/41067017 2], [https://www.biodiversitylibrary.org/page/34018094 540]}}
* &#91;''Orca gladiator''&#93; ''australis'' {{small|[[Paul Gervais|P. Gervais]], 1869–1871}}{{odn|Van Beneden|Gervais|1880|s=ryc. [https://www.biodiversitylibrary.org/page/41067017 lxvii], fig. [https://www.biodiversitylibrary.org/page/41067017 2], [https://www.biodiversitylibrary.org/page/34018094 540]}}
* Orca gladiator'' var. ''arcticus'' {{small|P. Gervais, 1869–1871}}{{odn|Van Beneden|Gervais|1880|s=ryc. [https://www.biodiversitylibrary.org/page/41067017 lxvii], fig. [https://www.biodiversitylibrary.org/page/41067017 3]}}
* ''Orca gladiator'' var. ''arcticus'' {{small|P. Gervais, 1869–1871}}{{odn|Van Beneden|Gervais|1880|s=ryc. [https://www.biodiversitylibrary.org/page/41067017 lxvii], fig. [https://www.biodiversitylibrary.org/page/41067017 3]}}
* ''Orca gladiator europæus'' {{small|P. Gervais, 1869–1871}}{{odn|Van Beneden|Gervais|1880|s=ryc. [https://www.biodiversitylibrary.org/page/41067017 lxvii], fig. [https://www.biodiversitylibrary.org/page/41067017 4, 5]}}
* ''Orca gladiator europæus'' {{small|P. Gervais, 1869–1871}}{{odn|Van Beneden|Gervais|1880|s=ryc. [https://www.biodiversitylibrary.org/page/41067017 lxvii], fig. [https://www.biodiversitylibrary.org/page/41067017 4, 5]}}
* ''Orca stenorhyncha'' {{small|J.E. Gray, 1870}}{{odn|Gray|1870|s=[https://www.biodiversitylibrary.org/page/28554873 71], fig. [https://www.biodiversitylibrary.org/page/28554874 1], [https://www.biodiversitylibrary.org/page/28554876 3]}}
* ''Orca stenorhyncha'' {{small|J.E. Gray, 1870}}{{odn|Gray|1870|s=[https://www.biodiversitylibrary.org/page/28554873 71], fig. [https://www.biodiversitylibrary.org/page/28554874 1], [https://www.biodiversitylibrary.org/page/28554876 3]}}
Linia 47: Linia 47:
* ''Orca ater'', var. ''fusca'' {{small|[[William Healey Dall|Dall]], 1874}}<ref name="dall"/>
* ''Orca ater'', var. ''fusca'' {{small|[[William Healey Dall|Dall]], 1874}}<ref name="dall"/>
* ''Orca antarctica'' {{small|P. Fischer, 1876}}<ref name="pfis"/>
* ''Orca antarctica'' {{small|P. Fischer, 1876}}<ref name="pfis"/>
* ''Orca tasmanica'': {{small|P. Gervais & [[Pierre Joseph van Beneden|Van Beneden]], 1877}}{{odn|Van Beneden|Gervais|1880|s=[https://www.biodiversitylibrary.org/page/34018097 543]}}
* ''Orca tasmanica'': {{small|P. Gervais & [[Pierre Joseph van Beneden|van Beneden]], 1877}}{{odn|Van Beneden|Gervais|1880|s=[https://www.biodiversitylibrary.org/page/34018097 543]}}
* ''Orca gladiator''{{u|kn}}: {{small|P. Gervais & Van Beneden, 1880}}{{odn|Van Beneden|Gervais|1880|s=[https://www.biodiversitylibrary.org/page/34018092 538], ryc. [https://www.biodiversitylibrary.org/page/41067015 xlvi]}}
* ''Orca gladiator''{{u|kn}}: {{small|P. Gervais & Van Beneden, 1880}}{{odn|Van Beneden|Gervais|1880|s=[https://www.biodiversitylibrary.org/page/34018092 538], ryc. [https://www.biodiversitylibrary.org/page/41067015 xlvi]}}
* &#91;''Orca''&#93; ''rectispina''<ref group="uwaga">Niepoprawna późniejsza pisownia ''Orca rectipinna'' {{small|Cope, 1869}}.</ref>: {{small|[[Édouard Louis Trouessart|Trouessart]], 1898}}<ref name="tro1898"/>
* ''Orcinus orca''<ref group="uwaga" name="kn">Kombinacja nazw.</ref>: {{small|[[Theodore Sherman Palmer|Palmer]], 1899}}<ref name="pal"/>
* ''Orcinus orca''<ref group="uwaga" name="kn">Kombinacja nazw.</ref>: {{small|[[Theodore Sherman Palmer|Palmer]], 1899}}<ref name="pal"/>
* &#91;''Orcinus orca''&#93; ''Capensis''{{u|kn}}: {{small|Trouessart, 1904}}<ref name="tro1904"/>
* &#91;''Orcinus orca''&#93; ''Capensis''{{u|kn}}: {{small|Trouessart, 1904}}<ref name="tro1904"/>
Linia 57: Linia 56:
* &#91;''Grampus''&#93; ''orca''{{u|kn}}: {{small|[[Tom Iredale|Iredale]] & [[Ellis Le Geyt Troughton|Troughton]], 1933}}<ref name="ire&tro"/>
* &#91;''Grampus''&#93; ''orca''{{u|kn}}: {{small|[[Tom Iredale|Iredale]] & [[Ellis Le Geyt Troughton|Troughton]], 1933}}<ref name="ire&tro"/>
* ''Grampus orca''{{u|kn}}: {{small|[[Remington Kellogg|Kellogg]], 1940}}<ref name="kel"/>
* ''Grampus orca''{{u|kn}}: {{small|[[Remington Kellogg|Kellogg]], 1940}}<ref name="kel"/>
* ''Grampus rectipinna''{{u|kn}}: {{small|[[Victor B. Scheffer|Scheffer]], 1942}}<ref name="sche"/>
* ''O''&#91;''rcinus''&#93; ''orca''{{u|kn}}: {{small|[[Carlos Oliver Schneider|Schneider]], 1946}}<ref name="sch"/>
* ''O''&#91;''rcinus''&#93; ''orca''{{u|kn}}: {{small|[[Carlos Oliver Schneider|Schneider]], 1946}}<ref name="sch"/>
* ''Orca gladiator tasmaniensis''<ref group="uwaga">Kombinacja nazw; niepoprawna późniejsza pisownia ''Orca tasmanica'' {{small|J.E. Gray, 1871}}.</ref>: {{small|[[Ángel Cabrera (zoolog)|Cabrera]], 1961}}<ref name="cab"/>
* ''Orca gladiator tasmaniensis''<ref group="uwaga">Kombinacja nazw; niepoprawna późniejsza pisownia ''Orca tasmanica'' {{small|J.E. Gray, 1871}}.</ref>: {{small|[[Ángel Cabrera (zoolog)|Cabrera]], 1961}}<ref name="cab"/>
Linia 70: Linia 68:
|wikisłownik = orka
|wikisłownik = orka
}}
}}
'''Orka oceaniczna'''<ref name="miiz"/>, orka<ref name="msz"/>, miecznik<ref name="msz"/> (''Orcinus orca'') – [[gatunek (biologia)|gatunek]] [[ssaki|ssaka]] [[morze|morskiego]] z [[rodzina (biologia)|rodziny]] [[delfinowate| delfinowatych]] (Delphinidae).
'''Orka oceaniczna'''<ref name="miiz"/>, orka<ref name="msz"/>, miecznik<ref name="msz"/> (''Orcinus orca'') – [[gatunek (biologia)|gatunek]] [[ssaki|ssaka]] [[morze|morskiego]] z [[rodzina (biologia)|rodziny]] [[delfinowate| delfinowatych]] (Delphinidae). Taksonomia pozostaje kontrowersyjna, stwierdza się wiele różnych ekotypów znanych z [[Ocean Spokojny|Pacyfiku]] oraz [[Antarktyda|Antarktydy]], które są odrębne pod względem genetycznym, morfologicznym i ekologicznym, a od czerwca 2024 stwierdza się również trzy odrębne podgatunki<ref name=":0">{{Cytuj |tytuł = List of Marine Mammal Species and Subspecies |data = 2024-06 |data dostępu = 2024-10-03 |opublikowany = Society for Marine Mammalogy |url = https://marinemammalscience.org/science-and-publications/list-marine-mammal-species-subspecies/ |język = en}}</ref>. Orka występuje na całym świecie i jest największym spośród delfinowatych – dorosłe [[Samiec|samce]] mierzą do 980 cm długości. Spożywa ponad 140 gatunków stworzeń morskich, często odrębne odmiany geograficzne spożywają inne ofiary. Jest [[Drapieżnik szczytowy|drapieżnikiem szczytowym]]. [[Walenie|Waleń]] ten został zaliczony do kat. DD przez [[Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody|IUCN]].

== Taksonomia ==
== Taksonomia ==
Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami [[binominalne nazewnictwo gatunków|nazewnictwa binominalnego]] opisał w 1758 roku szwedzki [[historia naturalna|przyrodnik]] nadając mu nazwę ''Delphinus orca''<ref name="lin"/>. [[Miejsce typowe]] to wschodnia część północnego [[Ocean Atlantycki|Oceanu Atlantyckiego]]<ref name="msw"/>. Linnaeus nie wskazał [[holotyp|okazu typowego]], swój opis oparł na pracach o orce wcześniejszych autorów<ref name="her"/>. Jedyny żyjący współcześnie przedstawiciel rodzaju '''orka'''<ref name="miiz"/> (''Orcinus'')<ref name="msw"/><ref name="hmw"/><ref name="icmw"/>.
Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami [[binominalne nazewnictwo gatunków|nazewnictwa binominalnego]] opisał w 1758 roku szwedzki [[historia naturalna|przyrodnik]] [[Karol Linneusz]] w swym przełomowym, 10 wydaniu dzieła ''Systema Naturae'', nadając mu nazwę ''Delphinus orca''<ref name="lin"/>. Typowe miejsce występowania to wschodnia część północnego [[Ocean Atlantycki|Oceanu Atlantyckiego]]<ref name="msw" />. Linneusz nie wskazał [[holotyp|okazu typowego]], swój opis oparł na pracach o orce wcześniejszych autorów<ref name="her" />. Jedyny żyjący współcześnie przedstawiciel rodzaju '''[[Orka (ssaki)|orka]]'''<ref name="miiz" /> (''Orcinus'')<ref name="msw" /><ref name="hmw" /><ref name="icmw" />.


Genetyczne, morfologiczne i ekologiczne dowody wskazują, że w północno-wschodnim [[Ocean Spokojny|Oceanie Spokojnym]] istnieją trzy ekotypy ''O. orca'' (osiadły, wędrowny i przybrzeżny), które mogą być odrębnymi gatunkami lub podgatunkami<ref name="icmw"/>. Trzy odrębne ekotypy zostały również zidentyfikowane w wodach [[Antarktyka|Antarktyki]] (typy A, B i C), które mogą odpowiadać domniemanym gatunkom zaproponowanym wcześniej w latach 80. XX wieku (''O. nanus'' i ''O. glacialis''); ostatnie badania molekularne silnie sugerują, że te trzy ekotypy uzasadniają wyznaczenie gatunków<ref name="icmw"/>. Czwarty typ (typ D) został również nowo opisany z obszaru [[Nowa Zelandia|Nowej Zelandii]]<ref name="icmw"/>. Autorzy ''Illustrated Checklist of the Mammals of the World'' do czasu rewizji taksonomicznej uznają ten gatunek za [[gatunek monotypowy|monotypowy]]<ref name="icmw"/>.
Genetyczne, morfologiczne i ekologiczne dowody wskazują, że w północno-wschodnim [[Ocean Spokojny|Oceanie Spokojnym]] istnieją trzy ekotypy ''O. orca'' (osiadły, wędrowny i żyjący na pełnym morzu), które mogą być odrębnymi gatunkami lub podgatunkami<ref name="icmw"/>. Dwa z nich, osiadły i wędrowny, zostały uznane w 2024 roku za odrębne podgatunki<ref name=":0" />. Trzy odrębne ekotypy zostały również zidentyfikowane w wodach [[Antarktyka|Antarktyki]] (typy A, B i C), które mogą odpowiadać domniemanym gatunkom zaproponowanym wcześniej w latach 80. XX wieku (''O. nanus'' i ''O. glacialis''); ostatnie badania molekularne silnie sugerują, że te trzy ekotypy uzasadniają wyznaczenie gatunków<ref name="icmw"/>. Czwarty typ (typ D) został również nowo opisany z obszaru [[Nowa Zelandia|Nowej Zelandii]]<ref name="icmw"/>.

=== Podgatunki ===
Dotychczas wyróżniono trzy istniejące podgatunki orki:

* ''O. orca orca'' (Linnaeus, 1758) – orka zwyczajna
* ''O. orca ater'' (Cope, 1869) – orka osiadła
* ''O. orca rectipinnus'' (Cope, 1869) – orka wędrowna<ref name=":0" />


=== Etymologia ===
=== Etymologia ===
* ''Orcinus'': łac. ''orca'' „jakiś rodzaj wieloryba”; przyrostek ''-inus'' „należący do, odnoszący się do”{{odn|Palmer|1904|s=[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655634 478]}}.
* ''Orcinus'': {{łac.|orca}} „jakiś gatunek [[Walenie|walenia]]”; przyrostek ''-inus'' „należący do, odnoszący się do”{{odn|Palmer|1904|s=[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655634 478]}}.
* ''orca'': {{łac.|orca}} „jakiś rodzaj wieloryba”{{odn|Palmer|1904|s=[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655634 478]}}.
* ''orca'': łac. ''orca'' „jakiś gatunek walenia”{{odn|Palmer|1904|s=[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655634 478]}}.


=== Nazewnictwo zwyczajowe ===
=== Nazewnictwo zwyczajowe ===
Linia 85: Linia 89:


== Zasięg występowania ==
== Zasięg występowania ==
Orka oceaniczna występuje jest najszerzej rozpowszechniona ze wszystkich waleni, występując w prawie każdym środowisku morskim od [[równik]]a do obu stref polarnych, w tym w wodach półzamkniętych, takich jak [[Morze Śródziemne]], [[Morze Czerwone]], [[Zatoka Perska]], [[Zatoka Kalifornijska]], [[Morze Ochockie]], [[Morze Żółte]], [[Morze Japońskie]], [[Morze Czukockie]], [[Morze Beauforta]], [[Zatoka Świętego Wawrzyńca]] i [[Morze Rossa]]<ref name="icmw"/>.
Orka oceaniczna jest najszerzej rozpowszechnionym ze wszystkich waleni, występując w prawie każdym środowisku morskim od [[równik]]a do obu stref polarnych, w tym w wodach półzamkniętych, takich jak [[Morze Śródziemne]], [[Morze Czerwone]], [[Zatoka Perska]], [[Zatoka Kalifornijska]], [[Morze Ochockie]], [[Morze Żółte]], [[Morze Japońskie]], [[Morze Czukockie]], [[Morze Beauforta]], [[Zatoka Świętego Wawrzyńca]] i [[Morze Rossa]]<ref name="icmw"/>.


[[Plik:Orcinus orca NOAA 2.jpg|lewo|mały]]
== Morfologia ==
== Morfologia ==
Długość ciała [[samica|samic]] do 770 cm, [[samiec|samców]] do 980 cm; masa ciała samic do 4700 kg, samców do 6600 kg<ref name="hmw"/>. [[Noworodek|Noworodki]] osiągają długość ciała 210–260 cm przy ciężarze 160–180 kg<ref name="hmw"/>. Największy przedstawiciel delfinowatych. Grzbiet czarny, jedynie za okiem biała plama i biaława plama za płetwą grzbietową. Spód ciała biały, połączony z białą łatą na boku. W uzębieniu górnym i dolnym mają po 10-12 par szpiczastych lekko zakrzywionych do tyłu zębów. Uzębienie wtórnie [[Homodontyzm|homodontyczne]]. Duże, charakterystycznie ubarwione zwierzę o silnie rozwiniętej płetwie grzbietowej (zwłaszcza u samców, u których dochodzi ona do 1,8 m) i długich, zaokrąglonych, wiosłowatych płetwach piersiowych (u samców powierzchnia płetwy znacznie większa – wykazuje więc duży [[dymorfizm płciowy]]).
Długość ciała [[samica|samic]] do 770 cm, [[samiec|samców]] do 980 cm; masa ciała samic do 4700 kg, samców do 6600 kg<ref name="hmw"/>. [[Noworodek|Noworodki]] osiągają długość ciała 210–260 cm przy ciężarze 160–180 kg<ref name="hmw"/>. Największy przedstawiciel [[Delfinowate|delfinowatych]] i najbardziej rozpoznawalny spośród wszystkich waleni<ref name="hmw" />. Głowa jest zaokrąglona i nie stwierdza się dzioba. Grzbiet czarny, jedynie za okiem biała plama i biaława plama za płetwą grzbietową. Plama za płetwą grzbietową u różnych populacji ma różne odcienie szarości i kształty. Spód ciała biały, połączony z białą łatą na boku. W uzębieniu górnym i dolnym mają po 10-12 par szpiczastych lekko zakrzywionych do tyłu zębów.
Orki mają największą proporcjonalnie płetwę grzbietową spośród wszystkich delfinów. Duże, charakterystycznie ubarwione zwierzę o silnie rozwiniętej płetwie grzbietowej (zwłaszcza u samców, u których dochodzi ona do 1,8 m) i długich, zaokrąglonych, wiosłowatych płetwach piersiowych (u samców powierzchnia płetwy znacznie większa – wykazuje więc silny [[dymorfizm płciowy]]). Uzębienie wtórnie [[Homodontyzm|homodontyczne]].


== Ekologia ==
== Ekologia ==
⚫
: '''Rozród''': ciąża trwa około 17-18 miesięcy, noworodek ma ok. 2 m długości, waży ok. 150-200 kg, karmiony przez matkę do ok. 2 miesięcy, samice orki przechodzą [[Przekwitanie|menopauzę]] i w wieku około 30-40 lat przestają się rozmnażać<ref name="CB2017">{{Cytuj pismo|autor=Darren P. Croft, Rufus A. Johnstone, Samuel Ellis, Stuart Nattrass, Daniel W. Franks, Lauren J.N. Brent, Sonia Mazzi, Kenneth C. Balcomb, John K.B. Ford, Michael A. Cant|tytuł=Reproductive Conflict and the Evolution of Menopause in Killer Whales|url=http://www.cell.com/current-biology/fulltext/S0960-9822(16)31462-2|czasopismo=Current Biology|wydawca=Elsevier Ltd.|issn=0960-9822|język=en}}</ref>. Jedna samica orki, znana jako T046 urodziła cielę mając około 46 lat<ref>{{Cytuj |tytuł = T046 Wake & The Budd Inlet Six- Whale Feature |data dostępu = 2024-10-03 |opublikowany = Cetus |url = https://www.cetussociety.org/current-events/t046-wake |język = en-US}}</ref>.
: '''Poruszanie się w wodzie''': 60 km/h
: '''Pożywienie''': duże zwierzęta morskie (także inne delfiny), również wielkie [[walenie]]
⚫
: '''Rozród''': ciąża trwa około 17-18 miesięcy, noworodek ma ok. 2 m długości, waży ok. 150-200 kg, karmiony przez matkę do ok. 2 miesięcy, samice orki przechodzą [[Przekwitanie|menopauzę]] i w wieku około 30-40 lat przestają się rozmnażać<ref name="CB2017">{{Cytuj pismo|autor=Darren P. Croft, Rufus A. Johnstone, Samuel Ellis, Stuart Nattrass, Daniel W. Franks, Lauren J.N. Brent, Sonia Mazzi, Kenneth C. Balcomb, John K.B. Ford, Michael A. Cant|tytuł=Reproductive Conflict and the Evolution of Menopause in Killer Whales|url=http://www.cell.com/current-biology/fulltext/S0960-9822(16)31462-2|czasopismo=Current Biology|wydawca=Elsevier Ltd.|issn=0960-9822|język=en}}</ref>.
: '''Długość życia''': do 50-90 lat<ref>Wielka Encyklopedia PWN</ref>
: '''Długość życia''': do 50-90 lat<ref>Wielka Encyklopedia PWN</ref>


=== Społeczność orek ===
=== Społeczność orek ===
Orki są uważane za najbardziej społeczne walenie. Żyją w grupach 5-40 osobników przewodzonych przez najstarszą i najbardziej doświadczoną samicę. Stada zwykle składają się z przedstawicieli 3 pokoleń, matki, dorastających synów oraz córek i ich potomstwa. Kiedy samica umiera, samce rozpoczynają samotną wędrówkę, a córki wraz ze swoimi dziećmi tworzą nowe grupy, jednak nigdy nie zrywają łączących je więzi - wszystkie orki pochodzące z [[Matrylinearny system pokrewieństwa|matrylinearnego]] rodu tworzą jeden klan, posługujący się wspólnym dialektem.
[[Plik:Orca 2.jpg|thumb|260px|left| Charakterystyczny dla orek skok,<br />z upadkiem na bok]]Orki są uważane za najbardziej społeczne walenie. Żyją w grupach 5-40 osobników przewodzonych przez najstarszą i najbardziej doświadczoną samicę. Stada zwykle składają się z przedstawicieli 3 pokoleń, matki, dorastających synów oraz córek i ich potomstwa. Kiedy samica umiera, samce rozpoczynają samotną wędrówkę, a córki wraz ze swoimi dziećmi tworzą nowe grupy, jednak nigdy nie zrywają łączących je więzi - wszystkie orki pochodzące z [[Matrylinearny system pokrewieństwa|matrylinearnego]] rodu tworzą jeden klan, posługujący się wspólnym dialektem.
Każdy klan lub grupa kilku blisko spokrewnionych klanów posiada własny sposób komunikowania, przekazywany z pokolenia na pokolenie. Widoczna jest znaczna różnica między dialektami orek wędrownych a prowadzących osiadły styl życia.
Każdy klan lub grupa kilku blisko spokrewnionych klanów posiada własny sposób komunikowania, przekazywany z pokolenia na pokolenie. Widoczna jest znaczna różnica między dialektami orek wędrownych a prowadzących osiadły styl życia.
Orki witają się często pocierając się nawzajem pyskami. W towarzystwie innych osobników wyskakują ponad wodę, lądując na plecach lub brzuchu.
Orki witają się często pocierając się nawzajem pyskami. W towarzystwie innych osobników wyskakują ponad wodę, lądując na plecach lub brzuchu.
Dwie najbardziej znane i najlepiej zbadane przez naukowców klanowe grupy orek to tzw. „Southern Resident(s)” i „Northern Resident(s)”, żyjące u zachodnich wybrzeży [[Ameryka Północna|Ameryki Północnej]] na pograniczu [[Stany Zjednoczone|Stanów Zjednoczonych]] i [[Kanada|Kanady]]. Są szczególnie znane z dobrych kontaktów z ludźmi i bardzo często obserwowane z bliska przez turystów czy kajakarzy, którym nigdy nie czynią krzywdy.
Dwie najbardziej znane i najlepiej zbadane przez naukowców klanowe grupy orek to tzw. „Southern Resident(s)” i „Northern Resident(s)”, żyjące u zachodnich wybrzeży [[Ameryka Północna|Ameryki Północnej]] na pograniczu [[Stany Zjednoczone|Stanów Zjednoczonych]] i [[Kanada|Kanady]]. Należą one do podgatunku ''O. orca ater''. Żywią się one wyłącznie rybami. Są szczególnie znane z dobrych kontaktów z ludźmi i bardzo często obserwowane z bliska przez turystów czy kajakarzy, którym nigdy nie czynią krzywdy. Klan orek osiadłych południowych posiada trzy pomniejsze grupy: grupę J, grupę K oraz grupę L. Wszystkie trzy grupy często podróżują wspólnie. Na czas lipca 2024 roku cały klan liczy 73 osobników (grupa J - 25, grupa K - 15, grupa L - 33)<ref>{{Cytuj |tytuł = Orca Population |data = 2024-07-01 |data dostępu = 2024-10-03 |opublikowany = CWR |url = https://www.whaleresearch.com/orca-population |język = en}}</ref>.
W przeciwieństwie do rezydentnych, orki wędrowne żyją zwykle w mniejszych stadach po kilka osobników, które jednak także tworzą spokrewnione społeczności o wspólnym dialekcie i bywa, że na morzu łączą się w duże grupy celem polowania na wielkie [[walenie]]. Połączona grupa myśliwych może wówczas liczyć nawet kilkadziesiąt osobników. Również do polowań na [[delfin]]y, które należy osaczyć, zwykle łączą się co najmniej 2-3 stada orek.
W przeciwieństwie do osiadłych, orki wędrowne żyją zwykle w mniejszych stadach po kilka osobników, ponieważ w przeciwieństwie do osiadłych polują na ssaki, które posiadają bardzo dobry słuch i łatwiej się płoszą przed większym stadem. Także jednak tworzą spokrewnione społeczności o wspólnym dialekcie i bywa, że na morzu łączą się w duże grupy celem polowania na wielkie walenie. Połączona grupa myśliwych może wówczas liczyć nawet kilkadziesiąt osobników. Również do polowań na [[delfin]]y, które należy osaczyć, zwykle łączą się co najmniej 2-3 stada orek.
[[Plik:Killer Whales Hunting a Seal.jpg|mały|Polowanie orek na [[Krabojad foczy|krabojada foczego]]]]
[[Plik:Orca 2.jpg|thumb|260px|left| Charakterystyczny dla orek skok,<br />z upadkiem na bok]]
[[Plik:Orcas in Punta Norte Valdes Peninsula - panoramio.jpg|mały|Orka wynurzająca się na plażę w celu złapania uchatki]]


=== Polowanie ===
=== Pożywienie i polowanie ===
Orka jest [[Drapieżnik szczytowy|drapieżnikiem szczytowym]], [[Generaliści i specjaliści (ekologia)|generalistą]] o zróżnicowanej diecie<ref name="hmw2">{{Cytuj książkę|autor=D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy)|tytuł=Handbook of the Mammals of the World|url=https://www.lynxeds.com/product/handbook-of-the-mammals-of-the-world-volume-4/|autor r=J. Wang, K. Riehl & S. Dungan|rozdział=Family Delphinidae (Ocean Dolphins)|część=4|tytuł części=Sea Mammals|wydawca=Lynx Edicions|miejsce=Barcelona|strony=497–498|isbn=978-84-96553-93-4|rok=2014|język=en}}</ref>. Trzeba jednak wspomnieć, że niektóre ekotypy orek specjalizują się w polowaniu na konkretne ofiary – przykładowo antarktyczne odmiany orek różnią się swą dietą (niektóre z nich odżywiają się [[Płetwalowate|płetwalowatymi]] oraz [[Mirunga południowa|mirungami południowymi]] atakowanymi na otwartym morzu, inne konsumują wyłącznie [[Fokowate|foki]] żyjące na lodzie, a jeszcze inne pożywiają się [[Pingwiny|pingwinami]] lub są ścisłymi rybożercami, jedzącymi [[Antar patagoński|antary patagońskie]])<ref name="iucn" />. Wśród ofiar wymienia się 140 gatunków zwierząt tj. małe i duże taksony [[Ryby|ryb]] (w tym [[płaszczki]] czy [[rekiny]]<ref name="iucn" />), [[Ptaki|ptaków]] i [[Ssaki morskie|ssaków morskich]] (poza słodkowodnymi delfinami oraz [[Manatowate|manatami]]<ref name="iucn" />), [[Głowonogi|głowonogów]]<ref name="iucn" /> oraz [[Żółwie morskie|żółwi morskich]]; orka to jedyny waleń, który wyspecjalizował się w polowaniu na inne [[ssaki]] – w jej menu dopatrzono się 50 gatunków ssaków, takich jak walenie, [[płetwonogie]], [[łasicowate]], [[brzegowce]], okazjonalnie nawet [[kopytne]] ([[mulak czarnoogonowy]] i [[łoś euroazjatycki]]) oraz [[niedźwiedziowate]]<ref name="hmw3">{{Cytuj książkę|autor=D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy)|tytuł=Handbook of the Mammals of the World|url=https://www.lynxeds.com/product/handbook-of-the-mammals-of-the-world-volume-4/|autor r=J. Wang, K. Riehl & S. Dungan|rozdział=Family Delphinidae (Ocean Dolphins)|część=4|tytuł części=Sea Mammals|wydawca=Lynx Edicions|miejsce=Barcelona|strony=497–498|isbn=978-84-96553-93-4|rok=2014|język=en}}</ref>. Osiadłe orki z Pacyfiku odżywiają się głównie [[Oncorhynchus|łososiami pacyficznymi]], takimi jak zasobne w [[Tłuszcze|tłuszcz]] [[Kiżucz|kiżucze]] (''Oncorhynchus kisatsch'') oraz [[Czawycza|czawycze]] (''Oncorhynchus tschawytscha''), pomijając liczniejsze (oraz mniejsze) [[Nerka (ryba)|nerki]] (''O. nerka''); populacje wędrowne (koczujące na tych samych obszarach) spożywają wyłącznie ssaki morskie, jak [[Foka pospolita|foki pospolite]] (''Phoca vitulina''), [[Morświn zwyczajny|morświny zwyczajne]] (''Phocaena phocaena''), [[Morświniec białopłetwy|morświńce białopłetwe]] (''Phocaenoides dalli''), [[Uchatek grzywiasty|uchatki grzywiaste]] (''Eumetopias jubatus''), [[Uszanka kalifornijska|uszanki kalifornijskie]] (''Zalophus californianus''), [[Mirunga północna|mirungi północne]] (''Mirounga angustirostris''), [[Delfinowiec skośnozębny|delfinowce skośnozębne]] (''Sagmatias obliquidens'') oraz [[Płetwal karłowaty|płetwale karłowate]] (''Balaenoptera acutorostrata''); dieta żyjącej na morzu odmiany nie jest dobrze poznana, ale obejmuje głównie [[Halibut pacyficzny|halibuty pacyficzne]] (''Hippoglossus stenolepis'') oraz rekiny [[żarłaczowate]]<ref name="hmw4">{{Cytuj książkę|autor=D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy)|tytuł=Handbook of the Mammals of the World|url=https://www.lynxeds.com/product/handbook-of-the-mammals-of-the-world-volume-4/|autor r=J. Wang, K. Riehl & S. Dungan|rozdział=Family Delphinidae (Ocean Dolphins)|część=4|tytuł części=Sea Mammals|wydawca=Lynx Edicions|miejsce=Barcelona|strony=497–498|isbn=978-84-96553-93-4|rok=2014|język=en}}</ref>. Orki zamieszkujące norweskie [[Fiord|fiordy]] odżywiają się rybami z rodzaju ''[[Clupea]]'', a te żyjące w okolicach [[Cieśnina Gibraltarska|Cieśniny Gibraltarskiej]] – [[Tuńczyk pospolity|tuńczykami pospolitymi]] (''Thunnus thynnus''). Orki z kanadyjskiej Grenlandii polują na [[Białucha arktyczna|białuchy arktyczne]], [[Narwal jednozębny|narwale jednozębne]] (''Monodon monoceros'') i [[Wal grenlandzki|wale grenlandzkie]] (''Balaena mysticetus'')<ref name="hmw5">{{Cytuj książkę|autor=D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy)|tytuł=Handbook of the Mammals of the World|url=https://www.lynxeds.com/product/handbook-of-the-mammals-of-the-world-volume-4/|autor r=J. Wang, K. Riehl & S. Dungan|rozdział=Family Delphinidae (Ocean Dolphins)|część=4|tytuł części=Sea Mammals|wydawca=Lynx Edicions|miejsce=Barcelona|strony=497–498|isbn=978-84-96553-93-4|rok=2014|język=en}}</ref>. Orki z wybrzeży Kalifornii polują na [[Cielę|cielęta]] [[Pływacz szary|pływacza szarego]] (''Eschrichtius robustus''), które migrują razem ze swymi matkami pierwszy raz w życiu. Duże stada są w stanie zaatakować dorosłe [[fiszbinowce]] lub [[Kaszalot spermacetowy|kaszalota spermacetowego]]<ref name="hmw5" />.
Orki polują w skoordynowany i niezwykle inteligentny sposób.
Te, które żywią się rybami ławicowymi, drażniącym ryby dźwiękiem zbijają ławicę w ciasny kształt, następnie ogłuszają uderzeniami mocnego ogona, na końcu zbierając nieprzytomne ryby sztuka po sztuce - tak polują np. orki z fiordów norweskich lub z Vancouver.
Inne, polujące na odpoczywające na plaży nieostrożne szczenięta focze, podpływają blisko brzegu i w odpowiednim czasie, wraz z falą przypuszczają atak, uważając, żeby nie osiąść na mieliźnie (np. orki z wybrzeży Argentyny). Orki są jedynymi waleniami, które potrafią przez dłuższy czas leżeć na suchym lądzie. Jak podaje światowej sławy niemiecki etolog [[Vitus B. Dröscher]], za sprawą potężnych mięśni ciało orek zachowuje na lądzie zaokrąglony kształt. Niezwykły jest sposób polowania tych ssaków na pingwiny. Gdy spotkają krę lodową, na której znajdują się te ptaki, wówczas co najmniej trzy orki podpływają pod wodą w taki sposób, by nie zdradziły ich płetwy grzbietowe. Następnie dwie z nich unoszą krę z jednej strony do wysokości jednego lub dwóch metrów. W wyniku tego pingwiny zsuwają się do paszczy czekającego z drugiej strony kry towarzysza polowania. Jeśli kawałek kry jest mniejszy, orka atakuje samotnie. Rozbija ją uderzeniem od dołu i łapie zaskoczone pingwiny<ref>Vitus B. Droscher "Świat w którym żyją zwierzęta" PIW Warszawa 2000</ref>.
Te orki, które polują na wielkie walenie (np. orki żyjące na pełnym morzu), starają się utrzymać ofiarę pod powierzchnią wody tak długo, żeby zabrakło jej powietrza. Atakują cel jednocześnie całym stadem. Bywało, że broniący się w takiej sytuacji wieloryb odrzucił orkę ogonem tak mocno, że wyleciała 6 metrów nad wodę.
Orki polując na inne delfiny i morświny muszą wykazać się dużym sprytem, żeby zaskoczyć kogoś, kto ma takie same zdolności i zmysły jak one. Podkradają się wtedy do ofiar z wyłączonymi sonarami, by nie być słyszanymi, polegając wówczas tylko na wzroku. Kiedy są już dostatecznie blisko, przyspieszają i kiedy dopadają ofiarę, gryzą ją poważnie w bok i czekają, aż wykrwawi się i przestanie bronić. Inną techniką jest osaczanie delfinów z wielu stron i kiedy te uciekają w panice, próby uderzenia ich własnym ciałem w wodzie lub w wyskoku ponad wodą. Delfin trafiony kilkutonowym ciałem orki, poruszającym się z szybkością kilkudziesięciu km/ha, zostaje ciężko ogłuszony lub ginie.
W takich operacjach orki czasem odnoszą poważne obrażenia w podobny sposób. Zaatakowane delfiny wiedząc, że delikatny brzuch jest słabością orek, rozcinają go twardymi pyskami. Wówczas ranny osobnik może umrzeć z wykrwawienia. Ten sposób obrony stosują delfiny, a także orki w walce z rekinami.


Stwierdza się szeroką gamę praktyk w celu zdobycia pożywienia – szarżują na brzeg, by schwytać płetwonogie, tworzą fale, by zepchnąć foki z [[Kra|kier]] i stosują różne techniki wymagające współpracy, aby skupić razem ryby (jak tuńczyki) i walenie<ref name="iucn" />. Gdy zasoby są bogate, orki spożywają wyłącznie język, tłuszcz i wargi<ref name="hmw5" />. Norweskie orki używają taktyki zwanej carousel feeding – skupiają [[Ławica ryb|ławice]] śledzi w ciasną kulę, a następnie ogłuszają ryby i zbierają trafione osobniki<ref name="hmw5" />. Z kolei te znane z Cieśniny Gibraltarskiej gonią przez ok. 30 minut tuńczyki do czasu, aż te się zmęczą. Orki w celu uśmiercenia płetwonogich taranują je, uderzają swą płetwą ogonową, a nawet skaczą na nie<ref name="hmw5" />. Drapieżniki te mogą zaganiać morświny oraz delfiny do płytkich zatok, gdzie tam są łatwiejsze do uśmiercenia. W celu zabicia dużego walenia, część osobników ze stada chwyta płetwy ofiary, podczas gdy inne okazy starają się utrudnić oddychanie (poprzez gryzienie w okolicach nozdrzy)<ref name="hmw5" />. W celu pochwycenia mirung lub [[Uchatka patagońska|uchatek patagońskich]] (''Otaria byronia'') orki południowoamerykańskie wynurzają się na plażę; tą samą technikę stosują osobniki u wybrzeży [[Wyspy Crozeta|Wysp Crozeta]] – co więcej, dorosłe osobniki uczą tej taktyki swego potomstwa<ref name="hmw5" />.
Ogółem orki umieją dostosować metody polowań do charakteru zwierzyny, wykazując się przy tym ogromną inteligencją, np. atakując jadowite [[płaszczki]] oszałamiają je najpierw uderzeniem ogona, polując na ptaki potrafią wabić je przynętą w postaci kawałka wyplutej ryby, mają również wiele kreatywnych sposobów zrzucania [[Fokowate|fok]] z kry lodowej.
Wiedzę i umiejętności technik łowieckich przekazują młodym orkom dorosłe samce i samice ze stada. Często obserwuje się orki „bawiące się” ofiarami, „grające w piłkę” złapaną foką itp., w rzeczywistości jednak nie jest to okrutna zabawa, lecz ćwiczenie umiejętności (np. uderzania zwierzyny ogonem) lub nauka młodych osobników.
Największym wyczynem zaobserwowanym i nagranym podczas takich ćwiczeń było wyrzucenie przez orkę ogonem foki w powietrze na wysokość 80 [[Stopa angielska|stóp]] (ok. 25 m) ponad wodę.


=== Orki i ludzie ===
=== Orki i ludzie ===
Od roku 1965 można oglądać orki w [[Delfinarium|delfinariach]] i parkach morskich. Do tego celu złapano już ponad 200 tych waleni żyjących na wolności. Od 1984 nie ma potrzeby polować na orki żyjące w naturalnych warunkach, gdyż młodsze, kolejne pokolenia orek rodzą się w niewoli.
Od roku 1965 można oglądać orki w [[Delfinarium|delfinariach]] i parkach morskich. Do tego celu złapano już ponad 200 tych waleni żyjących na wolności. Od 1984 nie ma potrzeby polować na orki żyjące w naturalnych warunkach, gdyż młodsze, kolejne pokolenia orek rodzą się w niewoli.
Krytycy są zdania, iż mały basen w delfinarium nie jest w stanie zastąpić zwierzętom ich naturalnego środowiska. Większość orek żyjących w niewoli cierpi na różnego rodzaju choroby. Częstym zjawiskiem u orek w niewoli jest skrzywiona płetwa grzbietowa. Dzieje się tak dlatego iż płetwa grzbietowa składa się z czystej tkanki, nie podtrzymywanej kością. Jeśli zwierzę przebywa ciągle w tym samym środowisku, bez większej różnicy temperatur i ciśnienia, ciągle na powierzchni wody (gdzie na płetwę silniej oddziałuje grawitacja) oraz kiedy z powodu braku miejsca wciąż pływa w kółko, tkanka wiotczeje, ulega zniekształceniu bądź zanika.
Krytycy są zdania, iż mały basen w delfinarium nie jest w stanie zastąpić zwierzętom ich naturalnego środowiska. Większość orek żyjących w niewoli cierpi na różnego rodzaju choroby. Częstym zjawiskiem u orek w niewoli, zwłaszcza u samców, jest skrzywiona płetwa grzbietowa. Dzieje się tak dlatego iż płetwa grzbietowa składa się z tkanek miękkich, nie podtrzymywanych kością. Jeśli zwierzę przebywa ciągle w tym samym środowisku, bez większej różnicy temperatur i ciśnienia, ciągle na powierzchni wody (gdzie na płetwę silniej oddziałuje grawitacja) oraz kiedy z powodu braku miejsca wciąż pływa w kółko, płetwa wiotczeje, ulega zniekształceniu bądź zanika.

⚫
Innym niepokojącym zjawiskiem obserwowanym często u orek w niewoli jest ciągłe klapanie tylną płetwą o powierzchnię wody - oznaka niezadowolenia.


⚫
Innym niepokojącym zjawiskiem obserwowanym często u orek w niewoli jest ciągłe klapanie tylną płetwą o powierzchnię wody - oznaka niezadowolenia.
{{fakt|data=2014-08|Kontakt z orkami i innymi delfinami pomaga [[Autyzm dziecięcy|dzieciom autystycznym]] oraz innym dzieciom z chorobami psychicznymi lepiej się rozwijać}}. Takie samo oddziaływanie na dzieci daje kontakt z końmi lub psami.


=== Ataki orek na ludzi ===
Na wolności orki nigdy nie atakowały ludzi, a zaobserwowane próby ataku, będące wynikiem pomyłek z naturalnymi ofiarami, nie dochodzą do skutku, gdyż orki szybko orientują się w popełnionym błędzie.
Na wolności orki nigdy nie atakowały ludzi, a zaobserwowane próby ataku, będące wynikiem pomyłek z naturalnymi ofiarami, nie dochodzą do skutku, gdyż orki szybko orientują się w popełnionym błędzie.


W delfinariach rzadko dochodzi do agresywnego zachowania orek wobec ludzi. Gdy do takiego ataku dojdzie to przypadki śmierci treserów w basenie są raczej przypadkowe, chociaż są udokumentowane przypadki w których orka celowo atakowała swojego trenera podczas wspólnych ćwiczeń<ref name="Informacja z TVN24">[http://tvnmeteo.tvn24.pl/informacje/swiat,27/atak-w-oceanarium-orka-topi-trenera,53697,1,0.html Informacja z archiwum ''TVN24'']</ref>.
W delfinariach rzadko dochodzi do agresywnego zachowania orek wobec ludzi. Gdy do takiego ataku dojdzie to przypadki śmierci treserów w basenie są raczej przypadkowe.


U południowo-zachodnich wybrzeży Hiszpanii dochodzi do ataków na jachty i statki przez grupy orek.<ref>{{Cytuj |tytuł = PAP |url = https://www.pap.pl/aktualnosci/news%2C910682%2Chiszpania-orki-zaatakowaly-jacht-zaloga-uratowana.html}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł = PAP |url = https://www.pap.pl/aktualnosci/news%2C717824%2Chiszpania-agresywne-orki-atakuja-i-uszkadzaja-statki.html}}</ref>
U południowo-zachodnich wybrzeży Hiszpanii dochodzi do ataków na jachty i statki przez grupy orek.<ref>{{Cytuj |tytuł = PAP |url = https://www.pap.pl/aktualnosci/news%2C910682%2Chiszpania-orki-zaatakowaly-jacht-zaloga-uratowana.html}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł = PAP |url = https://www.pap.pl/aktualnosci/news%2C717824%2Chiszpania-agresywne-orki-atakuja-i-uszkadzaja-statki.html}}</ref>


== Status zagrożenia ==
== Status zagrożenia ==
W [[Czerwona księga gatunków zagrożonych|Czerwonej księdze gatunków zagrożonych]] [[Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody|Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów]] został zaliczony do kategorii DD ({{ang.|data deficient}} „brak danych”)<ref name="iucn"/>.
W ''[[Czerwona księga gatunków zagrożonych|Czerwonej księdze gatunków zagrożonych]]'' [[Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody|Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów]] został zaliczony do kategorii DD ({{ang.|data deficient}} „brak danych”)<ref name="iucn"/>.


== Uwagi ==
== Uwagi ==
Linia 145: Linia 141:
<ref name="gfis">{{cytuj książkę| autor = J.G. Fischer von Waldheim| tytuł = Zoognosia tabulis synopticis illustrata: in usum praelectionum Academiae imperialis medico-chirugicae mosquensis edita |url = https://biodiversitylibrary.org/page/29130064|rok = 1814| część = 3|wydawca = Typis Nicolai S. Vsevolozsky|miejsce = Mosquae | strony = [https://www.biodiversitylibrary.org/page/29130084 xxiii], [https://www.biodiversitylibrary.org/page/29130771 684]|język = la}}</ref>
<ref name="gfis">{{cytuj książkę| autor = J.G. Fischer von Waldheim| tytuł = Zoognosia tabulis synopticis illustrata: in usum praelectionum Academiae imperialis medico-chirugicae mosquensis edita |url = https://biodiversitylibrary.org/page/29130064|rok = 1814| część = 3|wydawca = Typis Nicolai S. Vsevolozsky|miejsce = Mosquae | strony = [https://www.biodiversitylibrary.org/page/29130084 xxiii], [https://www.biodiversitylibrary.org/page/29130771 684]|język = la}}</ref>
<ref name="bla">{{cytuj książkę| autor = A.G. Desmarest| tytuł = Nouveau dictionnaire d’histoire naturelle, appliquée aux arts, à l’agriculture, à l’économie rurale et domestique, à la médecine, etc |url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/18037684|imię r = H.M.D. | nazwisko r = de Blainville | rozdział = Dauphin. Delphinus| adres rozdziału = https://www.biodiversitylibrary.org/page/18037861|rok = 1817|wydawca = Chez Deterville|miejsce = Paris| tom = 9|strony = 168| język = fr}}</ref>
<ref name="bla">{{cytuj książkę| autor = A.G. Desmarest| tytuł = Nouveau dictionnaire d’histoire naturelle, appliquée aux arts, à l’agriculture, à l’économie rurale et domestique, à la médecine, etc |url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/18037684|imię r = H.M.D. | nazwisko r = de Blainville | rozdział = Dauphin. Delphinus| adres rozdziału = https://www.biodiversitylibrary.org/page/18037861|rok = 1817|wydawca = Chez Deterville|miejsce = Paris| tom = 9|strony = 168| język = fr}}</ref>
<ref name="gray1846">{{cytuj książkę| autor = J. Richardson & J.E. Gray| tytuł = The zoology of the voyage of the H.M.S. Erebus & Terror, under the command of Captain Sir James Clark Ross, during the years 1839 to 1843. By authority of the Lords Commissioners of the Admiralty|url = https://biodiversitylibrary.org/item/31178#page/9/mode/1up|imię r = J.E. | nazwisko r = Gray | rozdział = Mammalia. On the cetaceous animals | adres rozdziału = https://www.biodiversitylibrary.org/page/6957465| rok = 1844–1875|wydawca = E. W. Janson|miejsce = London|część = 1|tytuł części = Mammalia, Birds|strony = 34|język = en}}</ref>
<ref name="gray1846">{{cytuj książkę| autor = J. Richardson & J.E. Gray| tytuł = The zoology of the voyage of the H.M.S. Erebus & Terror, under the command of Captain Sir James Clark Ross, during the years 1839 to 1843. By authority of the Lords Commissioners of the Admiralty|url = https://biodiversitylibrary.org/item/31178#page/9/mode/1up|imię r = J.E. | nazwisko r = Gray | rozdział = Mammalia. On the cetaceous animals | adres rozdziału = https://www.biodiversitylibrary.org/page/6957465| rok = 1844–1875|wydawca = E.W. Janson|miejsce = London|część = 1|tytuł części = Mammalia, Birds|strony = 34|język = en}}</ref>
<ref name="gri">{{cytuj pismo |autor = J.W. Grill (red.)|tytuł = Zoologiska anteckningar under en resa i södra delarne af Caplandet åren 1853—1855 af J. F. Victorin|url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/34317315|czasopismo = Kongliga Svenska vetenskapsakademiens handlingar | wolumin = 2|oznaczenie = Ny följd|strony = 21, ryc. [https://www.biodiversitylibrary.org/page/34317357 1]|rok = 1858 |język = sv}}</ref>
<ref name="gri">{{cytuj pismo |autor = J.W. Grill (red.)|tytuł = Zoologiska anteckningar under en resa i södra delarne af Caplandet åren 1853—1855 af J.F. Victorin|url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/34317315|czasopismo = Kongliga Svenska vetenskapsakademiens handlingar | wolumin = 2|oznaczenie = Ny följd|strony = 21, ryc. [https://www.biodiversitylibrary.org/page/34317357 1]|rok = 1858 |język = sv}}</ref>
<ref name="rei">{{cytuj książkę| autor = H.W. Flower (red.)| tytuł = Recent memoirs on the Cetacea by professors Eschricht, Reinhardt and Lilljeborg|url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/32540639|autor r = J.T. Reinhardt| rozdział = On the Species op Orca inhabiting the Northern Seas| adres rozdziału = https://www.biodiversitylibrary.org/page/32540778| rok = 1866|wydawca = Pub. for the Ray society by R. Hardwicke,|miejsce = London |strony = 188, fig. ze s. [https://www.biodiversitylibrary.org/page/32540777 187]|język = en}}</ref>
<ref name="rei">{{cytuj książkę| autor = H.W. Flower (red.)| tytuł = Recent memoirs on the Cetacea by professors Eschricht, Reinhardt and Lilljeborg|url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/32540639|autor r = J.T. Reinhardt| rozdział = On the Species op Orca inhabiting the Northern Seas| adres rozdziału = https://www.biodiversitylibrary.org/page/32540778| rok = 1866|wydawca = Pub. for the Ray society by R. Hardwicke,|miejsce = London |strony = 188, fig. ze s. [https://www.biodiversitylibrary.org/page/32540777 187]|język = en}}</ref>
<ref name="lil">{{cytuj książkę| autor = H.W. Flower (red.)| tytuł = Recent memoirs on the Cetacea by professors Eschricht, Reinhardt and Lilljeborg|url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/32540639|autor r = W. Lilljeborg| rozdział = Synopsis of the Cetaceous Mammalia of Scandinavia (Sweden and Norway)| adres rozdziału = https://www.biodiversitylibrary.org/page/32540827| rok = 1866|wydawca = Pub. for the Ray society by R. Hardwicke,|miejsce = London |strony = 237|język = en}}</ref>
<ref name="lil">{{cytuj książkę| autor = H.W. Flower (red.)| tytuł = Recent memoirs on the Cetacea by professors Eschricht, Reinhardt and Lilljeborg|url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/32540639|autor r = W. Lilljeborg| rozdział = Synopsis of the Cetaceous Mammalia of Scandinavia (Sweden and Norway)| adres rozdziału = https://www.biodiversitylibrary.org/page/32540827| rok = 1866|wydawca = Pub. for the Ray society by R. Hardwicke,|miejsce = London |strony = 237|język = en}}</ref>
<ref name="bur">{{cytuj pismo |autor = H. Burmeister|tytuł = On some Cetaceans|url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/15603254|czasopismo = The Annals and Magazine of Natural History| oznaczenie = Third series|wolumin = 18|numer = 104|strony = 99 |rok = 1866|język = en}}</ref>
<ref name="bur">{{cytuj pismo |autor = H. Burmeister|tytuł = On some Cetaceans|url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/15603254|czasopismo = The Annals and Magazine of Natural History| oznaczenie = Third series|wolumin = 18|numer = 104|strony = 99 |rok = 1866|język = en}}</ref>
<ref name="cope">{{cytuj pismo |autor = E.D. Cope (red.)|tytuł = On the Cetaceans of the Western Coast of North America. By C. M. Scammon, United States Marine|url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/6587927|czasopismo = Proceedings of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia| wolumin = 21 |strony = 22|rok = 1869| język = en}}</ref>
<ref name="cope">{{cytuj pismo |autor = E.D. Cope (red.)|tytuł = On the Cetaceans of the Western Coast of North America. By C.M. Scammon, United States Marine|url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/6587927|czasopismo = Proceedings of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia| wolumin = 21 |strony = 22|rok = 1869| język = en}}</ref>
<ref name="gray1871">{{cytuj pismo |autor = J.E. Gray|tytuł = The geographical distribution of the Cetacea|url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/29404917|czasopismo = The Annals and Magazine of Natural History| oznaczenie = Fourth series|wolumin = 6|numer = 35|strony = 394|rok = 1871|język = en}}</ref>
<ref name="gray1871">{{cytuj pismo |autor = J.E. Gray|tytuł = The geographical distribution of the Cetacea|url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/29404917|czasopismo = The Annals and Magazine of Natural History| oznaczenie = Fourth series|wolumin = 6|numer = 35|strony = 394|rok = 1871|język = en}}</ref>
<ref name="malm">{{cytuj pismo |autor = A.W. Malm|tytuł = Hvaldjur i Sveriges Museer år 1869|url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/33821006|czasopismo = Kongliga Svenska vetenskapsakademiens handlingar | wolumin = 9|oznaczenie = Ny följd|strony = 81|rok = 1871|język = sv}}</ref>
<ref name="malm">{{cytuj pismo |autor = A.W. Malm|tytuł = Hvaldjur i Sveriges Museer år 1869|url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/33821006|czasopismo = Kongliga Svenska vetenskapsakademiens handlingar | wolumin = 9|oznaczenie = Ny följd|strony = 81|rok = 1871|język = sv}}</ref>
<ref name="dall">{{cytuj książkę| autor = Ch.M. Scammon| tytuł = The Marine Mammals of the North-western Coast of North America: Described and Illustrated; Together with an Account of the American Whale-fishery|url = {{Google Books|CLViAAAAcAAJ|strony=PA1|link=tak}}| rok = 1874|autor r = W.H. Dall | rozdział = Catalogue of the Cetacea of the North Pacific Ocean, with osteological notes and descriptions of some new forms; with special reference to the forms described and figured in the foreooinq monograph of Pacific Cetacea, by Captain C. M. Scammon, U. S. R. M.| adres rozdziału = {{Google Books|CLViAAAAcAAJ|strony=298|link=tak}}|wydawca = J.H. Carmany|miejsce = San Francisco |strony = 298, ryc. 17, fig. 3|język = en}}</ref>
<ref name="dall">{{cytuj książkę| autor = Ch.M. Scammon| tytuł = The Marine Mammals of the North-western Coast of North America: Described and Illustrated; Together with an Account of the American Whale-fishery|url = {{Google Books|CLViAAAAcAAJ|strony=PA1|link=tak}}| rok = 1874|autor r = W.H. Dall | rozdział = Catalogue of the Cetacea of the North Pacific Ocean, with osteological notes and descriptions of some new forms; with special reference to the forms described and figured in the foreooinq monograph of Pacific Cetacea, by Captain C.M. Scammon, U. S. R. M.| adres rozdziału = {{Google Books|CLViAAAAcAAJ|strony=298|link=tak}}|wydawca = J.H. Carmany|miejsce = San Francisco |strony = 298, ryc. 17, fig. 3|język = en}}</ref>
<ref name="pfis">{{cytuj pismo |autor = P. Fischer |tytuł = Sur une espèce de Cétacé (Orca antarctica) observée durant le voyage de l’Astrolabe et de la Zélée dans les parages des iles Powell et des Nouvelles-Shetland Méridionales|url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/13356537|czasopismo = Journal de zoologie | wolumin = 5 |strony = 146|rok = 1876 |język = fr}}</ref>
<ref name="pfis">{{cytuj pismo |autor = P. Fischer |tytuł = Sur une espèce de Cétacé (Orca antarctica) observée durant le voyage de l’Astrolabe et de la Zélée dans les parages des iles Powell et des Nouvelles-Shetland Méridionales|url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/13356537|czasopismo = Journal de zoologie | wolumin = 5 |strony = 146|rok = 1876 |język = fr}}</ref>
<ref name="tro1898">{{cytuj książkę| autor = É.L. Trouessart| tytuł = Catalogus mammalium tam viventium quam fossilium|url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/40407980|rok = 1898|wydawca = R. Friedländer & sohn|miejsce = Berolini|wydanie = Nova ed. (prima completa) | część = 2 | strony = 1050|język = la}}</ref>
<ref name="pal">{{cytuj pismo |autor = T.S. Palmer|tytuł = Notes on three genera of dolphinS|url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/3825360|czasopismo = Proceedings of the Biological Society of Washington| wolumin = 13| strony = 24|rok = 1899| język = en}}</ref>
<ref name="pal">{{cytuj pismo |autor = T.S. Palmer|tytuł = Notes on three genera of dolphinS|url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/3825360|czasopismo = Proceedings of the Biological Society of Washington| wolumin = 13| strony = 24|rok = 1899| język = en}}</ref>
<ref name="tro1904">{{cytuj książkę| autor = É.L. Trouessart| tytuł = Catalogus mammalium tam viventium quam fossilium|url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/53423652| rok = 1904|wydawca = Friedländer|miejsce = Berolini|część = 3|tytuł części = Quinquennale supplementum anno 1904|strony = 771|język = la}}</ref>
<ref name="tro1904">{{cytuj książkę| autor = É.L. Trouessart| tytuł = Catalogus mammalium tam viventium quam fossilium|url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/53423652| rok = 1904|wydawca = Friedländer|miejsce = Berolini|część = 3|tytuł części = Quinquennale supplementum anno 1904|strony = 771|język = la}}</ref>
Linia 161: Linia 156:
<ref name="ire&tro">{{cytuj pismo |autor = T. Iredale & E.L.G. Troughton|tytuł = The correct generic names for the grampus or killer whale, and the so called grampus or Risso’s dolphin|url = https://media.australian.museum/media/Uploads/Journals/17224/689_complete.pdf|czasopismo = Records of the Australian Museum| wolumin = 19|numer = 1|strony = 30|rok = 1933| język = en}}</ref>
<ref name="ire&tro">{{cytuj pismo |autor = T. Iredale & E.L.G. Troughton|tytuł = The correct generic names for the grampus or killer whale, and the so called grampus or Risso’s dolphin|url = https://media.australian.museum/media/Uploads/Journals/17224/689_complete.pdf|czasopismo = Records of the Australian Museum| wolumin = 19|numer = 1|strony = 30|rok = 1933| język = en}}</ref>
<ref name="kel">{{cytuj pismo |autor = R. Kellogg|tytuł = Whales: giants of the sea|url = |czasopismo = The National geographic magazine | wolumin = 77|numer = 1|strony = 70, ryc. 13|rok = 1940 |język = en}}</ref>
<ref name="kel">{{cytuj pismo |autor = R. Kellogg|tytuł = Whales: giants of the sea|url = |czasopismo = The National geographic magazine | wolumin = 77|numer = 1|strony = 70, ryc. 13|rok = 1940 |język = en}}</ref>
<ref name="sche">{{cytuj pismo |autor = V.B. Scheffer|tytuł = A List of the Marine Mammals of the West Coast of North America |url = |czasopismo = The Murrelet| wolumin = 23|numer = 2|strony = 44|rok = 1942 |doi = 10.2307/3535582|język = en}}</ref>
<ref name="sch">{{cytuj pismo |autor = C.O. Schneider|tytuł = Catálogo de los mamíferos de la Provincia de Concepción |url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/31860691|czasopismo = Boletin de la Sociedad de Biología de Concepción| wolumin = 21|numer = |strony = 80|rok = 1946 |język = es}}</ref>
<ref name="sch">{{cytuj pismo |autor = C.O. Schneider|tytuł = Catálogo de los mamíferos de la Provincia de Concepción |url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/31860691|czasopismo = Boletin de la Sociedad de Biología de Concepción| wolumin = 21|numer = |strony = 80|rok = 1946 |język = es}}</ref>
<ref name="cab">{{cytuj pismo |autor = Á. Cabrera|tytuł = Catálogo de los mamíferos de America del Sur|url = |czasopismo = Revista del Museo Argentino de las Ciencias Naturales| wolumin = 4|numer = 2|strony = 616|rok = 1961| język = es}}</ref>
<ref name="cab">{{cytuj pismo |autor = Á. Cabrera|tytuł = Catálogo de los mamíferos de America del Sur|url = |czasopismo = Revista del Museo Argentino de las Ciencias Naturales| wolumin = 4|numer = 2|strony = 616|rok = 1961| język = es}}</ref>
Linia 175: Linia 169:
</references>
</references>


== Bibliografia ==
== Bibliografia ==
* {{cytuj książkę| imię = B.G. | nazwisko = de Lacépède| tytuł = Histoire naturelle des cétacées|url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/3830063|rok = 1804|wydawca = Plassan|miejsce = Paris| strony = i–xliv, 1–329|odn = tak| język = fr}}
* {{cytuj książkę| imię = B.G. | nazwisko = de Lacépède| tytuł = Histoire naturelle des cétacées|url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/3830063|rok = 1804|wydawca = Plassan|miejsce = Paris| strony = i–xliv, 1–329|odn = tak| język = fr}}
* {{cytuj pismo |imię = J.E. | nazwisko = Gray|tytuł = Notes on the Skulls of the Genus Orca in the British Museum, and Notice of a Specimen of the Genus from the Seychelle|url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/28554872|czasopismo = [[Journal of Zoology|Proceedings of the Zoological Society of London]]| wolumin = 1870|strony = 70–77 |rok = 1870| odn = tak|język = en}}
* {{cytuj pismo |imię = J.E. | nazwisko = Gray|tytuł = Notes on the Skulls of the Genus Orca in the British Museum, and Notice of a Specimen of the Genus from the Seychelle|url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/28554872|czasopismo = [[Journal of Zoology|Proceedings of the Zoological Society of London]]| wolumin = 1870|strony = 70–77 |rok = 1870| odn = tak|język = en}}
Linia 189: Linia 183:
[[Kategoria:Delfinowate]]
[[Kategoria:Delfinowate]]
[[Kategoria:Gatunki i podgatunki zwierząt nazwane w 1758 roku]]
[[Kategoria:Gatunki i podgatunki zwierząt nazwane w 1758 roku]]
[[Kategoria:Taksony opisane przez Karola Linneusza]]

Aktualna wersja na dzień 16:59, 3 paź 2024

Ten artykuł dotyczy zwierzęcia. Zobacz też: Orka.
Orka oceaniczna
Orcinus orca[1]
(Linnaeus, 1758)
Ilustracja
Orka wyróżnia się bardzo
kontrastowymi barwami
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Rząd

Cetartiodactyla

Podrząd

Whippomorpha

Infrarząd

walenie

Parvordo

zębowce

Nadrodzina

Delphinoidea

Rodzina

delfinowate

Rodzaj

orka

Gatunek

orka oceaniczna

Kategoria zagrożenia (CKGZ)[40]

brak danych
Zasięg występowania
Mapa występowania
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Orka oceaniczna[41], orka[42], miecznik[42] (Orcinus orca) – gatunek ssaka morskiego z rodziny delfinowatych (Delphinidae). Taksonomia pozostaje kontrowersyjna, stwierdza się wiele różnych ekotypów znanych z Pacyfiku oraz Antarktydy, które są odrębne pod względem genetycznym, morfologicznym i ekologicznym, a od czerwca 2024 stwierdza się również trzy odrębne podgatunki[43]. Orka występuje na całym świecie i jest największym spośród delfinowatych – dorosłe samce mierzą do 980 cm długości. Spożywa ponad 140 gatunków stworzeń morskich, często odrębne odmiany geograficzne spożywają inne ofiary. Jest drapieżnikiem szczytowym. Waleń ten został zaliczony do kat. DD przez IUCN.

Taksonomia

[edytuj | edytuj kod]

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz w swym przełomowym, 10 wydaniu dzieła Systema Naturae, nadając mu nazwę Delphinus orca[2]. Typowe miejsce występowania to wschodnia część północnego Oceanu Atlantyckiego[44]. Linneusz nie wskazał okazu typowego, swój opis oparł na pracach o orce wcześniejszych autorów[45]. Jedyny żyjący współcześnie przedstawiciel rodzaju orka[41] (Orcinus)[44][46][47].

Genetyczne, morfologiczne i ekologiczne dowody wskazują, że w północno-wschodnim Oceanie Spokojnym istnieją trzy ekotypy O. orca (osiadły, wędrowny i żyjący na pełnym morzu), które mogą być odrębnymi gatunkami lub podgatunkami[47]. Dwa z nich, osiadły i wędrowny, zostały uznane w 2024 roku za odrębne podgatunki[43]. Trzy odrębne ekotypy zostały również zidentyfikowane w wodach Antarktyki (typy A, B i C), które mogą odpowiadać domniemanym gatunkom zaproponowanym wcześniej w latach 80. XX wieku (O. nanus i O. glacialis); ostatnie badania molekularne silnie sugerują, że te trzy ekotypy uzasadniają wyznaczenie gatunków[47]. Czwarty typ (typ D) został również nowo opisany z obszaru Nowej Zelandii[47].

Podgatunki

[edytuj | edytuj kod]

Dotychczas wyróżniono trzy istniejące podgatunki orki:

  • O. orca orca (Linnaeus, 1758) – orka zwyczajna
  • O. orca ater (Cope, 1869) – orka osiadła
  • O. orca rectipinnus (Cope, 1869) – orka wędrowna[43]

Etymologia

[edytuj | edytuj kod]
  • Orcinus: łac. orca „jakiś gatunek walenia”; przyrostek -inus „należący do, odnoszący się do”[48].
  • orca: łac. orca „jakiś gatunek walenia”[48].

Nazewnictwo zwyczajowe

[edytuj | edytuj kod]

W polskiej literaturze zoologicznej gatunek Orcinus orca był oznaczany nazwą „orka”[42]. W wydanej w 2015 roku przez Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk publikacji Polskie nazewnictwo ssaków świata gatunkowi nadano nazwę „orka oceaniczna”, rezerwując nazwę „orka” dla rodzaju tych waleni[41]. Stosowana jest także nazwa „miecznik”[42], którą określany jest również włócznik (Xiphias gladius), inaczej ryba-miecz.

Zasięg występowania

[edytuj | edytuj kod]

Orka oceaniczna jest najszerzej rozpowszechnionym ze wszystkich waleni, występując w prawie każdym środowisku morskim od równika do obu stref polarnych, w tym w wodach półzamkniętych, takich jak Morze Śródziemne, Morze Czerwone, Zatoka Perska, Zatoka Kalifornijska, Morze Ochockie, Morze Żółte, Morze Japońskie, Morze Czukockie, Morze Beauforta, Zatoka Świętego Wawrzyńca i Morze Rossa[47].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]

Długość ciała samic do 770 cm, samców do 980 cm; masa ciała samic do 4700 kg, samców do 6600 kg[46]. Noworodki osiągają długość ciała 210–260 cm przy ciężarze 160–180 kg[46]. Największy przedstawiciel delfinowatych i najbardziej rozpoznawalny spośród wszystkich waleni[46]. Głowa jest zaokrąglona i nie stwierdza się dzioba. Grzbiet czarny, jedynie za okiem biała plama i biaława plama za płetwą grzbietową. Plama za płetwą grzbietową u różnych populacji ma różne odcienie szarości i kształty. Spód ciała biały, połączony z białą łatą na boku. W uzębieniu górnym i dolnym mają po 10-12 par szpiczastych lekko zakrzywionych do tyłu zębów.

Orki mają największą proporcjonalnie płetwę grzbietową spośród wszystkich delfinów. Duże, charakterystycznie ubarwione zwierzę o silnie rozwiniętej płetwie grzbietowej (zwłaszcza u samców, u których dochodzi ona do 1,8 m) i długich, zaokrąglonych, wiosłowatych płetwach piersiowych (u samców powierzchnia płetwy znacznie większa – wykazuje więc silny dymorfizm płciowy). Uzębienie wtórnie homodontyczne.

Ekologia

[edytuj | edytuj kod]
Rozród: ciąża trwa około 17-18 miesięcy, noworodek ma ok. 2 m długości, waży ok. 150-200 kg, karmiony przez matkę do ok. 2 miesięcy, samice orki przechodzą menopauzę i w wieku około 30-40 lat przestają się rozmnażać[49]. Jedna samica orki, znana jako T046 urodziła cielę mając około 46 lat[50].
Długość życia: do 50-90 lat[51]

Społeczność orek

[edytuj | edytuj kod]
Charakterystyczny dla orek skok,
z upadkiem na bok

Orki są uważane za najbardziej społeczne walenie. Żyją w grupach 5-40 osobników przewodzonych przez najstarszą i najbardziej doświadczoną samicę. Stada zwykle składają się z przedstawicieli 3 pokoleń, matki, dorastających synów oraz córek i ich potomstwa. Kiedy samica umiera, samce rozpoczynają samotną wędrówkę, a córki wraz ze swoimi dziećmi tworzą nowe grupy, jednak nigdy nie zrywają łączących je więzi - wszystkie orki pochodzące z matrylinearnego rodu tworzą jeden klan, posługujący się wspólnym dialektem.

Każdy klan lub grupa kilku blisko spokrewnionych klanów posiada własny sposób komunikowania, przekazywany z pokolenia na pokolenie. Widoczna jest znaczna różnica między dialektami orek wędrownych a prowadzących osiadły styl życia. Orki witają się często pocierając się nawzajem pyskami. W towarzystwie innych osobników wyskakują ponad wodę, lądując na plecach lub brzuchu. Dwie najbardziej znane i najlepiej zbadane przez naukowców klanowe grupy orek to tzw. „Southern Resident(s)” i „Northern Resident(s)”, żyjące u zachodnich wybrzeży Ameryki Północnej na pograniczu Stanów Zjednoczonych i Kanady. Należą one do podgatunku O. orca ater. Żywią się one wyłącznie rybami. Są szczególnie znane z dobrych kontaktów z ludźmi i bardzo często obserwowane z bliska przez turystów czy kajakarzy, którym nigdy nie czynią krzywdy. Klan orek osiadłych południowych posiada trzy pomniejsze grupy: grupę J, grupę K oraz grupę L. Wszystkie trzy grupy często podróżują wspólnie. Na czas lipca 2024 roku cały klan liczy 73 osobników (grupa J - 25, grupa K - 15, grupa L - 33)[52]. W przeciwieństwie do osiadłych, orki wędrowne żyją zwykle w mniejszych stadach po kilka osobników, ponieważ w przeciwieństwie do osiadłych polują na ssaki, które posiadają bardzo dobry słuch i łatwiej się płoszą przed większym stadem. Także jednak tworzą spokrewnione społeczności o wspólnym dialekcie i bywa, że na morzu łączą się w duże grupy celem polowania na wielkie walenie. Połączona grupa myśliwych może wówczas liczyć nawet kilkadziesiąt osobników. Również do polowań na delfiny, które należy osaczyć, zwykle łączą się co najmniej 2-3 stada orek.

Polowanie orek na krabojada foczego
Orka wynurzająca się na plażę w celu złapania uchatki

Pożywienie i polowanie

[edytuj | edytuj kod]

Orka jest drapieżnikiem szczytowym, generalistą o zróżnicowanej diecie[53]. Trzeba jednak wspomnieć, że niektóre ekotypy orek specjalizują się w polowaniu na konkretne ofiary – przykładowo antarktyczne odmiany orek różnią się swą dietą (niektóre z nich odżywiają się płetwalowatymi oraz mirungami południowymi atakowanymi na otwartym morzu, inne konsumują wyłącznie foki żyjące na lodzie, a jeszcze inne pożywiają się pingwinami lub są ścisłymi rybożercami, jedzącymi antary patagońskie)[40]. Wśród ofiar wymienia się 140 gatunków zwierząt tj. małe i duże taksony ryb (w tym płaszczki czy rekiny[40]), ptaków i ssaków morskich (poza słodkowodnymi delfinami oraz manatami[40]), głowonogów[40] oraz żółwi morskich; orka to jedyny waleń, który wyspecjalizował się w polowaniu na inne ssaki – w jej menu dopatrzono się 50 gatunków ssaków, takich jak walenie, płetwonogie, łasicowate, brzegowce, okazjonalnie nawet kopytne (mulak czarnoogonowy i łoś euroazjatycki) oraz niedźwiedziowate[54]. Osiadłe orki z Pacyfiku odżywiają się głównie łososiami pacyficznymi, takimi jak zasobne w tłuszcz kiżucze (Oncorhynchus kisatsch) oraz czawycze (Oncorhynchus tschawytscha), pomijając liczniejsze (oraz mniejsze) nerki (O. nerka); populacje wędrowne (koczujące na tych samych obszarach) spożywają wyłącznie ssaki morskie, jak foki pospolite (Phoca vitulina), morświny zwyczajne (Phocaena phocaena), morświńce białopłetwe (Phocaenoides dalli), uchatki grzywiaste (Eumetopias jubatus), uszanki kalifornijskie (Zalophus californianus), mirungi północne (Mirounga angustirostris), delfinowce skośnozębne (Sagmatias obliquidens) oraz płetwale karłowate (Balaenoptera acutorostrata); dieta żyjącej na morzu odmiany nie jest dobrze poznana, ale obejmuje głównie halibuty pacyficzne (Hippoglossus stenolepis) oraz rekiny żarłaczowate[55]. Orki zamieszkujące norweskie fiordy odżywiają się rybami z rodzaju Clupea, a te żyjące w okolicach Cieśniny Gibraltarskiej – tuńczykami pospolitymi (Thunnus thynnus). Orki z kanadyjskiej Grenlandii polują na białuchy arktyczne, narwale jednozębne (Monodon monoceros) i wale grenlandzkie (Balaena mysticetus)[56]. Orki z wybrzeży Kalifornii polują na cielęta pływacza szarego (Eschrichtius robustus), które migrują razem ze swymi matkami pierwszy raz w życiu. Duże stada są w stanie zaatakować dorosłe fiszbinowce lub kaszalota spermacetowego[56].

Stwierdza się szeroką gamę praktyk w celu zdobycia pożywienia – szarżują na brzeg, by schwytać płetwonogie, tworzą fale, by zepchnąć foki z kier i stosują różne techniki wymagające współpracy, aby skupić razem ryby (jak tuńczyki) i walenie[40]. Gdy zasoby są bogate, orki spożywają wyłącznie język, tłuszcz i wargi[56]. Norweskie orki używają taktyki zwanej carousel feeding – skupiają ławice śledzi w ciasną kulę, a następnie ogłuszają ryby i zbierają trafione osobniki[56]. Z kolei te znane z Cieśniny Gibraltarskiej gonią przez ok. 30 minut tuńczyki do czasu, aż te się zmęczą. Orki w celu uśmiercenia płetwonogich taranują je, uderzają swą płetwą ogonową, a nawet skaczą na nie[56]. Drapieżniki te mogą zaganiać morświny oraz delfiny do płytkich zatok, gdzie tam są łatwiejsze do uśmiercenia. W celu zabicia dużego walenia, część osobników ze stada chwyta płetwy ofiary, podczas gdy inne okazy starają się utrudnić oddychanie (poprzez gryzienie w okolicach nozdrzy)[56]. W celu pochwycenia mirung lub uchatek patagońskich (Otaria byronia) orki południowoamerykańskie wynurzają się na plażę; tą samą technikę stosują osobniki u wybrzeży Wysp Crozeta – co więcej, dorosłe osobniki uczą tej taktyki swego potomstwa[56].

Orki i ludzie

[edytuj | edytuj kod]

Od roku 1965 można oglądać orki w delfinariach i parkach morskich. Do tego celu złapano już ponad 200 tych waleni żyjących na wolności. Od 1984 nie ma potrzeby polować na orki żyjące w naturalnych warunkach, gdyż młodsze, kolejne pokolenia orek rodzą się w niewoli. Krytycy są zdania, iż mały basen w delfinarium nie jest w stanie zastąpić zwierzętom ich naturalnego środowiska. Większość orek żyjących w niewoli cierpi na różnego rodzaju choroby. Częstym zjawiskiem u orek w niewoli, zwłaszcza u samców, jest skrzywiona płetwa grzbietowa. Dzieje się tak dlatego iż płetwa grzbietowa składa się z tkanek miękkich, nie podtrzymywanych kością. Jeśli zwierzę przebywa ciągle w tym samym środowisku, bez większej różnicy temperatur i ciśnienia, ciągle na powierzchni wody (gdzie na płetwę silniej oddziałuje grawitacja) oraz kiedy z powodu braku miejsca wciąż pływa w kółko, płetwa wiotczeje, ulega zniekształceniu bądź zanika.

Innym niepokojącym zjawiskiem obserwowanym często u orek w niewoli jest ciągłe klapanie tylną płetwą o powierzchnię wody - oznaka niezadowolenia.

Na wolności orki nigdy nie atakowały ludzi, a zaobserwowane próby ataku, będące wynikiem pomyłek z naturalnymi ofiarami, nie dochodzą do skutku, gdyż orki szybko orientują się w popełnionym błędzie.

W delfinariach rzadko dochodzi do agresywnego zachowania orek wobec ludzi. Gdy do takiego ataku dojdzie to przypadki śmierci treserów w basenie są raczej przypadkowe.

U południowo-zachodnich wybrzeży Hiszpanii dochodzi do ataków na jachty i statki przez grupy orek.[57][58]

Status zagrożenia

[edytuj | edytuj kod]

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii DD (ang. data deficient „brak danych”)[40].

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Orca ater Cope, 1869.
  2. ↑ a b c d e f g h i Kombinacja nazw.
  3. ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Orca Eschrichtii Reinhardt, 1866.
  4. ↑ Kombinacja nazw; niepoprawna późniejsza pisownia Orca tasmanica J.E. Gray, 1871.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Orcinus orca, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ a b C. Linneaus: Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiæ: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 77. (łac.).
  3. ↑ H. G. Borowski: Gemeinnüzzige Naturgeschichte des Thierreichs. Cz. 2. Berlin: Gottlieb August Lange, 1781, s. 38. (niem.).
  4. ↑ J.P. Bonnaterre: Tableau encyclopédique et méthodique des trois regnes de la nature, Dédié et présenté a M. Necker, Ministre d’Etat, & Directeur Général des Finances. Cétologie. Paris: Chez Panckoucke, 1788, s. 23. (fr.).
  5. ↑ R. Kerr: The animal kingdom, or zoological system, of the celebrated Sir Charles Linnæus. containing a complete systematic description, arrangement, and nomenclature, of all the known species and varieties of the mammalia, or animals which give suck to their young. Class I, Mammalia. Edinburgh: A. Strahan, and T. Cadell, London, and W. Creech, 1792, s. 364. (ang.).
  6. ↑ de Lacépède 1804 ↓, s. xlii, 298, ryc. 15, fig. 1, ryc. 16.
  7. ↑ de Lacépède 1804 ↓, s. xliii, 314, ryc. 9, fig. 1.
  8. ↑ J.G. Fischer von Waldheim: Zoognosia tabulis synopticis illustrata: in usum praelectionum Academiae imperialis medico-chirugicae mosquensis edita. Cz. 3. Mosquae: Typis Nicolai S. Vsevolozsky, 1814, s. xxiii, 684. (łac.).
  9. ↑ H.M.D. de Blainville: Dauphin. Delphinus. W: A.G. Desmarest: Nouveau dictionnaire d’histoire naturelle, appliquée aux arts, à l’agriculture, à l’économie rurale et domestique, à la médecine, etc. T. 9. Paris: Chez Deterville, 1817, s. 168. (fr.).
  10. ↑ J.E. Gray: Mammalia. On the cetaceous animals. W: J. Richardson & J.E. Gray: The zoology of the voyage of the H.M.S. Erebus & Terror, under the command of Captain Sir James Clark Ross, during the years 1839 to 1843. By authority of the Lords Commissioners of the Admiralty. Cz. 1: Mammalia, Birds. London: E.W. Janson, 1844–1875, s. 34. (ang.).
  11. ↑ J.W. Grill (red.). Zoologiska anteckningar under en resa i södra delarne af Caplandet åren 1853—1855 af J.F. Victorin. „Kongliga Svenska vetenskapsakademiens handlingar”. Ny följd. 2, s. 21, ryc. 1, 1858. (szw.). 
  12. ↑ J.T. Reinhardt: On the Species op Orca inhabiting the Northern Seas. W: H.W. Flower (red.): Recent memoirs on the Cetacea by professors Eschricht, Reinhardt and Lilljeborg. London: Pub. for the Ray society by R. Hardwicke,, 1866, s. 188, fig. ze s. 187. (ang.).
  13. ↑ W. Lilljeborg: Synopsis of the Cetaceous Mammalia of Scandinavia (Sweden and Norway). W: H.W. Flower (red.): Recent memoirs on the Cetacea by professors Eschricht, Reinhardt and Lilljeborg. London: Pub. for the Ray society by R. Hardwicke,, 1866, s. 237. (ang.).
  14. ↑ H. Burmeister. On some Cetaceans. „The Annals and Magazine of Natural History”. Third series. 18 (104), s. 99, 1866. (ang.). 
  15. ↑ E.D. Cope (red.). On the Cetaceans of the Western Coast of North America. By C.M. Scammon, United States Marine. „Proceedings of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia”. 21, s. 22, 1869. (ang.). 
  16. ↑ Van Beneden i Gervais 1880 ↓, s. ryc. lxvii, fig. 2, 540.
  17. ↑ Van Beneden i Gervais 1880 ↓, s. ryc. lxvii, fig. 3.
  18. ↑ Van Beneden i Gervais 1880 ↓, s. ryc. lxvii, fig. 4, 5.
  19. ↑ Gray 1870 ↓, s. 71, fig. 1, 3.
  20. ↑ Gray 1870 ↓, s. 71, 76.
  21. ↑ Gray 1870 ↓, s. 76.
  22. ↑ Gray 1870 ↓, s. 91.
  23. ↑ Gray 1871 ↓, s. 92.
  24. ↑ Gray 1870 ↓, s. 92.
  25. ↑ J.E. Gray. The geographical distribution of the Cetacea. „The Annals and Magazine of Natural History”. Fourth series. 6 (35), s. 394, 1871. (ang.). 
  26. ↑ A.W. Malm. Hvaldjur i Sveriges Museer år 1869. „Kongliga Svenska vetenskapsakademiens handlingar”. Ny följd. 9, s. 81, 1871. (szw.). 
  27. ↑ W.H. Dall: Catalogue of the Cetacea of the North Pacific Ocean, with osteological notes and descriptions of some new forms; with special reference to the forms described and figured in the foreooinq monograph of Pacific Cetacea, by Captain C.M. Scammon, U. S. R. M.. W: Ch.M. Scammon: The Marine Mammals of the North-western Coast of North America: Described and Illustrated; Together with an Account of the American Whale-fishery. San Francisco: J.H. Carmany, 1874, s. 298, ryc. 17, fig. 3. (ang.).
  28. ↑ P. Fischer. Sur une espèce de Cétacé (Orca antarctica) observée durant le voyage de l’Astrolabe et de la Zélée dans les parages des iles Powell et des Nouvelles-Shetland Méridionales. „Journal de zoologie”. 5, s. 146, 1876. (fr.). 
  29. ↑ Van Beneden i Gervais 1880 ↓, s. 543.
  30. ↑ Van Beneden i Gervais 1880 ↓, s. 538, ryc. xlvi.
  31. ↑ T.S. Palmer. Notes on three genera of dolphinS. „Proceedings of the Biological Society of Washington”. 13, s. 24, 1899. (ang.). 
  32. ↑ a b c É.L. Trouessart: Catalogus mammalium tam viventium quam fossilium. Cz. 3: Quinquennale supplementum anno 1904. Berolini: Friedländer, 1904, s. 771. (łac.).
  33. ↑ F. Lahille: Enumeración y zoogeografía de los mamíferos de la República Argentina. Buenos Aires: Ministerio de Agricultura y Ganadería, 1914, s. 31. (hiszp.).
  34. ↑ T. Iredale & E.L.G. Troughton. The correct generic names for the grampus or killer whale, and the so called grampus or Risso’s dolphin. „Records of the Australian Museum”. 19 (1), s. 30, 1933. (ang.). 
  35. ↑ R. Kellogg. Whales: giants of the sea. „The National geographic magazine”. 77 (1), s. 70, ryc. 13, 1940. (ang.). 
  36. ↑ C.O. Schneider. Catálogo de los mamíferos de la Provincia de Concepción. „Boletin de la Sociedad de Biología de Concepción”. 21, s. 80, 1946. (hiszp.). 
  37. ↑ Á. Cabrera. Catálogo de los mamíferos de America del Sur. „Revista del Museo Argentino de las Ciencias Naturales”. 4 (2), s. 616, 1961. (hiszp.). 
  38. ↑ Y.A. Mikhalev, M.V. Ivashin, V.P. Savusin & F.E. Zelenaya. The distribution and biology of killer whales in the Southern Hemisphere. „Report of the International Whaling Commission”. 31, s. 564, 1981. (ang.). 
  39. ↑ А.А. Берзин & В.Л. Владимиров. Новый вид косаток из Антарктиды. „Природа”. 6, s. 31, 1982. (ros.). 
  40. ↑ a b c d e f g R. Reeves, R.L. Pitman & J.K.B. Ford, Orcinus orca, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2017, wersja 2022-1 [dostęp 2022-09-11] (ang.).
  41. ↑ a b c Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 188. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  42. ↑ a b c d K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 240, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
  43. ↑ a b c List of Marine Mammal Species and Subspecies [online], Society for Marine Mammalogy, czerwiec 2024 [dostęp 2024-10-03] (ang.).
  44. ↑ a b D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Orcinus orca. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2022-09-11].
  45. ↑ P. Hershkovitz. Catalog of Living Whales. „Bulletin of the United States National Museum”. 246, s. 86, 1966. (ang.). 
  46. ↑ a b c d J. Wang, K. Riehl & S. Dungan: Family Delphinidae (Ocean Dolphins). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 4: Sea Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2014, s. 497–498. ISBN 978-84-96553-93-4. (ang.).
  47. ↑ a b c d e C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 292. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
  48. ↑ a b Palmer 1904 ↓, s. 478.
  49. ↑ Darren P. Croft, Rufus A. Johnstone, Samuel Ellis, Stuart Nattrass, Daniel W. Franks, Lauren J.N. Brent, Sonia Mazzi, Kenneth C. Balcomb, John K.B. Ford, Michael A. Cant. Reproductive Conflict and the Evolution of Menopause in Killer Whales. „Current Biology”. Elsevier Ltd.. ISSN 0960-9822. (ang.). 
  50. ↑ T046 Wake & The Budd Inlet Six- Whale Feature [online], Cetus [dostęp 2024-10-03] (ang.).
  51. ↑ Wielka Encyklopedia PWN
  52. ↑ Orca Population [online], CWR, 1 lipca 2024 [dostęp 2024-10-03] (ang.).
  53. ↑ J. Wang, K. Riehl & S. Dungan: Family Delphinidae (Ocean Dolphins). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 4: Sea Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2014, s. 497–498. ISBN 978-84-96553-93-4. (ang.).
  54. ↑ J. Wang, K. Riehl & S. Dungan: Family Delphinidae (Ocean Dolphins). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 4: Sea Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2014, s. 497–498. ISBN 978-84-96553-93-4. (ang.).
  55. ↑ J. Wang, K. Riehl & S. Dungan: Family Delphinidae (Ocean Dolphins). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 4: Sea Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2014, s. 497–498. ISBN 978-84-96553-93-4. (ang.).
  56. ↑ a b c d e f g J. Wang, K. Riehl & S. Dungan: Family Delphinidae (Ocean Dolphins). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 4: Sea Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2014, s. 497–498. ISBN 978-84-96553-93-4. (ang.).
  57. ↑ PAP [online].
  58. ↑ PAP [online].

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Orka_oceaniczna&oldid=74886178”