Przejdź do zawartości

Holandia: Różnice pomiędzy wersjami[edytuj]

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
Oświata: 𝚕𝚊𝚗𝚐=
m MalarzBOT: WP:CHECK#64: poprawiam link tożsamy z tekstem linka
 
(Nie pokazano 43 wersji utworzonych przez 30 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
{{Inne znaczenia|państwa|[[Holandia (ujednoznacznienie)|inne znaczenia tego słowa]]}}
{{Inne znaczenia|państwa|[[Holandia (ujednoznacznienie)|inne znaczenia tego słowa]]}}
{{Przekierowanie|Niderlandy}}
{{Państwo infobox
{{Państwo infobox
|nazwa_polska = Holandia<br />Królestwo Niderlandów
|nazwa = Holandia<br />Królestwo Niderlandów
|nazwa_oryginalna = {{j|nl|Nederland}}<br />{{j|nl|Koninkrijk der Nederlanden}}
|nazwa oryginalna = {{j|nl|Nederland}}<br />{{j|nl|Koninkrijk der Nederlanden}}
|nazwa_dopełniacz = Holandii
|dopełniacz nazwy = Holandii
|flaga_obraz = Flag of the Netherlands.svg
|lata istnienia =
|herb = Royal Coat of Arms of the Netherlands.svg
|flaga_nazwa_dopełniacz = Holandii
|herb_obraz = Royal Coat of Arms of the Netherlands.svg
|godło =
|dewiza = {{K|fr|Je maintiendrai}}
|flaga = Flag of the Netherlands.svg
|dewiza_język = [[Język francuski|fr.]]
|dewiza = {{K|fr|Je maintiendrai}}<br />(Utrzymam)
|hymn = [[Hymn Holandii|{{J|nl|Wilhelmus van Nassouwe}}]]<br />(Wilhelm z Nassau)
|dewiza_polski = Utrzymam
|hymn audio = United States Navy Band - Het Wilhelmus (tempo corrected).ogg
|lokalizacja_obraz = Kingdom of the Netherlands in its region.svg
|ustrój polityczny = [[monarchia parlamentarna]]
|konstytucja = [[Konstytucja Holandii]] z 1814 roku<ref>{{Cytuj stronę |url = http://wetten.overheid.nl/BWBR0001840/2008-07-15 |tytuł = Grondwet van 15-07-2008 t/m heden |język = nl |data dostępu = 2016-12-24}}</ref>
|konstytucja = [[Konstytucja Holandii]] z 1814 roku<ref>{{Cytuj stronę |url = http://wetten.overheid.nl/BWBR0001840/2008-07-15 |tytuł = Grondwet van 15-07-2008 t/m heden |język = nl |data dostępu = 2016-12-24}}</ref>
|język_urzędowy = [[Język niderlandzki|niderlandzki]], [[Język fryzyjski|fryzyjski]]<ref group=uwaga>Język fryzyjski jest drugim językiem używanym w Holandii (głównie w prowincji [[Fryzja (prowincja)|Fryzja]]).</ref>
|stolica = [[Amsterdam]] (konstytucyjna)<br />[[Haga]] (administracyjna)
|stolica = [[Amsterdam]] (konstytucyjna)<br />[[Haga]] (administracyjna)
|data powstania = 26 lipca 1581
|ustrój_polityczny = [[Demokracja|demokratyczny]]
|data likwidacji =
|typ_państwa = [[monarchia parlamentarna]]
|głowa_państwa = [[Wilhelm-Aleksander]]
|władca = [[Wilhelm-Aleksander]]
|prezydent =
|głowa_państwa_opis = [[Władcy Niderlandów|król]]
|w_imieniu_tekst = Następczyni tronu
|premier = [[Dick Schoof]]
|w_imieniu_urząd = księżniczka Oranii
|powierzchnia = 41 526{{u|infobox_pow}} km²
|w_imieniu = [[Katarzyna-Amalia]]
|wysokość =
|szef_rządu = [[Mark Rutte]]
|rok = 2020
|liczba ludności = 17 475 908<ref>{{Cytuj |tytuł = Population counter |data = 2021-03-28 |data dostępu = 2022-07-09 |opublikowany = web.archive.org |url = https://web.archive.org/web/20210328043722/https://www.cbs.nl/en-gb/visualisaties/population-counter}}</ref>
|szef_rządu_opis = [[Premierzy Holandii|premier]]
|gęstość zaludnienia = 421 os./km²
|powierzchnia = 41 526{{u|infobox_pow}}
|powierzchnia_wód = 18,31%
|ISO 3166 = NL
|waluta = 1 [[euro]] = 100 [[Cent|eurocentów]] (EUR, €)
|ludność = 17 475 908<ref>{{Cytuj |tytuł = Population counter |data = 2021-03-28 |data dostępu = 2022-07-09 |opublikowany = web.archive.org |url = https://web.archive.org/web/20210328043722/https://www.cbs.nl/en-gb/visualisaties/population-counter}}</ref>
|ludność_rok = 2020
|numer kierunkowy = +31
|gęstość = 421
|narodowości = [[Holendrzy]]: 78.3%<br />Imigranci z [[Unia Europejska|UE]]: 5.9%<br />[[Turcy]]: 2.3%<br />[[Maroko|Marokańczycy]]: 2.3%<br />Indo: 2.1%<br />[[Surinam]]czycy<br />Imigranci z [[Holandia Karaibska|Karaibów]]: 0.8%<br />Inni: 6.4%<ref>{{Cytuj |tytuł = CBS StatLine – Bevolking; kerncijfers |data = 2018-12-16 |data dostępu = 2021-05-06 |opublikowany = web.archive.org |url = https://web.archive.org/web/20181216031502/http://statline.cbs.nl/Statweb/publication/?VW=T&DM=SLNL&PA=37296ned&D1=a&D2=0,10,20,30,40,50,(l-1)-l&HD=181215-2330&HDR=G1&STB=T}}</ref>
|utworzenie_sposób = [[Niepodległość]]<br />– proklamowana<br />– uznana
|utworzenie_data = 26 lipca 1581<br />30 stycznia 1648
|od_kogo = od Hiszpanii
|religia_dominująca = [[katolicyzm]] (24,7%)
|waluta_nazwa = 1 [[euro]] = 100 [[Cent|eurocentów]] (EUR, €)
|UTC = +1 – zima<br />[[Uniwersalny czas koordynowany|UTC]] +2 – lato
|hymn = <center>[[Plik:United States Navy Band - Het Wilhelmus (tempo corrected).ogg]]</center>[[Hymn Holandii|{{J|nl|Wilhelmus van Nassouwe}}]]
|hymn_nazwa_polska = Wilhelm z Nassau
|kod_ISO = NL
|domena = [[.nl]]
|domena = [[.nl]]
|kod_samochodowy = NL
|kod samochodowy = NL
|kod_samolotowy = PH
|kod samolotowy = PH
|strefa czasowa = [[Uniwersalny czas koordynowany|UTC]] +1 – zima<br />[[Uniwersalny czas koordynowany|UTC]] +2 – lato
|numer_kierunkowy = +31
|narodowości = [[Holendrzy]]: 78.3%<br />Imigranci z [[Unia Europejska|UE]]: 5.9%<br />[[Turcy]]: 2.3%<br />[[Maroko|Marokańczycy]]: 2.3%<br />Indo: 2.1%<br />[[Surinam]]czycy<br />Imigranci z [[Holandia Karaibska|Karaibów]]: 0.8%<br />Inni: 6.4%<ref>{{Cytuj |tytuł = CBS StatLine – Bevolking; kerncijfers |data = 2018-12-16 |data dostępu = 2021-05-06 |opublikowany = web.archive.org |url = https://web.archive.org/web/20181216031502/http://statline.cbs.nl/Statweb/publication/?VW=T&DM=SLNL&PA=37296ned&D1=a&D2=0,10,20,30,40,50,(l-1)-l&HD=181215-2330&HDR=G1&STB=T}}</ref>
|terytoria_zależne = [[Aruba]], [[Curaçao]], [[Bonaire]], [[Saba]], [[Sint Eustatius]], [[Sint Maarten]]
|język urzędowy = [[Język niderlandzki|niderlandzki]], [[Język fryzyjski|fryzyjski]]<ref group=uwaga>Język fryzyjski jest drugim językiem używanym w Holandii (głównie w prowincji [[Fryzja (prowincja)|Fryzja]]).</ref>
|mapa_obraz = Koninkrijk der Nederlanden.png
|religia dominująca = [[katolicyzm]] (24,7%)
|terytoria zależne = [[Aruba]], [[Curaçao]], [[Bonaire]], [[Saba (terytorium)|Saba]], [[Sint Eustatius]], [[Sint Maarten (wyspa)|Sint Maarten]]
|terytoria autonomiczne =
|pkb rok = 2023
|pkb = 1080,88 mld<ref name="IMF">Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków [[Międzynarodowy Fundusz Walutowy|Międzynarodowego Funduszu Walutowego]] na rok 2023: {{cytuj stronę |url = https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2018/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=87&pr.y=6&sy=2016&ey=2023&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=914&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a= |tytuł = World Economic Outlook Database, April 2023 |autor = International Monetary Fund |język = en |data dostępu = 2023-05-20}}</ref> [[Dolar amerykański|USD]]
|pkb na osobę = 61 099{{r|IMF}} [[Dolar amerykański|USD]]
|pkb psn rok = 2023
|pkb psn = 1290,95 mld{{r|IMF}} [[Dolar międzynarodowy|dolarów międzynar.]]
|pkb psn na osobę = 72 973{{r|IMF}} [[Dolar międzynarodowy|dolarów międzynar.]]
|mapa = Koninkrijk der Nederlanden.png
|alt mapy =
|opis mapy =
|lokalizacja mapa = Kingdom of the Netherlands in its region.svg
|nazwa lokalizacji =
|opis lokalizacji =
|kod mapy =
|współrzędne =
|opis miejsca =
|commons = Category:Netherlands
|commons = Category:Netherlands
|wikinews = Portal:Holandia
|wikinews = Portal:Holandia
|quote = Holandia
|wikicytaty = Holandia
|wikisłownik = Holandia
|wikisłownik = Holandia
|wikipodróże = Holandia
|pkb_rok = 2023
|pkb = 1080,88 mld<ref name="IMF">Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków [[Międzynarodowy Fundusz Walutowy|Międzynarodowego Funduszu Walutowego]] na rok 2023: {{cytuj stronę |url = https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2018/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=87&pr.y=6&sy=2016&ey=2023&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=914&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a= |tytuł = World Economic Outlook Database, April 2023 |autor = International Monetary Fund |język = en |data dostępu = 2023-05-20}}</ref> [[Dolar amerykański|USD]]
|pkb_osoba = 61 099{{r|IMF}} [[Dolar amerykański|USD]]
|pkb_ppp_rok = 2023
|pkb_ppp = 1290,95 mld{{r|IMF}} [[Dolar międzynarodowy|dolarów międzynar.]]
|pkb_ppp_osoba = 72 973{{r|IMF}} [[Dolar międzynarodowy|dolarów międzynar.]]
}}
}}
'''Holandia''' ({{w języku|nl|Nederland}}, wym. {{IPA|ˈneːdərˌlɑnt|Nl-Nederland.ogg|nawiasy=kwadratowy}}), oficjalnie '''Królestwo Niderlandów''' ({{w języku|nl|Koninkrijk der Nederlanden}}) – państwo położone w zachodniej Europie i południowej części Ameryki Północnej ([[Karaiby]]), będące [[Monarchia konstytucyjna|monarchią konstytucyjną]], złożone z czterech krajów składowych: [[Holandia (kraj składowy Królestwa Niderlandów)|Holandii]] (część europejska), [[Aruba|Aruby]], [[Curaçao]] i [[Sint Maarten (terytorium)|Sint Maarten]]<ref name=":0">{{Cytuj |autor = Ministerie van Algemene Zaken |tytuł = Waaruit bestaat het Koninkrijk der Nederlanden? – Vraag en antwoord – Rijksoverheid.nl |data dostępu = 2016-05-26 |opublikowany = rijksoverheid.nl |url = https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/caribische-deel-van-het-koninkrijk/vraag-en-antwoord/waaruit-bestaat-het-koninkrijk-der-nederlanden |język = nl}}</ref> oraz trzech gmin zamorskich: [[Bonaire]], [[Saba (terytorium)|Saba]] i [[Sint Eustatius]] ([[Holandia Karaibska|część karaibska]]). Jest członkiem [[Unia Europejska|Unii Europejskiej]] (UE)<ref group="uwaga">Wyłącznie część europejska.</ref>, [[Organizacja Narodów Zjednoczonych|Organizacji Narodów Zjednoczonych]] (ONZ) i [[NATO|Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego]] (NATO).
'''Holandia''' ({{w języku|nl|Nederland}}, wym. {{IPA|ˈneːdərˌlɑnt|Nl-Nederland.ogg|nawiasy=kwadratowy}}), oficjalnie '''Królestwo Niderlandów''' ({{w języku|nl|Koninkrijk der Nederlanden}}) – państwo położone w zachodniej Europie i południowej części Ameryki Północnej ([[Karaiby]]), będące [[Monarchia parlamentarna|monarchią parlamentarną]], złożone z czterech krajów składowych: [[Holandia (kraj składowy Królestwa Niderlandów)|Holandii]] (część europejska), [[Aruba|Aruby]], [[Curaçao]] i [[Sint Maarten (terytorium)|Sint Maarten]]<ref name=":0">{{Cytuj |autor = Ministerie van Algemene Zaken |tytuł = Waaruit bestaat het Koninkrijk der Nederlanden? – Vraag en antwoord – Rijksoverheid.nl |data dostępu = 2016-05-26 |opublikowany = rijksoverheid.nl |url = https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/caribische-deel-van-het-koninkrijk/vraag-en-antwoord/waaruit-bestaat-het-koninkrijk-der-nederlanden |język = nl}}</ref> oraz trzech gmin zamorskich: [[Bonaire]], [[Saba (terytorium)|Saba]] i [[Sint Eustatius]] ([[Holandia Karaibska|część karaibska]]). Jest członkiem [[Unia Europejska|Unii Europejskiej]] (UE)<ref group="uwaga">Wyłącznie część europejska.</ref>, [[Organizacja Narodów Zjednoczonych|Organizacji Narodów Zjednoczonych]] (ONZ) i [[NATO|Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego]] (NATO).


Europejska część Holandii stanowi obszar gęsto zaludniony, a około jednej czwartej tego terytorium leży poniżej poziomu morza – na terenie [[Depresja (geografia)|depresji]].
Europejska część Holandii stanowi obszar gęsto zaludniony, a około jednej czwartej tego terytorium leży poniżej poziomu morza – na terenie [[Depresja (geografia)|depresji]].
Linia 68: Linia 67:
Nazwą krótką zalecaną przez [[Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej|Komisję Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej]] jest „Holandia”, a w wersji pełnej oficjalnej „Królestwo Niderlandów”<ref>{{Cytuj |opublikowany = Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej (KSNG) |tytuł = Urzędowy wykaz nazw państw i terytoriów niesamodzielnych |wydanie = 4 |data = 2017 |data dostępu = 2021-03-01 |url = http://ksng.gugik.gov.pl/wykaz_panstw_5.php |cytat = ''Komisja zaleca używanie utrwalonych w polszczyźnie nazw tradycyjnych – egzonimów. Do tradycyjnych nazw państw, które stanowią nasze dziedzictwo kulturowe i nadal powinny funkcjonować we współczesnej polszczyźnie, należą między innymi: Holandia, Mołdawia, Włochy i Wybrzeże Kości Słoniowej. Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych nie aprobuje zastępowania ich nazwami oryginalnymi lub zbliżonymi do oryginalnych: Niderlandy, Mołdowa, Italia, Côte d’Ivoire''.}}</ref>.
Nazwą krótką zalecaną przez [[Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej|Komisję Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej]] jest „Holandia”, a w wersji pełnej oficjalnej „Królestwo Niderlandów”<ref>{{Cytuj |opublikowany = Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej (KSNG) |tytuł = Urzędowy wykaz nazw państw i terytoriów niesamodzielnych |wydanie = 4 |data = 2017 |data dostępu = 2021-03-01 |url = http://ksng.gugik.gov.pl/wykaz_panstw_5.php |cytat = ''Komisja zaleca używanie utrwalonych w polszczyźnie nazw tradycyjnych – egzonimów. Do tradycyjnych nazw państw, które stanowią nasze dziedzictwo kulturowe i nadal powinny funkcjonować we współczesnej polszczyźnie, należą między innymi: Holandia, Mołdawia, Włochy i Wybrzeże Kości Słoniowej. Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych nie aprobuje zastępowania ich nazwami oryginalnymi lub zbliżonymi do oryginalnych: Niderlandy, Mołdowa, Italia, Côte d’Ivoire''.}}</ref>.


Nazwa „Niderlandy” we współczesnym języku polskim stosowana jest zazwyczaj dla [[Niderlandy (region historyczny)|krainy historycznej]]<ref>{{encyklopedia PWN|id = 3947169|tytuł=Niderlandy|data dostępu=2021-03-01}}</ref><ref>{{cytuj |url = https://sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/;1831 |tytuł = Holandia czy Niderlandy? |data dostępu = 2021-03-01 |autor = [[Jan Grzenia]] |opublikowany = Poradnia Językowa PWN}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Daniela Podlawska, Magdalena Świątek-Brzezińska |tytuł = Słownik nazw osobowych i miejscowych |miejsce = Warszawa – Bielsko-Biała |wydawca = Wydawnictwo Szkolne PWN – Wydawnictwo Park |data = 2008}}</ref> – odnosi się do krajów dawniej pozostających we władaniu Habsburgów ([[Niderlandy Habsburskie]], [[Niderlandy Hiszpańskie]], [[Niderlandy Austriackie]])<ref name="Prace">{{Cytuj |autor = Maciej Zych |tytuł = Nazwy państw w języku polskim jako przykład stosowania egzonimów i endonimów |czasopismo = Prace Językoznawcze |wydawca = [[Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie]] |numer = 2 |wolumin = 16 |s = 95–104 |issn = 1509-5304 |data = 2014}}</ref>. Po powstaniu niepodległego państwa holenderskiego w [[Język polski|języku polskim]] stosowane początkowo były różne nazwy pochodzące od formy {{K|nl|Nederland}}, od formy {{K|nl|Holland}} oraz formy opisowe (np. ''Stany Skonfederowane''). Po powstaniu współczesnego państwa holenderskiego w 1830 roku w języku polskim używano niemal wyłącznie nazwy Holandia (w różnych wariantach zapisu), zaś nazwa „Niderlandy” wyszła praktycznie z użycia w tym znaczeniu<ref name="Prace" />. Wyjątkiem jest skrócona nazwa państwa „Niderlandy”, zalecana do stosowania w dokumentach [[Unia Europejska|Unii Europejskiej]]<ref>{{cytuj |url = http://publications.europa.eu/code/pl/pl-370100.htm |praca = Międzyinstytucjonalny przewodnik redakcyjny Unii Europejskiej |tytuł = Kraje. Stosowane nazwy i skróty. Państwa członkowskie |data dostępu = 2021-03-01 |opublikowany = Urząd Publikacji Unii Europejskiej}}</ref>.
Nazwa „Niderlandy” we współczesnym języku polskim stosowana jest zazwyczaj dla [[Niderlandy (kraina historyczna)|krainy historycznej]]<ref>{{encyklopedia PWN|id = 3947169|tytuł=Niderlandy|data dostępu=2021-03-01}}</ref><ref>{{cytuj |url = https://sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/;1831 |tytuł = Holandia czy Niderlandy? |data dostępu = 2021-03-01 |autor = [[Jan Grzenia]] |opublikowany = Poradnia Językowa PWN}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Daniela Podlawska, Magdalena Świątek-Brzezińska |tytuł = Słownik nazw osobowych i miejscowych |miejsce = Warszawa – Bielsko-Biała |wydawca = Wydawnictwo Szkolne PWN – Wydawnictwo Park |data = 2008}}</ref> – odnosi się do krajów dawniej pozostających we władaniu Habsburgów ([[Niderlandy Habsburskie]], [[Niderlandy Hiszpańskie]], [[Niderlandy Austriackie]])<ref name="Prace">{{Cytuj |autor = Maciej Zych |tytuł = Nazwy państw w języku polskim jako przykład stosowania egzonimów i endonimów |czasopismo = Prace Językoznawcze |wydawca = [[Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie]] |numer = 2 |wolumin = 16 |s = 95–104 |issn = 1509-5304 |data = 2014}}</ref>. Po powstaniu niepodległego państwa holenderskiego w [[Język polski|języku polskim]] stosowane początkowo były różne nazwy pochodzące od formy {{K|nl|Nederland}}, od formy {{K|nl|Holland}} oraz formy opisowe (np. ''Stany Skonfederowane''). Po powstaniu współczesnego państwa holenderskiego w 1830 roku w języku polskim używano niemal wyłącznie nazwy Holandia (w różnych wariantach zapisu), zaś nazwa „Niderlandy” wyszła praktycznie z użycia w tym znaczeniu<ref name="Prace" />. Wyjątkiem jest skrócona nazwa państwa „Niderlandy”, zalecana do stosowania w dokumentach [[Unia Europejska|Unii Europejskiej]]<ref>{{cytuj |url = http://publications.europa.eu/code/pl/pl-370100.htm |praca = Międzyinstytucjonalny przewodnik redakcyjny Unii Europejskiej |tytuł = Kraje. Stosowane nazwy i skróty. Państwa członkowskie |data dostępu = 2021-03-01 |opublikowany = Urząd Publikacji Unii Europejskiej}}</ref>.


W październiku 2019 r. władze holenderskie postanowiły, że zrezygnują z [[Język angielski|anglojęzycznego]] określenia „{{J|en|Holland}}”, dotychczas stosowanego w [[marketing]]u dotyczącym tego kraju, na rzecz nazwy „{{J|en|The Netherlands}}”, a wprowadzanie zmiany rozpoczęto z początkiem roku 2020. Zmiana ta ma charakter wewnątrzkrajowy i dotyczy holenderskich instytucji, uniwersytetów, urzędów i ambasad itd., nie wiąże się zaś z apelem do innych państw o zastosowanie analogicznej zmiany w ich językach. Nie wpłynęło to na zmianę zalecanej krótkiej nazwy tego państwa w języku polskim<ref>{{Cytuj |url = http://www.gugik.gov.pl/aktualnosci/10.01.2020-r.-krolestwo-niderlandow-to-po-polsku-w-skrocie-nadal-holandia |tytuł = Królestwo Niderlandów to po polsku w skrócie nadal Holandia |data = 2020-01-10 |opublikowany = Główny Urząd Geodezji i Kartografii |data dostępu = 2021-03-01}}</ref><ref name="wyborcza">{{Cytuj |url = https://wyborcza.pl/7,75398,25584782,krolestwo-niderlandow-nie-chce-juz-byc-holandia-ale-w-polsce.html |tytuł = Królestwo Niderlandów nie chce już być Holandią. Ale w Polsce nią pozostanie |autor = Paweł Kośmiński |data = 2020-01-10 |opublikowany = wyborcza.pl |data dostępu = 2021-03-01}}</ref>.
W październiku 2019 r. władze holenderskie postanowiły, że zrezygnują z [[Język angielski|anglojęzycznego]] określenia „{{J|en|Holland}}”, dotychczas stosowanego w [[marketing]]u dotyczącym tego kraju, na rzecz nazwy „{{J|en|The Netherlands}}”, a wprowadzanie zmiany rozpoczęto z początkiem roku 2020. Zmiana ta ma charakter wewnątrzkrajowy i dotyczy holenderskich instytucji, uniwersytetów, urzędów i ambasad itd., nie wiąże się zaś z apelem do innych państw o zastosowanie analogicznej zmiany w ich językach. Nie wpłynęło to na zmianę zalecanej krótkiej nazwy tego państwa w języku polskim<ref>{{Cytuj |url = http://www.gugik.gov.pl/aktualnosci/10.01.2020-r.-krolestwo-niderlandow-to-po-polsku-w-skrocie-nadal-holandia |tytuł = Królestwo Niderlandów to po polsku w skrócie nadal Holandia |data = 2020-01-10 |opublikowany = Główny Urząd Geodezji i Kartografii |data dostępu = 2021-03-01}}</ref><ref name="wyborcza">{{Cytuj |url = https://wyborcza.pl/7,75398,25584782,krolestwo-niderlandow-nie-chce-juz-byc-holandia-ale-w-polsce.html |tytuł = Królestwo Niderlandów nie chce już być Holandią. Ale w Polsce nią pozostanie |autor = Paweł Kośmiński |data = 2020-01-10 |opublikowany = wyborcza.pl |data dostępu = 2021-03-01}}</ref>.
Linia 80: Linia 79:


=== Gleby ===
=== Gleby ===
Na obszarze De Peel między [[Brabancja Północna|Brabancją Północną]] a [[Limburgia|Limburgią]] występują gleby torfowisk wysokich. Na obszarze nizin nadmorskich gleby torfowisk niskich. Na północ od Renu – [[gleby bielicowe]]. W pd.-wsch. części kraju na niewielkiej powierzchni – [[gleby płowe]]. W zachodniej części ciemne gleby ziemne powstałe na podłożu piaszczystym. Na terenach [[polder]]ów – [[marsze]] oraz [[Gleby brunatnoziemne|gleby brunatne]] oraz gleby płowe; większość z nich została w ten sposób wysuszona, wskutek czego zyskano gleby urodzajne.
Na obszarze De Peel między [[Brabancja Północna|Brabancją Północną]] a [[Limburgia (Holandia)|Limburgią]] występują gleby torfowisk wysokich. Na obszarze nizin nadmorskich gleby torfowisk niskich. Na północ od Renu – [[gleby bielicowe]]. W pd.-wsch. części kraju na niewielkiej powierzchni – [[gleby płowe]]. W zachodniej części ciemne gleby ziemne powstałe na podłożu piaszczystym. Na terenach [[polder]]ów – [[marsze]] oraz [[Gleby brunatnoziemne|gleby brunatne]] oraz gleby płowe; większość z nich została w ten sposób wysuszona, wskutek czego zyskano gleby urodzajne.


=== Klimat ===
=== Klimat ===
Linia 92: Linia 91:


=== Starożytność ===
=== Starożytność ===
[[Plik:Nijmegen, stadszicht vanaf de spoorbrug foto5 2016-03-26 17.47.jpg|thumb|[[Nijmegen]] obok [[Maastricht]] jest uznawane za najstarsze miasto Holandii<ref>https://www.wiatrak.nl/65860/najstarsze-miasto-holandii.</ref>]]
[[Plik:Nijmegen, stadszicht vanaf de spoorbrug foto5 2016-03-26 17.47.jpg|thumb|[[Nijmegen]] - (obok [[Maastricht]]) uznawane za najstarsze miasto Holandii<ref>{{Cytuj | url=https://www.wiatrak.nl/65860/najstarsze-miasto-holandii | tytuł=Najstarsze miasto Holandii<!-- Tytuł wygenerowany przez bota --> | opublikowany=wiatrak.nl | język=pl | data dostępu=2024-04-23}}</ref>]]
Zamieszkane przez ludność [[Celtowie|celtycko]]-[[Germanie|germańską]] tereny dzisiejszych Niderlandów zostały w pierwszym stuleciu przed naszą erą włączone wraz z resztą [[Galia|Galii]] do [[Cesarstwo Rzymskie|Imperium Rzymskiego]] przez [[Gajusz Juliusz Cezar|Juliusza Cezara]] (51 p.n.e.){{r|balicki 9}}. Za [[Oktawian August|Oktawiana Augusta]] (30 p.n.e. – 14 n.e.) obszary te podporządkowane zostały dwóm prowincjom: [[Gallia Belgica|Galii Belgijskiej]] i [[Germania Inferior|Germanii Dolnej]]. Granicę Cesarstwa stanowił [[Ren]], jednak wpływy i władza Cesarstwa Rzymskiego rozciągały się również na żyjące dalej plemiona (np. [[Batawowie|Batawów]], [[Kanninefatowie|Kanninefatów]], [[Matiakowie|Matiaków]] czy [[Fryzowie|Fryzów]]). Antyrzymskie powstania (Fryzów w 28 n.e. czy Batawów pod wodzą [[Juliusz Cywilis|Juliusza Cywilisa]] w 69–70 n.e.) zakończyły się wzmocnieniem zależności od Rzymu. Aż do okresu [[Wielka wędrówka ludów|wędrówki ludów]] tereny te przeżywały rozkwit gospodarczy i demograficzny. Rzymski rodowód ma wiele miast dzisiejszej Holandii, np. [[Utrecht]] (rzymskie {{K|la|Trajectum}}), [[Nijmegen]] ({{K|la|Ulpia Noviomagus}}) czy [[Lejda]] (prawd. {{K|la|Lugdunum Batavorum}}).
Zamieszkane przez ludność [[Celtowie|celtycko]]-[[Germanie|germańską]] tereny dzisiejszych Niderlandów zostały w pierwszym stuleciu przed naszą erą włączone wraz z resztą [[Galia|Galii]] do [[Cesarstwo Rzymskie|Imperium Rzymskiego]] przez [[Gajusz Juliusz Cezar|Juliusza Cezara]] (51 p.n.e.){{r|balicki 9}}. Za [[Oktawian August|Oktawiana Augusta]] (30 p.n.e. – 14 n.e.) obszary te podporządkowane zostały dwóm prowincjom: [[Gallia Belgica|Galii Belgijskiej]] i [[Germania Inferior|Germanii Dolnej]]. Granicę Cesarstwa stanowił [[Ren]], jednak wpływy i władza Cesarstwa Rzymskiego rozciągały się również na żyjące dalej plemiona (np. [[Batawowie|Batawów]], [[Kanninefatowie|Kanninefatów]], [[Matiakowie|Matiaków]] czy [[Fryzowie|Fryzów]]). Antyrzymskie powstania (Fryzów w 28 n.e. czy Batawów pod wodzą [[Juliusz Cywilis|Juliusza Cywilisa]] w 69–70 n.e.) zakończyły się wzmocnieniem zależności od Rzymu. Aż do okresu [[Wielka wędrówka ludów|wędrówki ludów]] tereny te przeżywały rozkwit gospodarczy i demograficzny. Rzymski rodowód ma wiele miast dzisiejszej Holandii, np. [[Utrecht]] (rzymskie {{K|la|Trajectum}}), [[Nijmegen]] ({{K|la|Ulpia Noviomagus}}) czy [[Lejda]] (prawd. {{K|la|Lugdunum Batavorum}}).


Linia 105: Linia 104:


Nowe państwo przybrało charakter [[Kalwinizm|kalwiński]]. Po zamordowaniu [[Wilhelm I Orański|Wilhelma Orańskiego]] (1584) tytuł namiestnika oraz naczelne dowództwo otrzymał jego syn [[Maurycy Orański|Maurycy z Nassau]], który kontynuował wojnę z Hiszpanią. Holandia odebrała jej liczne kolonie w Indiach, Afryce i Ameryce.
Nowe państwo przybrało charakter [[Kalwinizm|kalwiński]]. Po zamordowaniu [[Wilhelm I Orański|Wilhelma Orańskiego]] (1584) tytuł namiestnika oraz naczelne dowództwo otrzymał jego syn [[Maurycy Orański|Maurycy z Nassau]], który kontynuował wojnę z Hiszpanią. Holandia odebrała jej liczne kolonie w Indiach, Afryce i Ameryce.
[[Plik:Dutch Empire35.PNG|thumb|240px|[[Holenderskie imperium kolonialne]]]]
[[Plik:Dutch Empire35.PNG|thumb|250px|[[Holenderskie imperium kolonialne]]]]
9 kwietnia 1609 podpisano dwunastoletni rozejm, po którym rozpoczęła się kolejna wojna{{r|balicki 9}}. W [[Pokój westfalski|pokoju westfalskim]] 1648 Hiszpania uznała niepodległość Zjednoczonych Prowincji.
9 kwietnia 1609 podpisano dwunastoletni rozejm, po którym rozpoczęła się kolejna wojna{{r|balicki 9}}. W [[Pokój westfalski|pokoju westfalskim]] 1648 Hiszpania uznała niepodległość Zjednoczonych Prowincji.


Linia 150: Linia 149:


W Holandii nie ma obecnie miast o wielkości 1 mln mieszkańców lub większych, ale ‘cztery wielkie miasta’ (jak się mówi o [[Amsterdam]]ie, [[Rotterdam]]ie, [[Haga|Hadze]] i [[Utrecht|Utrechcie]]) wraz z otaczającymi je mniejszymi miejscowościami można uznać pod wieloma względami za jedno miasto. Aglomeracja ta nazywana jest [[Randstad]] („koło miast”) z rolniczym „zielonym sercem” (het Groene Hart) pośrodku. Dla porównania, 70 lat temu Holandia posiadała 2 miasta z ludnością ponad 500 tys., 4 miasta z ludnością 100–500 tys., 12 miast z ludnością 50–100 tys., 28 miast z ludnością 20–50 tys. i 86 miast z ludnością 10–20 tys.
W Holandii nie ma obecnie miast o wielkości 1 mln mieszkańców lub większych, ale ‘cztery wielkie miasta’ (jak się mówi o [[Amsterdam]]ie, [[Rotterdam]]ie, [[Haga|Hadze]] i [[Utrecht|Utrechcie]]) wraz z otaczającymi je mniejszymi miejscowościami można uznać pod wieloma względami za jedno miasto. Aglomeracja ta nazywana jest [[Randstad]] („koło miast”) z rolniczym „zielonym sercem” (het Groene Hart) pośrodku. Dla porównania, 70 lat temu Holandia posiadała 2 miasta z ludnością ponad 500 tys., 4 miasta z ludnością 100–500 tys., 12 miast z ludnością 50–100 tys., 28 miast z ludnością 20–50 tys. i 86 miast z ludnością 10–20 tys.

Holandia była w XXI wieku jednym z popularniejszych krajów docelowych migracji Polaków. Obecnie mieszka tam 116 tys. obywateli Polski<ref>{{Cytuj |autor = GUS |tytuł = Informacja o rozmiarach i kierunkach emigracji długookresowych w latach 2017-2022 |data dostępu = 2024-02-20 |opublikowany = stat.gov.pl |url = https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/migracje-zagraniczne-ludnosci/informacja-o-rozmiarach-i-kierunkach-emigracji-dlugookresowych-w-latach-2017-2022,18,1.html |język = pl}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = GUS |tytuł = Informacja o rozmiarach i kierunkach czasowej emigracji z Polski w latach 2004-2020 |data dostępu = 2024-02-20 |opublikowany = stat.gov.pl |url = https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/migracje-zagraniczne-ludnosci/informacja-o-rozmiarach-i-kierunkach-czasowej-emigracji-z-polski-w-latach-2004-2020,2,14.html |język = pl}}</ref>


=== Język ===
=== Język ===
[[Plik:NedTaalunie.PNG|thumb|250px|[[Unia Języka Niderlandzkiego]] {{Legenda|#0000FF|Państwa członkowskie}}
[[Plik:Netherlands.jpg|thumb|W tle ruch samochodowy, kwiaty, wiatraki, młyn i kanał wodny|alt=W centralnej części znak drogowy z niderlandzkimi napisami stojący na pasie zieleni z kwiatami. Po lewej stronie ulica z jadącymi samochodami. Po prawej obszar z trzema wiatrakami.]]
{{Legenda|#FF0000|Szczególne więzi z Unią Językową}}
{{Legenda|#FFFF00|Inne obszary, w których mówi się po niderlandzku (lub afrikaans)}}]]
[[Język urzędowy|Językiem urzędowym]] jest [[język niderlandzki]], a we [[Fryzja (prowincja)|Fryzji]] od niedawna także [[Język fryzyjski|fryzyjski]]. [[Holendrzy]] uczą się od dziecka języków obcych, gdyż mają świadomość, że zasięg ich rodzimego języka jest niewielki. 90% Holendrów zna angielski, a wysoką znajomość mają również niemiecki (ok. 60%) i francuski (ok. 25%). W Europie język niderlandzki jest używany przez około 22 miliony ludzi. Poza Holandią jest językiem urzędowym Belgii, [[Surinam]]u, [[Antyle Holenderskie|Antyli Holenderskich]] i [[Aruba|Aruby]]. Z tego języka wywodzi się także używany przez 60% białych (ok. 6 milionów ludzi) w [[Południowa Afryka|Południowej Afryce]] (a ponadto również w [[Namibia|Namibii]]) [[język afrikaans]], który jest w pewnym stopniu zrozumiały dla każdego znającego niderlandzki, przy czym szacuje się, że jako drugim językiem posługuje się nim w Afryce Południowej ok. 10 mln ludzi, gdyż był on językiem nauczanym w szkołach. Różnice między afrikaans a niderlandzkim dotyczą głównie wymowy, pisowni i pewnej części słownictwa.
[[Język urzędowy|Językiem urzędowym]] jest [[język niderlandzki]], a we [[Fryzja (prowincja)|Fryzji]] od niedawna także [[Język fryzyjski|fryzyjski]]. [[Holendrzy]] uczą się od dziecka języków obcych, gdyż mają świadomość, że zasięg ich rodzimego języka jest niewielki. 90% Holendrów zna angielski, a wysoką znajomość mają również niemiecki (ok. 60%) i francuski (ok. 25%). W Europie język niderlandzki jest używany przez około 22 miliony ludzi. Poza Holandią jest językiem urzędowym Belgii, [[Surinam]]u, [[Antyle Holenderskie|Antyli Holenderskich]] i [[Aruba|Aruby]]. Z tego języka wywodzi się także używany przez 60% białych (ok. 6 milionów ludzi) w [[Południowa Afryka|Południowej Afryce]] (a ponadto również w [[Namibia|Namibii]]) [[język afrikaans]], który jest w pewnym stopniu zrozumiały dla każdego znającego niderlandzki, przy czym szacuje się, że jako drugim językiem posługuje się nim w Afryce Południowej ok. 10 mln ludzi, gdyż był on językiem nauczanym w szkołach. Różnice między afrikaans a niderlandzkim dotyczą głównie wymowy, pisowni i pewnej części słownictwa.


Linia 158: Linia 161:


=== Miasta ===
=== Miasta ===
[[Plik:Amsterdam Westerkerk Blick vom Turm auf die Prinsengracht 2.jpg|thumb|[[Amsterdam]]]]
[[Plik:GraphyArchy - Wikipedia 00842.jpg|thumb|[[Rotterdam]]]]
{{Osobny artykuł|Miasta w Holandii}}
{{Osobny artykuł|Miasta w Holandii}}
Najludniejsze miasta Holandii (stan na 01.01.2021)<ref>https://opendata.cbs.nl/#/CBS/nl/dataset/37230ned/table.</ref>:
Najludniejsze miasta Holandii (stan na 01.01.2021)<ref>https://opendata.cbs.nl/#/CBS/nl/dataset/37230ned/table.</ref>:
{| class="wikitable"
{| class="wikitable" style="text-align:center; width:100%; font-size:95%;"
|-
!width=40%| Miasto
!rowspan=11 width:140|<br />
! Liczba ludności
[[Plik:Amsterdam Westerkerk Blick vom Turm auf die Prinsengracht 2.jpg|135px|Amsterdam]]<br />[[Amsterdam]]<br />
[[Plik:GraphyArchy - Wikipedia 00842.jpg|tło|135px|Rotterdam]]<br />[[Rotterdam]]<br />
!Lp.
! Miasto
! Prowincja
! Prowincja
! Liczba mieszkańców
!rowspan=11 width:140|
[[Plik:Binnenhof, Den Haag 2019.jpg|135px|Haga ('s-Gravenhage)]]<br />[[Haga]]<br />
[[Plik:Buurkerk en Domtoren.jpg|135px|Utrecht]]<br />[[Utrecht]]
|-
|-
|style="text-align:center; background:#f0f0f0;"| 1 ||align=left| [[Plik:Wapen Amsterdam.svg|20px]] '''[[Amsterdam]]''' ||align=left| [[Holandia Północna]] || 873 338
|[[Plik:Amsterdam wapen.svg|20px]] [[Amsterdam]]
| style="text-align:right" | 873 338
|[[Holandia Północna]]
|-
|-
|[[Plik:Rotterdam wapen.svg|20px]] [[Rotterdam]]
|style="text-align:center; background:#f0f0f0;"| 2 ||align=left| [[Plik:Rotterdam wapen klein.svg|20px]] '''[[Rotterdam]]''' ||align=left| [[Holandia Południowa]] || 651 631
| style="text-align:right" | 651 631
|[[Holandia Południowa]]
|-
|-
|[[Plik:Den Haag wapen.svg|20px]] [[Haga]] ('s-Gravenhage)
|style="text-align:center; background:#f0f0f0;"| 3 ||align=left| [[Plik:Den Haag wapen zonder schildhouders.svg|20px]] '''[[Haga]]''' ('s-Gravenhage) ||align=left| [[Holandia Południowa]] || 548 320
| style="text-align:right" | 548 320
|[[Holandia Południowa]]
|-
|-
|[[Plik:Utrecht - coat of arms.png|20px]] [[Utrecht]]
|style="text-align:center; background:#f0f0f0;"| 4 ||align=left| [[Plik:Utrecht - coat of arms.png|20px]] '''[[Utrecht]]''' ||align=left| [[Utrecht (prowincja)|Utrecht]] || 359 370
| style="text-align:right" | 359 370
|[[Utrecht (prowincja)|Utrecht]]
|-
|-
|[[Plik:Eindhoven wapen.svg|20px]] [[Eindhoven]]
|style="text-align:center; background:#f0f0f0;"| 5 ||align=left| [[Plik:Eindhoven wapen.svg|20px]] '''[[Eindhoven]]''' ||align=left| [[Brabancja Północna]] || 235 691
| style="text-align:right" | 235 691
|[[Brabancja Północna]]
|-
|-
|style="text-align:center; background:#f0f0f0;"| 6 ||align=left| [[Plik:Groninger stadswapen 1556.svg|20px]] '''[[Groningen]]''' ||align=left| [[Groningen (prowincja)|Groningen]] || 233 273
|[[Plik:Groningen stad wapen.svg|20px]] [[Groningen]]
| style="text-align:right" | 233 273
|[[Groningen (prowincja)|Groningen]]
|-
|-
|[[Plik:Coat of arms of Tilburg.svg|20px]] [[Tilburg]]
|style="text-align:center; background:#f0f0f0;"| 7 ||align=left| [[Plik:Coat of arms of Tilburg.svg|20px]] '''[[Tilburg]]''' ||align=left| [[Brabancja Północna]] || 221 947
| style="text-align:right" | 221 947
|[[Brabancja Północna]]
|-
|-
|[[Plik:Almere wapen.svg|20px]] [[Almere]]
|style="text-align:center; background:#f0f0f0;"| 8 ||align=left| [[Plik:Almere wapen.svg|20px]] '''[[Almere]]''' ||align="left"| [[Flevoland]] || 214 715
| style="text-align:right" | 214 715
|[[Flevoland]]
|-
|-
|style="text-align:center; background:#f0f0f0;"| 9 ||align=left| [[Plik:Breda wapen.svg|20px]] '''[[Breda]]''' ||align=left| [[Brabancja Północna]] || 184 126
|[[Plik:Coat of arms of Breda.png|20px]] [[Breda]]
| style="text-align:right" | 184 126
|[[Brabancja Północna]]
|-
|-
|[[Plik:Nijmegen wapen.svg|20px]] [[Nijmegen]]
|style="text-align:center; background:#f0f0f0;"| 10 ||align=left| [[Plik:Nijmegen wapen klein.svg|20px]] '''[[Nijmegen]]''' ||align="left"| [[Geldria]] || 177 359
| style="text-align:right" | 177 359
|[[Geldria]]
|}
|}


Linia 219: Linia 208:


== Ustrój polityczny ==
== Ustrój polityczny ==
[[Plik:Binnenhof (DSCF1518).jpg|thumb|[[Binnenhof]] zespół budynków parlamentarnych w [[Haga|Hadze]]]]
[[Plik:Binnenhof (DSCF1518).jpg|thumb|[[Binnenhof]] zespół budynków parlamentarnych w Hadze]]
[[Plik:Kingdom of the Netherlands location tree.svg|thumb|upright=1.2|Struktura terytoriów wchodzących w skład Królestwa Niderlandów]]
[[Plik:Kingdom of the Netherlands location tree.svg|thumb|upright=1.2|Struktura terytoriów wchodzących w skład Królestwa Niderlandów]]
Królestwo Niderlandów tworzą cztery kraje. Od 16 marca 1815 roku jest [[Monarchia konstytucyjna|monarchią konstytucyjną]], czyli na czele państwa stoi [[monarcha]] (od 2013 roku król [[Wilhelm-Aleksander]]). Król Niderlandów mianuje [[Premier|szefa rządu]], wywodzącego się najczęściej ze zwycięskiego ugrupowania – jest on szefem egzekutywy. Do zadań króla, oprócz reprezentowania państwa na zewnątrz, należy wygłaszanie corocznego orędzia, w którym przedstawia główne cele i zamierzenia rządu na najbliższy rok (nie ma on jednak prawa samodzielnie dokonywać w nich zmian). Premier kieruje polityką wewnętrzną i zagraniczną państwa. Rolę władzy ustawodawczej odgrywa dwuizbowy parlament – [[Stany Generalne (Holandia)|Stany Generalne]] ({{K|nl|Staten-Generaal}}), przy czym faktyczne znaczenie posiada jedynie izba niższa ({{K|nl|Tweede Kamer}}). [[Eerste Kamer|Senat]] ({{K|nl|Eerste Kamer}}) pełni funkcję reprezentacyjną i ewentualnie może opóźniać wejście w życie ważnych ustaw.
Królestwo Niderlandów tworzą cztery kraje. Od 16 marca 1815 roku jest [[Monarchia konstytucyjna|monarchią konstytucyjną]], czyli na czele państwa stoi [[monarcha]] (od 2013 roku król [[Wilhelm-Aleksander]]). Król Niderlandów mianuje [[Premier|szefa rządu]], wywodzącego się najczęściej ze zwycięskiego ugrupowania – jest on szefem egzekutywy. Do zadań króla, oprócz reprezentowania państwa na zewnątrz, należy wygłaszanie corocznego orędzia, w którym przedstawia główne cele i zamierzenia rządu na najbliższy rok (nie ma on jednak prawa samodzielnie dokonywać w nich zmian). Premier kieruje polityką wewnętrzną i zagraniczną państwa. Rolę władzy ustawodawczej odgrywa dwuizbowy parlament – [[Stany Generalne (Holandia)|Stany Generalne]] ({{K|nl|Staten-Generaal}}), przy czym faktyczne znaczenie posiada jedynie izba niższa ({{K|nl|Tweede Kamer}}). [[Eerste Kamer|Senat]] ({{K|nl|Eerste Kamer}}) pełni funkcję reprezentacyjną i ewentualnie może opóźniać wejście w życie ważnych ustaw.
Linia 310: Linia 299:
=== Scena polityczna ===
=== Scena polityczna ===
{{Osobny artykuł|Partie polityczne Holandii}}
{{Osobny artykuł|Partie polityczne Holandii}}
Ze względu na system wielopartyjny i dużą liczbę partii holenderskich od XVIII wieku żadna partia nie była w stanie osiągnąć pełnej większości w parlamencie. Z grubsza można powiedzieć, że system polityczny był tradycyjnie zdominowany przez trzy bloki: chrześcijańskich demokratów z [[Apel Chrześcijańsko-Demokratyczny|Chrześcijańsko-Demokratycznym Apelem]] i do pewnego stopnia [[ChristenUnie|Unii Chrześcijańskiej]] jako przedstawicieli, socjaldemokratów z [[Partia Pracy (Holandia)|Partią Pracy]] jako największą partią oraz liberalnych demokratów z [[Partia Ludowa na rzecz Wolności i Demokracji|Partią Ludową na rzecz Wolności i Demokracji]] jako największą stroną. Od 2010 funkcję szefa rządu pełni [[Mark Rutte]], stojący na czele [[Partia Ludowa na rzecz Wolności i Demokracji|Partii Ludowej na rzecz Wolności i Demokracji]] (VVD), wchodzącej w koalicję z Apelem Chrześcijańsko-Demokratycznym (CDA), [[Demokraci 66|Demokratami 66]] (D66) i [[ChristenUnie|Unią Chrześcijańską]] (CU).
Ze względu na system wielopartyjny i dużą liczbę partii holenderskich od XVIII wieku żadna partia nie była w stanie osiągnąć pełnej większości w parlamencie. Z grubsza można powiedzieć, że system polityczny był tradycyjnie zdominowany przez trzy bloki: chrześcijańskich demokratów z [[Apel Chrześcijańsko-Demokratyczny|Chrześcijańsko-Demokratycznym Apelem]] i do pewnego stopnia [[Unia Chrześcijańska (Holandia)|Unii Chrześcijańskiej]] jako przedstawicieli, socjaldemokratów z [[Partia Pracy (Holandia)|Partią Pracy]] jako największą partią oraz liberalnych demokratów z [[Partia Ludowa na rzecz Wolności i Demokracji|Partią Ludową na rzecz Wolności i Demokracji]] jako największą stroną. Od 2010 funkcję szefa rządu pełni [[Mark Rutte]], stojący na czele [[Partia Ludowa na rzecz Wolności i Demokracji|Partii Ludowej na rzecz Wolności i Demokracji]] (VVD), wchodzącej w koalicję z Apelem Chrześcijańsko-Demokratycznym (CDA), [[Demokraci 66|Demokratami 66]] (D66) i [[Unia Chrześcijańska (Holandia)|Unią Chrześcijańską]] (CU).


{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|+ Frakcje w parlamencie holenderskim (''Tweede Kamer'')
|+ Frakcje w parlamencie holenderskim (''Tweede Kamer'')
|-
|-
! Skrót || Nazwa || [[Wybory parlamentarne w Holandii w 2021 roku|od 17 III 2021]]<ref>https://lfverkiezingen.appspot.com/nos/widget/main.html.</ref> || [[Wybory parlamentarne w Holandii w 2017 roku|2017-2021]] || [[Wybory parlamentarne w Holandii w 2012 roku|2012-2017]] || [[Wybory parlamentarne w Holandii w 2010 roku|2010-2012]] || [[Wybory parlamentarne w Holandii w 2006 roku|2006-2010]] || [[Wybory parlamentarne w Holandii w 2003 roku|2003-2006]] || [[Wybory parlamentarne w Holandii w 2002 roku|2002-2003]] || [[Wybory parlamentarne w Holandii w 1998 roku|1998-2002]]
! Skrót || Nazwa || [[Wybory parlamentarne w Holandii w 2021 roku|od 17 III 2021]]<ref>{{Cytuj | url=https://lfverkiezingen.appspot.com/nos/widget/main.html | tytuł=NOS Uitslagen verkiezingen 2017<!-- Tytuł wygenerowany przez bota --> | opublikowany=appspot.com | język=en | data dostępu=2024-04-23}}</ref> || [[Wybory parlamentarne w Holandii w 2017 roku|2017-2021]] || [[Wybory parlamentarne w Holandii w 2012 roku|2012-2017]] || [[Wybory parlamentarne w Holandii w 2010 roku|2010-2012]] || [[Wybory parlamentarne w Holandii w 2006 roku|2006-2010]] || [[Wybory parlamentarne w Holandii w 2003 roku|2003-2006]] || [[Wybory parlamentarne w Holandii w 2002 roku|2002-2003]] || [[Wybory parlamentarne w Holandii w 1998 roku|1998-2002]]
|-
|-
| VVD
| VVD
Linia 417: Linia 406:
|-
|-
| CU
| CU
| [[ChristenUnie|Unia Chrześcijańska]] (ChristenUnie, ''chrześcijańsko-społeczna'')
| [[Unia Chrześcijańska (Holandia)|Unia Chrześcijańska]] (ChristenUnie, ''chrześcijańsko-społeczna'')
|align=center bgcolor="limegreen"| '''5'''
|align=center bgcolor="limegreen"| '''5'''
|align=center bgcolor="lightgreen"| 5
|align=center bgcolor="lightgreen"| 5
Linia 615: Linia 604:
Wielu historyków uważa, że to właśnie w Holandii narodził się kapitalizm. Współcześnie Holandia jest [[Gospodarka rynkowa|gospodarką rynkową]] z przeważającą własnością prywatną, ale o wysokim poziomie redystrybucji dochodów poprzez podatki, w 2006 wynoszącym 39% [[Produkt krajowy brutto|PKB]]. Holandia jest nominalnie szesnastą gospodarką świata, a po zmierzeniu parytetem siły nabywczej dwudziestą drugą. PKB per capita (2007 szacunkowo) wynosiło nominalnie 39 000 dolarów – 17. miejsce na świecie, a po zmierzeniu parytetem siły nabywczej (2006 szacunkowo) 31 700 dolarów – 18. miejsce. Holandia ma też stosunkowo niski [[Współczynnik Giniego|wskaźnik Giniego]], czyli poziom rozpiętości w dochodach, wynoszący 30,9 (2005).
Wielu historyków uważa, że to właśnie w Holandii narodził się kapitalizm. Współcześnie Holandia jest [[Gospodarka rynkowa|gospodarką rynkową]] z przeważającą własnością prywatną, ale o wysokim poziomie redystrybucji dochodów poprzez podatki, w 2006 wynoszącym 39% [[Produkt krajowy brutto|PKB]]. Holandia jest nominalnie szesnastą gospodarką świata, a po zmierzeniu parytetem siły nabywczej dwudziestą drugą. PKB per capita (2007 szacunkowo) wynosiło nominalnie 39 000 dolarów – 17. miejsce na świecie, a po zmierzeniu parytetem siły nabywczej (2006 szacunkowo) 31 700 dolarów – 18. miejsce. Holandia ma też stosunkowo niski [[Współczynnik Giniego|wskaźnik Giniego]], czyli poziom rozpiętości w dochodach, wynoszący 30,9 (2005).


Holandia jest trzecim – po Stanach Zjednoczonych i Francji – eksporterem żywności, mimo iż w rolnictwie zatrudnionych jest tylko 3% społeczeństwa (2005 szacunkowo). Jest także ósmym na świecie wydobywcą gazu ziemnego – 77,3 mld m³ (2006). [[Port morski Rotterdam|Port w Rotterdamie]] jest drugim na świecie, a pierwszym w Europie pod względem [[tonaż]]u przeładowywanych towarów. Znane marki holenderskie to [[DAF Trucks]], [[ING Groep]], [[KLM]], [[AkzoNobel]], [[Heineken]], [[Just Eat Takeaway]]<ref>https://www.wiadomoscihandlowe.pl/artykul/holenderski-wlasciciel-portalu-pyszne-pl-uwaza-polske-za-rynek-strategiczny.</ref>, [[NN Group|Nationale-Nederlanden]], [[Philips]], [[Randstad Holding]] i [[Shell (przedsiębiorstwo)|Royal Dutch Shell]]. Ważną rolę w gospodarce Holandii odgrywają [[tulipan]]y.
Holandia jest trzecim – po Stanach Zjednoczonych i Francji – eksporterem żywności, mimo iż w rolnictwie zatrudnionych jest tylko 3% społeczeństwa (2005 szacunkowo). Jest także ósmym na świecie wydobywcą gazu ziemnego – 77,3 mld m³ (2006). [[Port morski Rotterdam|Port w Rotterdamie]] jest drugim na świecie, a pierwszym w Europie pod względem [[tonaż]]u przeładowywanych towarów. Znane marki holenderskie to [[DAF Trucks]], [[ING Groep]], [[KLM]], [[AkzoNobel]], [[Heineken]], [[Just Eat Takeaway]]<ref>{{Cytuj | url=https://www.wiadomoscihandlowe.pl/artykul/holenderski-wlasciciel-portalu-pyszne-pl-uwaza-polske-za-rynek-strategiczny | tytuł=Holenderski właściciel portalu Pyszne.pl uważa Polskę za rynek strategiczny<!-- Tytuł wygenerowany przez bota --> | opublikowany=wiadomoscihandlowe.pl | język=pl | data dostępu=2024-04-23}}</ref>, [[NN Group|Nationale-Nederlanden]], [[Philips]], [[Randstad Holding]] i [[Shell (przedsiębiorstwo)|Royal Dutch Shell]]. Ważną rolę w gospodarce Holandii odgrywają [[tulipan]]y.
{|
{|
|valign=top|
|valign=top|
Linia 631: Linia 620:
{{mapa lokalizacyjna/punkt|52°27′37″N 05°31′38″E|pozycja=right|znak=Airplane silhouette.svg|rozmiar znaku=5|opis=[[Port lotniczy Lelystad|Lelystad]]}}
{{mapa lokalizacyjna/punkt|52°27′37″N 05°31′38″E|pozycja=right|znak=Airplane silhouette.svg|rozmiar znaku=5|opis=[[Port lotniczy Lelystad|Lelystad]]}}
{{mapa lokalizacyjna/punkt|50°54′57″N 05°46′37″E|pozycja=right|znak=Airplane silhouette.svg|rozmiar znaku=7|opis=[[Port lotniczy Maastricht Aachen|Maastricht]]}}
{{mapa lokalizacyjna/punkt|50°54′57″N 05°46′37″E|pozycja=right|znak=Airplane silhouette.svg|rozmiar znaku=7|opis=[[Port lotniczy Maastricht Aachen|Maastricht]]}}
{{mapa lokalizacyjna/punkt|51°57′25″N 04°26′14″E|pozycja=right|znak=Airplane silhouette.svg|rozmiar znaku=10|opis=[[Port lotniczy Rotterdam|Rotterdam]]}}
{{mapa lokalizacyjna/punkt|51°57′25″N 04°26′14″E|pozycja=right|znak=Airplane silhouette.svg|rozmiar znaku=10|opis=[[Port lotniczy Rotterdam/Haga|Rotterdam]]}}
}}
}}
|valign=top|
|valign=top|
Linia 679: Linia 668:
<gallery mode="packed" heights="165">
<gallery mode="packed" heights="165">
Plik:Holbein-erasmus.jpg|[[Erazm z Rotterdamu]]
Plik:Holbein-erasmus.jpg|[[Erazm z Rotterdamu]]
Plik:Michiel Jansz van Mierevelt - Hugo Grotius.jpg|thumb|[[Hugo Grotius]]
Plik:Michiel Jansz van Mierevelt - Hugo Grotius.jpg|[[Hugo Grocjusz|Hugo Grotius]]
Plik:Rembrandt Self-portrait (Kenwood).jpg|[[Rembrandt]]
Plik:Rembrandt Self-portrait (Kenwood).jpg|[[Rembrandt]]
Plik:Vincent van Gogh - Self-Portrait - Google Art Project (454045).jpg|[[Vincent van Gogh]]
Plik:Vincent van Gogh - Self-Portrait - Google Art Project (454045).jpg|[[Vincent van Gogh]]
Linia 686: Linia 675:


== Obyczajowość ==
== Obyczajowość ==
W Holandii legalne są [[prostytucja]], [[aborcja]], [[eutanazja]] i [[Małżeństwo osób tej samej płci w Holandii|małżeństwa między osobami tej samej płci]]. Ponadto [[Holenderska polityka wobec narkotyków|zdepenalizowane są tzw. „miękkie narkotyki”]] (ich zażywanie tolerowane jest w [[coffee shop (marihuana)|przeznaczonych do tego lokalach]]).
W Holandii legalne są [[prostytucja]], [[aborcja]], [[eutanazja]] i [[Małżeństwo osób tej samej płci w Holandii|małżeństwa między osobami tej samej płci]]. Ponadto [[Holenderska polityka wobec narkotyków|zdepenalizowane są tzw. „miękkie narkotyki”]] (ich zażywanie tolerowane jest w [[Coffee shop (marihuana)|przeznaczonych do tego lokalach]]).


== Media ==
== Media ==
[[Plik:De Telegraaf 006.jpg|thumb|Siedziba ''„[[De Telegraaf]]”'' w Amsterdamie]]
W Holandii telewizja i radio publiczne są silnie zdecentralizowane. Ich zbiorcza nazwa to [[Nederlandse Publieke Omroep]]. Do końca lat osiemdziesiątych nie było w tym kraju telewizji prywatnej. Kanały telewizji publicznej to: [[NPO 1]], [[NPO 2]], [[NPO 3]]. Pierwszym prywatnym kanałem był [[RTL 4]], a drugim [[RTL 5]]. Dla zagranicy przeznaczone są [[BVN TV|BVN]] i [[Radio Nederland Wereldomroep]].
W Holandii telewizja i radio publiczne są silnie zdecentralizowane. Ich zbiorcza nazwa to [[Nederlandse Publieke Omroep]]. Do końca lat osiemdziesiątych nie było w tym kraju telewizji prywatnej. Kanały telewizji publicznej to: [[NPO 1]], [[NPO 2]], [[NPO 3]]. Pierwszym prywatnym kanałem był [[RTL 4]], a drugim [[RTL 5]]. Dla zagranicy przeznaczone są [[BVN TV|BVN]] i [[Radio Nederland Wereldomroep]].


Linia 697: Linia 687:


== Zobacz też ==
== Zobacz też ==
* [[Niderlandy (region historyczny)]]
* [[Niderlandy (kraina historyczna)]]
* [[Władcy Niderlandów|władcy Holandii]]
* [[Władcy Niderlandów|władcy Holandii]]
* [[dynastia Orańska-Nassau]]
* [[dynastia Orańska-Nassau]]
Linia 738: Linia 728:
[[Kategoria:Państwa należące do NATO]]
[[Kategoria:Państwa należące do NATO]]
[[Kategoria:Członkowie Organizacji Narodów Zjednoczonych]]
[[Kategoria:Członkowie Organizacji Narodów Zjednoczonych]]
[[Kategoria:Obszary niderlandzkojęzyczne]]
[[Kategoria:Państwa w Europie Zachodniej]]

Aktualna wersja na dzień 14:21, 13 lis 2024

Holandia
Królestwo Niderlandów
Nederland
Koninkrijk der Nederlanden
Herb Flaga
Herb Flaga
Dewiza: Je maintiendrai
(Utrzymam)
Hymn: Wilhelmus van Nassouwe
(Wilhelm z Nassau)

Czas trwania: 1 minuta i 5 sekund.
Ustrój polityczny

monarchia parlamentarna

Konstytucja

Konstytucja Holandii z 1814 roku[1]

Stolica

Amsterdam (konstytucyjna)
Haga (administracyjna)

Data powstania

26 lipca 1581

Władca

Wilhelm-Aleksander

Premier

Dick Schoof

Powierzchnia

41 526[a] km²

Populacja (2020)
• liczba ludności


17 475 908[2]

• gęstość

421 os./km²

Kod ISO 3166

NL

Waluta

1 euro = 100 eurocentów (EUR, €)

Telefoniczny nr kierunkowy

+31

Domena internetowa

.nl

Kod samochodowy

NL

Kod samolotowy

PH

Strefa czasowa

UTC +1 – zima
UTC +2 – lato

Narody i grupy etniczne

Holendrzy: 78.3%
Imigranci z UE: 5.9%
Turcy: 2.3%
Marokańczycy: 2.3%
Indo: 2.1%
Surinamczycy
Imigranci z Karaibów: 0.8%
Inni: 6.4%[3]

Język urzędowy

niderlandzki, fryzyjski[b]

Religia dominująca

katolicyzm (24,7%)

Terytoria zależne

Aruba, Curaçao, Bonaire, Saba, Sint Eustatius, Sint Maarten

PKB (2023)
 • całkowite 
 • na osobę


1080,88 mld[4] USD
61 099[4] USD

PKB (PSN) (2023)
 • całkowite 
 • na osobę


1290,95 mld[4] dolarów międzynar.
72 973[4] dolarów międzynar.

Mapa opisywanego kraju
Położenie na mapie
Położenie na mapie

Holandia (niderl. Nederland, wym. [ˈneːdərˌlɑnt] ( odsłuchaj)), oficjalnie Królestwo Niderlandów (niderl. Koninkrijk der Nederlanden) – państwo położone w zachodniej Europie i południowej części Ameryki Północnej (Karaiby), będące monarchią parlamentarną, złożone z czterech krajów składowych: Holandii (część europejska), Aruby, Curaçao i Sint Maarten[5] oraz trzech gmin zamorskich: Bonaire, Saba i Sint Eustatius (część karaibska). Jest członkiem Unii Europejskiej (UE)[c], Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ) i Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO).

Europejska część Holandii stanowi obszar gęsto zaludniony, a około jednej czwartej tego terytorium leży poniżej poziomu morza – na terenie depresji. W Holandii mają swoją siedzibę: Stały Trybunał Arbitrażowy, Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości, Międzynarodowy Trybunał Karny oraz Międzynarodowy Trybunał Karny dla byłej Jugosławii.

Etymologia nazwy państwa

[edytuj | edytuj kod]

Nazwa Holandia (w języku niderlandzkim: Holland) wywodzi się z wczesnego średniowiecza; pierwszy raz w źródłach pojawiła się w IX w.[6] Jest pochodzenia germańskiego, prawdopodobnie pochodzi od dwóch słów języka staroniderlandzkiego holt („lesisty”) i lant („kraj”), opisujących początkowo ziemie wokół Haarlemu[7]. W XI wieku pojawia się w najstarszych kronikach holenderskich Annales Egmundenses[8], gdzie określa księstwo Holandii.

Kwestia nazewnictwa w języku polskim

[edytuj | edytuj kod]

Nazwą krótką zalecaną przez Komisję Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej jest „Holandia”, a w wersji pełnej oficjalnej „Królestwo Niderlandów”[9].

Nazwa „Niderlandy” we współczesnym języku polskim stosowana jest zazwyczaj dla krainy historycznej[10][11][12] – odnosi się do krajów dawniej pozostających we władaniu Habsburgów (Niderlandy Habsburskie, Niderlandy Hiszpańskie, Niderlandy Austriackie)[13]. Po powstaniu niepodległego państwa holenderskiego w języku polskim stosowane początkowo były różne nazwy pochodzące od formy Nederland, od formy Holland oraz formy opisowe (np. Stany Skonfederowane). Po powstaniu współczesnego państwa holenderskiego w 1830 roku w języku polskim używano niemal wyłącznie nazwy Holandia (w różnych wariantach zapisu), zaś nazwa „Niderlandy” wyszła praktycznie z użycia w tym znaczeniu[13]. Wyjątkiem jest skrócona nazwa państwa „Niderlandy”, zalecana do stosowania w dokumentach Unii Europejskiej[14].

W październiku 2019 r. władze holenderskie postanowiły, że zrezygnują z anglojęzycznego określenia „Holland”, dotychczas stosowanego w marketingu dotyczącym tego kraju, na rzecz nazwy „The Netherlands”, a wprowadzanie zmiany rozpoczęto z początkiem roku 2020. Zmiana ta ma charakter wewnątrzkrajowy i dotyczy holenderskich instytucji, uniwersytetów, urzędów i ambasad itd., nie wiąże się zaś z apelem do innych państw o zastosowanie analogicznej zmiany w ich językach. Nie wpłynęło to na zmianę zalecanej krótkiej nazwy tego państwa w języku polskim[15][16].

Geografia

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Geografia Holandii.
Holandia na zdjęciu satelitarnym NASA, maj 2000

Kraj leży w dorzeczu trzech rzek: Renu, Mozy i Skaldy. Poza nimi wymienić można trzy mniejsze rzeki: IJssel (125 km), Waal (82 km) i Amstel (31 km). Długą tradycję (od VIII wieku) ma tu osuszanie terenów nadmorskich, jezior i zatok, poprzez tworzenie polderów[17]. W 1932 r. w wyniku odcięcia tamą Afsluitdijk (dł. 32 km) zatoki Zuiderzee od Morza Północnego powstał zbiornik IJsselmeer (1 100 km²). Do największych przedsięwzięć, mających na celu ochronę wybrzeży Zelandii, należy realizacja zadań w ramach Planu Delta. Jego wykonanie w latach 1958–1986 pozwoliło na odgrodzenie tamami i groblami (wyposażonymi w śluzy) ujść Renu, Mozy i Skaldy Wsch. od M. Północnego. W wyniku osuszania powierzchnia kraju zwiększyła się z 33,6 tys. km² (1960) do 41,5 tys. km² (1992). Ważne szlaki komunikacyjne stanowią kanały śródlądowe (długość ok. 5 tys. km) m.in. Księżniczki Małgorzaty, Overijssel i Amsterdam-Ren.

Na obszarze De Peel między Brabancją Północną a Limburgią występują gleby torfowisk wysokich. Na obszarze nizin nadmorskich gleby torfowisk niskich. Na północ od Renu – gleby bielicowe. W pd.-wsch. części kraju na niewielkiej powierzchni – gleby płowe. W zachodniej części ciemne gleby ziemne powstałe na podłożu piaszczystym. Na terenach polderówmarsze oraz gleby brunatne oraz gleby płowe; większość z nich została w ten sposób wysuszona, wskutek czego zyskano gleby urodzajne.

Klimat

[edytuj | edytuj kod]

Klimat Holandii jest morski, umiarkowany i ciepły. Średnia temperatura stycznia wynosi od +1 °C na wschodzie do +3 °C na zachodzie. Natomiast w lipcu od +17 °C do +19 °C, w głębi kraju do +20 °C. Mała amplituda roczna temperatur jest wynikiem zachodnich i południowo-zachodnich wiatrów, które łagodzą upały i chłody zimowe. Średnia roczna suma opadów wynosi 750 mm. Częstym zjawiskiem są mgły.

Historia

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Historia Holandii.

Prehistoria

[edytuj | edytuj kod]

Pierwsze narzędzia kamienne używane przez ludzi w okresie 180–200 tys. lat temu odnaleziono w okolicach Weluwe (Geldria). Najstarsze szczątki ludzkie pochodzą sprzed 30 tys. lat (Twenthe, Overijsel). Pierwotnie ziemie te zamieszkiwały ludy pokrewne dzisiejszym Baskom[17].

Starożytność

[edytuj | edytuj kod]
Nijmegen - (obok Maastricht) uznawane za najstarsze miasto Holandii[18]

Zamieszkane przez ludność celtycko-germańską tereny dzisiejszych Niderlandów zostały w pierwszym stuleciu przed naszą erą włączone wraz z resztą Galii do Imperium Rzymskiego przez Juliusza Cezara (51 p.n.e.)[17]. Za Oktawiana Augusta (30 p.n.e. – 14 n.e.) obszary te podporządkowane zostały dwóm prowincjom: Galii Belgijskiej i Germanii Dolnej. Granicę Cesarstwa stanowił Ren, jednak wpływy i władza Cesarstwa Rzymskiego rozciągały się również na żyjące dalej plemiona (np. Batawów, Kanninefatów, Matiaków czy Fryzów). Antyrzymskie powstania (Fryzów w 28 n.e. czy Batawów pod wodzą Juliusza Cywilisa w 69–70 n.e.) zakończyły się wzmocnieniem zależności od Rzymu. Aż do okresu wędrówki ludów tereny te przeżywały rozkwit gospodarczy i demograficzny. Rzymski rodowód ma wiele miast dzisiejszej Holandii, np. Utrecht (rzymskie Trajectum), Nijmegen (Ulpia Noviomagus) czy Lejda (prawd. Lugdunum Batavorum).

Średniowiecze

[edytuj | edytuj kod]

Wraz z biegiem stuleci powstawały coraz to nowe samodzielne hrabstwa (w VIII w. było ich prawie 50)[17] i księstwa. W XV wieku większość terytoriów została zjednoczona (za pomocą podbojów i małżeństw dynastycznych) przez Burgundów. W 1477 Holandia, a wraz z nią terytoria obecnej Belgii i Luksemburga, przeszła pod panowanie Habsburgów (od 1556 ich linii hiszpańskiej).

Republika Zjednoczonych Prowincji

[edytuj | edytuj kod]
Flaga holenderska z czasów kolonialnych na replice statku „Batavia” (1628)

W marcu 1572 doszło do wybuchu powstania przeciw Hiszpanii. Wynikiem rewolty było podpisanie 23 stycznia 1579 unii utrechckiej. Zakładała ona m.in. utworzenie wspólnej armii i jednolitego systemu pieniężnego, przy jednoczesnym zachowaniu szerokiej autonomii poszczególnych prowincji. Był to początek procesu, w wyniku którego doszło do rozbicia kraju na 2 części, z których powstały później 2 państwa – Belgia i Holandia.

Nowe państwo przybrało charakter kalwiński. Po zamordowaniu Wilhelma Orańskiego (1584) tytuł namiestnika oraz naczelne dowództwo otrzymał jego syn Maurycy z Nassau, który kontynuował wojnę z Hiszpanią. Holandia odebrała jej liczne kolonie w Indiach, Afryce i Ameryce.

Holenderskie imperium kolonialne

9 kwietnia 1609 podpisano dwunastoletni rozejm, po którym rozpoczęła się kolejna wojna[17]. W pokoju westfalskim 1648 Hiszpania uznała niepodległość Zjednoczonych Prowincji.

Od końca XVI w. Prowincje przeżywały rozkwit – do miast holenderskich przeniósł się handel zamorski, powstały nowe kompanie handlowe, między innymi takie jak: Holenderska Kompania Wschodnioindyjska, Holenderska Kompania Zachodnioindyjska. Republika Zjednoczonych Prowincji brała udział wraz z potęgami ówczesnej Europy (Anglią, Francją) w kolonizacji Ameryki Północnej. W Holandii działali też sławni uczeni i artyści: Rembrandt, Grotius, Christiaan Huygens.

Obszar północnych Niderlandów protestanckich stanowi obecnie terytorium Holandii (oficjalna nazwa: Królestwo Niderlandów). Głową państwa jest król z dynastii orańskiej (Oranje-Nassau), potomek po kądzieli Wilhelma Orańskiego.

Od końca XVIII wieku

[edytuj | edytuj kod]
Król Niderlandów Wilhelm-Aleksander (2013)

Potęga Holandii znacznie zmalała w XVIII wieku w wyniku wojen z Hiszpanią, Francją i Anglią. W tym też czasie utracono część zamorskich kolonii, co z kolei przyczyniło się do gospodarczej zapaści. W latach 1806–1810, w wyniku wojen napoleońskich, Niderlandy podporządkowane były Francji jako marionetkowe Królestwo Holandii. W 1810 Holandia została nawet przejściowo wcielona do Francji.

W 1815 r. Holandia została połączona z Niderlandami Południowymi (dzisiejszą Belgią) w Królestwo Zjednoczonych Niderlandów pod przywództwem Wilhelma Holenderskiego. Wspólne państwo nie przetrwało jednak długo: już w 1830 Belgowie w wyniku rewolucji odłączyli się od królestwa, by utworzyć własne państwo.

W 1814 r. uchwalono konstytucję[19], co dało początek liberalnym przemianom. Nadszedł kolejny wiek, a wraz z nim dwie wojny światowe. Wobec obu tych konfliktów Holandia ogłosiła neutralność, co jednak nie uchroniło jej od inwazji III Rzeszy w 1940 roku podczas II wojny światowej, w efekcie której państwo okupowano do 1945 roku. W czasie wojny działał emigracyjny rząd w Londynie, na czele którego stała królowa Wilhelmina.

Po wojnie kolonie holenderskie zyskały niepodległość lub szeroką autonomię. W 1949 roku po konflikcie zbrojnym z Niderlandami niepodległość zyskała największa kolonia: Indonezja. Po II wojnie światowej Holandia zerwała z tradycyjną polityką neutralności, przystępując w 1949 do NATO, w 1957 do EWG, poprzedniczki dzisiejszej Unii Europejskiej[20].

Demografia

[edytuj | edytuj kod]
Ewolucja ludności Holandii[21]
Rok Ludność Rok Ludność
1500 900 000 1700 1 850 000
1750 1 900 000 1755 2 078 000
2009 16 509 303 2017 17 108 799

Holandia jest 24. najgęściej zaludnionym krajem świata. Oficjalna liczba 396 osób na 1 km² rośnie aż do 485, jeśli wziąć pod uwagę, że 18,4% powierzchni zajmują zbiorniki wodne.

Według rządowego biura statystycznego CBS Statline 80,9% obywateli Holandii ma pochodzenie wyłącznie holenderskie, 8,7% – inne europejskie, 2,2% tureckie, 1,9% marokańskie, 6,3% – inne. Jednak statystyka ta nie obejmuje całego Królestwa Niderlandów, tj. dodatkowo Aruby i Antyli Holenderskich, w których większość stanowią osoby pochodzenia afrokaraibskiego.

W Holandii nie ma obecnie miast o wielkości 1 mln mieszkańców lub większych, ale ‘cztery wielkie miasta’ (jak się mówi o Amsterdamie, Rotterdamie, Hadze i Utrechcie) wraz z otaczającymi je mniejszymi miejscowościami można uznać pod wieloma względami za jedno miasto. Aglomeracja ta nazywana jest Randstad („koło miast”) z rolniczym „zielonym sercem” (het Groene Hart) pośrodku. Dla porównania, 70 lat temu Holandia posiadała 2 miasta z ludnością ponad 500 tys., 4 miasta z ludnością 100–500 tys., 12 miast z ludnością 50–100 tys., 28 miast z ludnością 20–50 tys. i 86 miast z ludnością 10–20 tys.

Holandia była w XXI wieku jednym z popularniejszych krajów docelowych migracji Polaków. Obecnie mieszka tam 116 tys. obywateli Polski[22][23]

Język

[edytuj | edytuj kod]
Unia Języka Niderlandzkiego

     Państwa członkowskie

     Szczególne więzi z Unią Językową

     Inne obszary, w których mówi się po niderlandzku (lub afrikaans)

Językiem urzędowym jest język niderlandzki, a we Fryzji od niedawna także fryzyjski. Holendrzy uczą się od dziecka języków obcych, gdyż mają świadomość, że zasięg ich rodzimego języka jest niewielki. 90% Holendrów zna angielski, a wysoką znajomość mają również niemiecki (ok. 60%) i francuski (ok. 25%). W Europie język niderlandzki jest używany przez około 22 miliony ludzi. Poza Holandią jest językiem urzędowym Belgii, Surinamu, Antyli Holenderskich i Aruby. Z tego języka wywodzi się także używany przez 60% białych (ok. 6 milionów ludzi) w Południowej Afryce (a ponadto również w Namibii) język afrikaans, który jest w pewnym stopniu zrozumiały dla każdego znającego niderlandzki, przy czym szacuje się, że jako drugim językiem posługuje się nim w Afryce Południowej ok. 10 mln ludzi, gdyż był on językiem nauczanym w szkołach. Różnice między afrikaans a niderlandzkim dotyczą głównie wymowy, pisowni i pewnej części słownictwa.

Holendrzy kultywują rodzime dialekty. Za rodzime dialekty uważa się takie, których użytkownicy są w stanie porozumieć się między sobą. Określa się je mianem lingua communis. Przykładowo takim właśnie dialektem jest dialekt limburski, pretendujący do uzyskania miana holenderskiego języka urzędowego, obok niderlandzkiego i fryzyjskiego. Dialektem tym lub też według osób traktujących go jako pierwszy język ojczysty, nazywanym językiem limburskim posługuje się ludność autochtoniczna (około 1,6 mln na terenach Belgii i Holandii oraz 0,5 mln w Niemczech), zamieszkująca okolice Kolonii, Maastricht – Mestreech, Akwizgranu oraz Eindhoven, aż do zachodniej części Zagłębia Ruhry po Düsseldorf – regionów obejmujących jedno z królestw powstałych po podpisaniu traktatu z Verdun w 843 r. przez wnuków Karola Wielkiego. Nie zmienia to faktu, że dialektów jest mnóstwo. Bywa, że język mówiony sąsiedniej wioski to inny dialekt. Rodzimymi dialektami posługują się często również ludzie wykształceni.

Miasta

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Miasta w Holandii.

Najludniejsze miasta Holandii (stan na 01.01.2021)[24]:


Amsterdam
Amsterdam
Rotterdam
Rotterdam

Lp. Miasto Prowincja Liczba mieszkańców

Haga ('s-Gravenhage)
Haga
Utrecht
Utrecht

1 Amsterdam Holandia Północna 873 338
2 Rotterdam Holandia Południowa 651 631
3 Haga ('s-Gravenhage) Holandia Południowa 548 320
4 Utrecht Utrecht 359 370
5 Eindhoven Brabancja Północna 235 691
6 Groningen Groningen 233 273
7 Tilburg Brabancja Północna 221 947
8 Almere Flevoland 214 715
9 Breda Brabancja Północna 184 126
10 Nijmegen Geldria 177 359

Religia

[edytuj | edytuj kod]
Widok z Nowego Kościoła Nieuwe Kerk na Stary Kościół Oude Kerk, Delft
Meczet Essalam w Rotterdamie
 Osobny artykuł: Religia w Holandii.

W 2009 roku najważniejszymi religiami były chrześcijaństwo – katolicyzm (24,7%, spadek z 40,5% w 1971 roku) i protestantyzm (10,8%, spadek z 35,9% w 1971 roku), a ponadto islam – 5–6% (wzrost z 0,4% w 1971 roku). Dwoma największymi kościołami w Holandii są Kościół rzymskokatolicki i Kościół Protestancki w Holandii (PKN); pozostałe kościoły liczą niewielu wiernych. Do najważniejszych należą Kościoły reformowane, Świadkowie Jehowy, Kościół Anglii, Zjednoczone Kościoły Ewangeliczne i Zielonoświątkowe, Molukański Kościół Ewangelicki, Bracia morawscy, Unia Baptystyczna, Bractwo Mennonitów, Kościół starokatolicki, Kościół Apostolski, Kościół Luterański, Kościoły prawosławne, Armia Zbawienia i inne (łącznie około 4% wiernych). Ponad połowa Holendrów formalnie nie należy do żadnej wspólnoty religijnej (w 1971 roku 23,6%), a po uwzględnieniu zarejestrowanych chrześcijan, ale nie identyfikujących się ze swą wspólnotą religijną, może być to liczba jeszcze większa. Ponadto znaczna większość formalnych chrześcijan spłyca postawy religijne i nie uczestniczy w praktykach religijnych. Szacuje się, że jedynie 20% mieszkańców Holandii co najmniej raz w roku odwiedza jakąś świątynię w celach religijnych, przy czym zaledwie 8–9% katolików i 5–6% protestantów czyni to regularnie. W Holandii znaczna część dawnych świątyń katolickich i protestanckich pełni inne funkcje niż sakralne: są wśród nich muzea, biblioteki, galerie sztuki, dyskoteki, parking dla rowerów itd.

Do lat sześćdziesiątych XX wieku większość stanowili protestanci, a dokładniej kalwiniści. Trzecią część stanowili katolicy. Północne, środkowe i wschodnie prowincje były tradycyjnie protestanckie, podczas gdy na południu większość stanowili katolicy. Do dzisiaj w Holandii istnieją małe grupy ortodoksyjnych kalwinistów. W Holandii nie ma podatku kościelnego.

Inne wyznania religijne to hinduiści (1,5–2%), buddyści (1,5%) i żydzi (0,2%).

Ustrój polityczny

[edytuj | edytuj kod]
Binnenhof zespół budynków parlamentarnych w Hadze
Struktura terytoriów wchodzących w skład Królestwa Niderlandów

Królestwo Niderlandów tworzą cztery kraje. Od 16 marca 1815 roku jest monarchią konstytucyjną, czyli na czele państwa stoi monarcha (od 2013 roku król Wilhelm-Aleksander). Król Niderlandów mianuje szefa rządu, wywodzącego się najczęściej ze zwycięskiego ugrupowania – jest on szefem egzekutywy. Do zadań króla, oprócz reprezentowania państwa na zewnątrz, należy wygłaszanie corocznego orędzia, w którym przedstawia główne cele i zamierzenia rządu na najbliższy rok (nie ma on jednak prawa samodzielnie dokonywać w nich zmian). Premier kieruje polityką wewnętrzną i zagraniczną państwa. Rolę władzy ustawodawczej odgrywa dwuizbowy parlament – Stany Generalne (Staten-Generaal), przy czym faktyczne znaczenie posiada jedynie izba niższa (Tweede Kamer). Senat (Eerste Kamer) pełni funkcję reprezentacyjną i ewentualnie może opóźniać wejście w życie ważnych ustaw.

Kraje składowe Królestwa Niderlandów
Kraj Populacja
(1.01.2012)[d]
Procent populacji Obszar
(km²)
Procent obszaru Gęstość
(os./km²)
Źródło
 Aruba 103 504 0,61% 193 0,45% 555 [25]
 Curaçao 145 406 0,85% 444 1,04% 320 [26]
Holandia Holandia[d] 16 748 205 98,32% 41 854 98,42% 396
Holandia  europejska część Holandii 16 725 902 98,19% 41 526 97,65% 399 [27]
 Bonaire 16 541 0,10% 294 0,69% 46 [26]
 Saba 1971 0,01% 13 0,03% 134 [26]
 Sint Eustatius 3791 0,02% 21 0,05% 137 [26]
 Sint Maarten 37 429 0,22% 34 0,08% 1101 [26]
Holandia  Królestwo Niderlandów 17 034 544 100% 42 525 100% 397
Willemstad, Curaçao

Do 10 października 2010 roku Królestwo Niderlandów składało się z Holandii, Antyli Holenderskich i Aruby. Tego dnia nastąpiła likwidacja Antyli, Curaçao oraz Sint Maarten, zarazem stały się one krajami składowymi królestwa, a Bonaire, Saba i Sint Eustatius gminami zamorskimi kraju Holandia.

Scena polityczna

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Partie polityczne Holandii.

Ze względu na system wielopartyjny i dużą liczbę partii holenderskich od XVIII wieku żadna partia nie była w stanie osiągnąć pełnej większości w parlamencie. Z grubsza można powiedzieć, że system polityczny był tradycyjnie zdominowany przez trzy bloki: chrześcijańskich demokratów z Chrześcijańsko-Demokratycznym Apelem i do pewnego stopnia Unii Chrześcijańskiej jako przedstawicieli, socjaldemokratów z Partią Pracy jako największą partią oraz liberalnych demokratów z Partią Ludową na rzecz Wolności i Demokracji jako największą stroną. Od 2010 funkcję szefa rządu pełni Mark Rutte, stojący na czele Partii Ludowej na rzecz Wolności i Demokracji (VVD), wchodzącej w koalicję z Apelem Chrześcijańsko-Demokratycznym (CDA), Demokratami 66 (D66) i Unią Chrześcijańską (CU).

Frakcje w parlamencie holenderskim (Tweede Kamer)
Skrót Nazwa od 17 III 2021[28] 2017-2021 2012-2017 2010-2012 2006-2010 2003-2006 2002-2003 1998-2002
VVD Partia Ludowa na rzecz Wolności i Demokracji (Volkspartij voor Vrijheid en Democratie, liberalna) 34 33 41 31 22 28 24 38
D66 Demokraci 66 (Democraten 66, socjalliberalna) 24 19 12 10 3 6 7 14
PVV Partia Wolności (Partij voor de Vrijheid, narodowoliberalna) 17 20 15 24 9
CDA Apel Chrześcijańsko-Demokratyczny (Christen-Democratisch Appèl) 15 19 13 21 41 44 43 29
SP Partia Socjalistyczna (Socialistische Partij) 9 14 15 15 25 9 9 5
PvdA Partia Pracy (Partij van de Arbeid, socjaldemokratyczna) 9 9 38 30 33 42 23 45
GL Zielona Lewica (GroenLinks) 8 14 4 10 7 8 10 11
FvD Forum na rzecz Demokracji (Forum voor Democratie) 8 2
PvdD Partia na rzecz Zwierząt (Partij voor de Dieren) 6 5 2 2 2 0
CU Unia Chrześcijańska (ChristenUnie, chrześcijańsko-społeczna) 5 5 5 5 6 3 4 (zobacz GPV/ RPF)
VOLT Volt 3
JA21 JA21 3
SGP Polityczna Partia Protestantów (Staatkundig Gereformeerde Partij, ortodoksyjno-reformowana) 3 3 3 2 2 2 2 3
DENK DENK 3 3
50+ 50PLUS 1 4 2
BBB Ruch Rolnik-Obywatel (BoerBurgerBeweging, agraryzm) 1
BIJ1 BIJ1 1
LPF Lista Pima Fortuyna (Lijst Pim Fortuyn) 0 8 26
LN Leefbaar Nederland 0 2
RPF Reformatorisch Politieke Federatie
(od 2002 razem z GPV jak CU)
3
GPV Gereformeerd Politiek Verbond
(od 2002 razem z RPF jak CU)
2

zielony: w rządzie; niebieski: popierający

Podział administracyjny Królestwa Niderlandów

[edytuj | edytuj kod]

Holandia podzielona jest na 12 prowincji, które dzielą się z kolei na 380 gmin oraz na trzy gminy specjalne położone na Karaibach.

Prowincja Język niderlandzki Stolica Powierzchnia (km²) Ludność Mapa
Prowincje
Groningen Groningen Groningen 2336 575 234
Fryzja Friesland Leeuwarden 3349 642 998
Drenthe Drenthe Assen 2642 483 173
Overijssel Overijssel Zwolle 3327 1 109 250
Flevoland Flevoland Lelystad 1419 365 301
Geldria Gelderland Arnhem 4975 1 970 865
Utrecht Utrecht Utrecht 1386 1 171 356
Holandia Północna Noord-Holland Haarlem 2670 2 595 294
Holandia Południowa Zuid-Holland Haga 2818 3 452 323
Zelandia Zeeland Middelburg 1788 379 948
Brabancja Północna Noord-Brabant Den Bosch 4919 2 410 649
Limburgia Limburg Maastricht 2153 1 135 962
Gminy specjalne
Bonaire Bonaire Kralendijk 294 14 006
Saba Saba The Bottom 13 1424
Sint Eustatius Sint Eustatius Oranjestad 21 3100

Święta państwowe

[edytuj | edytuj kod]

W Holandii obchodzi się jedynie dwa święta państwowe[29]:

  • Dzień Króla (Koningsdag) – od 2014 roku obchodzony 27 kwietnia, w dniu urodzin obecnie panującego monarchy Wilhelma Aleksandra. Do momentu abdykacji królowej Beatrix (co miało miejsce 30 kwietnia 2013) obchodzono Dzień Królowej, ustalony na dzień 30 kwietnia.
  • Dzień Wyzwolenia (Bevrijdingsdag) – 5 maja, poprzedzony obchodami Dnia Poległych (Dodenherdenking) wieczorem 4 maja.

Siły zbrojne

[edytuj | edytuj kod]

Holenderska Organizacja Obrony (Defensie van Nederland) podlega Ministerstwu Obrony, a składa się z wojsk lądowych (Koninklijke Landmacht), sił powietrznych (Królewskie Holenderskie Siły Powietrzne) oraz marynarki wojennej (Koninklijke Marine). W skład marynarki wchodzą także Marine Luchtvaartdienst i Korps Mariniers. Do sił zbrojnych zalicza się ponadto Królewską Policję Wojskową. Obowiązkowa służba wojskowa jest zawieszona, a wojsko składa się wyłącznie z ochotników. Holandia całkowicie zrezygnowała ponadto z posiadania broni pancernej.

Wojska holenderskie liczą (2014) 47,7 tys. żołnierzy służby czynnej oraz 32,2 tys. rezerwistów[30]. Według rankingu Global Firepower (2016) holenderskie siły zbrojne stanowią 39. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 9,8 mld dolarów (USD)[30].

 Z tym tematem związana jest kategoria: Wojsko holenderskie.

Gospodarka

[edytuj | edytuj kod]
DAF producent samochodów ciężarowych z siedzibą w Eindhoven
 Osobny artykuł: Gospodarka Holandii.

Wielu historyków uważa, że to właśnie w Holandii narodził się kapitalizm. Współcześnie Holandia jest gospodarką rynkową z przeważającą własnością prywatną, ale o wysokim poziomie redystrybucji dochodów poprzez podatki, w 2006 wynoszącym 39% PKB. Holandia jest nominalnie szesnastą gospodarką świata, a po zmierzeniu parytetem siły nabywczej dwudziestą drugą. PKB per capita (2007 szacunkowo) wynosiło nominalnie 39 000 dolarów – 17. miejsce na świecie, a po zmierzeniu parytetem siły nabywczej (2006 szacunkowo) 31 700 dolarów – 18. miejsce. Holandia ma też stosunkowo niski wskaźnik Giniego, czyli poziom rozpiętości w dochodach, wynoszący 30,9 (2005).

Holandia jest trzecim – po Stanach Zjednoczonych i Francji – eksporterem żywności, mimo iż w rolnictwie zatrudnionych jest tylko 3% społeczeństwa (2005 szacunkowo). Jest także ósmym na świecie wydobywcą gazu ziemnego – 77,3 mld m³ (2006). Port w Rotterdamie jest drugim na świecie, a pierwszym w Europie pod względem tonażu przeładowywanych towarów. Znane marki holenderskie to DAF Trucks, ING Groep, KLM, AkzoNobel, Heineken, Just Eat Takeaway[31], Nationale-Nederlanden, Philips, Randstad Holding i Royal Dutch Shell. Ważną rolę w gospodarce Holandii odgrywają tulipany.

Porty lotnicze Wysp ABC i Wysp SSS na Morzu Karaibskim

Turystyka

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Turystyka w Holandii.

W 2015 roku kraj ten odwiedziło 15,007 mln turystów (7,8% więcej niż w roku poprzednim), generując dla niego przychody na poziomie 13,211 mld dolarów[32].

Oświata

[edytuj | edytuj kod]
Uniwersytet w Groningen

W Holandii szkoły wyższe są podzielone na dwie kategorie: uniwersytety (universiteit) oraz szkoły wyższe zawodowe (tzw. HBO albo hogeschool). Niektóre holenderskie uniwersytety to Erasmus Universiteit Rotterdam, Radboud Universiteit Nijmegen, Rijksuniversiteit Groningen, Technische Universiteit Delft, Technische Universiteit Eindhoven, Universiteit van Amsterdam, Universiteit Leiden, Maastricht University, Universiteit Twente, Universiteit Utrecht, Universiteit van Tilburg, Vrije Universiteit, Wageningen University & Research centre.

Kultura

[edytuj | edytuj kod]

Literatura

[edytuj | edytuj kod]

XVII-wieczny dramaturg Joost van den Vondel nazywany jest „niderlandzkim Szekspirem”. Za twórcę nowoczesnej prozy niderlandzkiej uznaje się Eduarda Douwesa Dekkera, który publikował pod pseudonimem Multatuli. Harry Mulisch, Gerard Reve i Willem Frederik Hermans stanowią według wielu krytyków „wielką trójkę współczesnej literatury niderlandzkiej”. Powieść Odkrycie nieba Harry’ego Mulischa została uznana w internetowym rankingu za „najlepszą książkę niderlandzką wszech czasów”. Ważną postacią jest Johan Huizinga, autor Jesieni średniowiecza.

W Holandii tworzyli także Erazm z Rotterdamu, Christiaan Huygens i Spinoza. Długo w Holandii przebywał Kartezjusz. Pisali oni jednak po łacinie. W tym czasie Holandia posiadała znakomitych filologów klasycznych, którzy tłumaczyli dzieła starożytnych autorów na niderlandzki.

Malarstwo

[edytuj | edytuj kod]

Znani malarze holenderscy to między innymi Rembrandt van Rijn, Vincent van Gogh, Hieronim Bosch, Jan Vermeer van Delft, Frans Hals, Gabriël Metsu, George Hendrik Breitner, Piet Mondrian, Karel Appel i Guillaume Cornelis Beverloo (Corneille).

Następujące filmy produkcji holenderskiej zostały uhonorowane statuetką Oscara: Glas (1958) Berta Haanstry, Atak Fonsa Rademakersa, Antonia (1995) w reżyserii Marleen Gorris oraz Charakter (1997) zrealizowany przez Mike’a van Diema.

Obyczajowość

[edytuj | edytuj kod]

W Holandii legalne są prostytucja, aborcja, eutanazja i małżeństwa między osobami tej samej płci. Ponadto zdepenalizowane są tzw. „miękkie narkotyki” (ich zażywanie tolerowane jest w przeznaczonych do tego lokalach).

Siedziba De Telegraaf w Amsterdamie

W Holandii telewizja i radio publiczne są silnie zdecentralizowane. Ich zbiorcza nazwa to Nederlandse Publieke Omroep. Do końca lat osiemdziesiątych nie było w tym kraju telewizji prywatnej. Kanały telewizji publicznej to: NPO 1, NPO 2, NPO 3. Pierwszym prywatnym kanałem był RTL 4, a drugim RTL 5. Dla zagranicy przeznaczone są BVN i Radio Nederland Wereldomroep.

Rankingi

[edytuj | edytuj kod]
  • W 2007 Holandia zajęła w rankingu The Economist 3. miejsce na świecie pod względem rozwoju demokracji[33].
  • Pod względem HDI Holandia zajmuje 4. miejsce na świecie (2013)
  • Pod względem HPI Holandia zajmuje 3. miejsce na świecie.

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]
  1. Na podstawie unstats; niektóre polskie źródła podają 41 863 km².
  2. Język fryzyjski jest drugim językiem używanym w Holandii (głównie w prowincji Fryzja).
  3. Wyłącznie część europejska.
  4. Skocz do: a b Bonaire, Saba i Sint Eustatius są częścią Holandii od 01.01.2010.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Grondwet van 15-07-2008 t/m heden. [dostęp 2016-12-24]. (niderl.).
  2. Population counter [online], web.archive.org, 28 marca 2021 [dostęp 2022-07-09] [zarchiwizowane z adresu 2021-03-28].
  3. CBS StatLine – Bevolking; kerncijfers [online], web.archive.org, 16 grudnia 2018 [dostęp 2021-05-06] [zarchiwizowane z adresu 2018-12-16].
  4. Skocz do: a b c d Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2023: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2023. [dostęp 2023-05-20]. (ang.).
  5. Ministerie van Algemene Zaken, Waaruit bestaat het Koninkrijk der Nederlanden? – Vraag en antwoord – Rijksoverheid.nl [online], rijksoverheid.nl [dostęp 2016-05-26] (niderl.).
  6. Antheun Janse, „Een zichzelf verdeeld rijk”, w: Thimo de Nijs, Eelco Beukers (eds.), Geschiedenis van Holland, Volume 1, p. 73., 2003.
  7. J. de Vries, Etymologisch Woordenboek: Waar komen onze woorden en plaatsnamen vandaan, 1958.
  8. dMGH | Band [online], dmgh.de [dostęp 2017-04-20] [zarchiwizowane z adresu 2017-04-21].
  9. Urzędowy wykaz nazw państw i terytoriów niesamodzielnych, wyd. 4, Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej (KSNG), 2017 [dostęp 2021-03-01], Cytat: Komisja zaleca używanie utrwalonych w polszczyźnie nazw tradycyjnych – egzonimów. Do tradycyjnych nazw państw, które stanowią nasze dziedzictwo kulturowe i nadal powinny funkcjonować we współczesnej polszczyźnie, należą między innymi: Holandia, Mołdawia, Włochy i Wybrzeże Kości Słoniowej. Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych nie aprobuje zastępowania ich nazwami oryginalnymi lub zbliżonymi do oryginalnych: Niderlandy, Mołdowa, Italia, Côte d’Ivoire..
  10. Niderlandy, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-03-01].
  11. Jan Grzenia, Holandia czy Niderlandy? [online], Poradnia Językowa PWN [dostęp 2021-03-01].
  12. Daniela Podlawska, Magdalena Świątek-Brzezińska, Słownik nazw osobowych i miejscowych, Warszawa – Bielsko-Biała: Wydawnictwo Szkolne PWN – Wydawnictwo Park, 2008.
  13. Skocz do: a b Maciej Zych, Nazwy państw w języku polskim jako przykład stosowania egzonimów i endonimów, „Prace Językoznawcze”, 16 (2), Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, 2014, s. 95–104, ISSN 1509-5304.
  14. Kraje. Stosowane nazwy i skróty. Państwa członkowskie, [w:] Międzyinstytucjonalny przewodnik redakcyjny Unii Europejskiej [online], Urząd Publikacji Unii Europejskiej [dostęp 2021-03-01].
  15. Królestwo Niderlandów to po polsku w skrócie nadal Holandia [online], Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 10 stycznia 2020 [dostęp 2021-03-01].
  16. Paweł Kośmiński, Królestwo Niderlandów nie chce już być Holandią. Ale w Polsce nią pozostanie [online], wyborcza.pl, 10 stycznia 2020 [dostęp 2021-03-01].
  17. Skocz do: a b c d e Jan Balicki, Maria Bogucka: Historia Holandii. Wrocław: Ossolineum, 1989, s. 9 i dalsze. ISBN 83-04-03025-X.
  18. Najstarsze miasto Holandii [online], wiatrak.nl [dostęp 2024-04-23] (pol.).
  19. Konstytucja Królestwa Holandii z 28 marca 1814 roku z późniejszymi zmianami.
  20. Źródło – www.niderlandy.com.
  21. Dane dla lat 1500–1755 za: Pierre Chaunu: Cywilizacja wieku Oświecenia. Warszawa: PIW, 1993, s. 108. ISBN 83-06-02339-0.
  22. GUS, Informacja o rozmiarach i kierunkach emigracji długookresowych w latach 2017-2022 [online], stat.gov.pl [dostęp 2024-02-20] (pol.).
  23. GUS, Informacja o rozmiarach i kierunkach czasowej emigracji z Polski w latach 2004-2020 [online], stat.gov.pl [dostęp 2024-02-20] (pol.).
  24. https://opendata.cbs.nl/#/CBS/nl/dataset/37230ned/table.
  25. Central Bureau of Statistics (Aruba).
  26. Skocz do: a b c d e Statistical Info: Population [online], web.archive.org, 6 lipca 2011 [dostęp 2021-05-06] [zarchiwizowane z adresu 2011-07-06].
  27. Central Bureau of Statistics (Netherlands).
  28. NOS Uitslagen verkiezingen 2017 [online], appspot.com [dostęp 2024-04-23] (ang.).
  29. Holandia bez tajemnic.
  30. Skocz do: a b Netherlands. Global Firepower. [dostęp 2014-08-19]. (ang.).
  31. Holenderski właściciel portalu Pyszne.pl uważa Polskę za rynek strategiczny [online], wiadomoscihandlowe.pl [dostęp 2024-04-23] (pol.).
  32. UNWTO Tourism Highlights, 2016 Edition | Market Intelligence and Competitiveness [online], web.archive.org, 3 czerwca 2019 [dostęp 2021-05-06] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-03].
  33. Ranking rozwoju demokracji The Economist.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Wikiatlas Wikimedia Atlas: Holandia – wikiatlas z mapami w Wikimedia Commons
Dostępne języki
Wczytywanie...