Jerzy VI

Jerzy VI, ang. George VI (ur. 14 grudnia 1895 w York Cottage, Sandringham, zm. 6 lutego 1952 tamże) – król Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej i dominiów (1936–1952), cesarz Indii (1936–1947), król Indii (1947–1949), król Irlandii (1936–1949). Brat Edwarda VIII. Zasiadł na tronie po jego abdykacji. Zyskał popularność i szacunek, gdy podczas niemieckich nalotów na Londyn nie opuścił miasta, mimo iż dziewięć razy miało miejsce bombardowanie pałacu.

Życiorys

Narodziny

Albert Frederick Albert George 34. rocznicę śmierci swojego pradziadka, księcia Alberta. Niepewny jak wdowa po Albercie, królowa Wiktoria, przyjmie informację o narodzinach prawnuka, książę Walii wysłał swojemu synowi, księciu Yorku, list, w którym napisał, że królowa jest lekko zdenerwowana. Dwa dni później napisał ponownie: Myślę, że spodobałoby jej się, jakbyś zaproponował jej, aby nadać dziecku imię Albert. W tym czasie królowa Wiktoria napisała do księżnej Yorku: Niecierpliwię oczekuję na chwilę, kiedy zobaczę to dziecko urodzone akurat tego dnia, bardzo drogie memu sercu, zwłaszcza, że został nazwany imieniem, z którym wiąże się tyle wielkości i dobroci. Albert został ochrzczony trzy miesiące później w kościele św. Marii Magdaleny niedaleko Sandringham.

Jako drugi syn swoich rodziców Albert był w momencie urodzenia czwarty w kolejce do tronu po dziadku, księciu Walii, ojcu, księciu Yorku, i starszym bracie, księciu Edwardzie, urodzonym w 1894.

Dzieciństwo i młodość

Książę Albert (drugi z lewej) ze swoim bratem, ojcem i dziadkiem,
ok. 1906

Jako prawnuk królowej Wiktorii Albert był od urodzenia tytułowany Jego Wysokością Księciem Albertem z Yorku. W 1898 wydała rozporządzenie, które nadało dzieciom najstarszego syna księcia Walii predykat Królewskich Wysokości. Od 1898 Albert był tytułowany Jego Królewską Wysokością Księciem Albertem z Yorku.

Albert był dzieckiem słabego zdrowia, nieśmiałym i zakompleksionym, posiadającym skłonności do płaczu. Książę miał poważne problemy z żołądkiem. Trzęsły mu się kolana i aby temu zapobiec, musiał nosić niewygodne szyny. Od 5 roku życia był dotknięty silnym jąkaniem się, co było spowodowane przymuszaniem go do pisania prawą ręką, podczas gdy książę był leworęczny. Całe życie miał trudności z pisaniem (jego dziennik roi się od błędów ortograficznych) i poprawnym wysławianiem się.

Królowa Wiktoria zmarła w styczniu 1901. Książę Walii wstąpił na tron jako Edward VII. Książę Yorku otrzymał wówczas tytuł księcia Kornwalii. Albert był odtąd tytułowany Jego Królewską Wysokością Księciem Albertem z Kornwalii i Yorku. Kiedy później w 1901 r. Edward VII nadał synowi tytuł księcia Walii, tytuł Alberta zmienił się na Jego Królewską Wysokość Księcia Alberta z Walii. Był wówczas trzeci w kolejce do tronu.

Kariera w wojsku i edukacja

Przez rodziców został przeznaczony do kariery w Royal Navy. W 1909 rozpoczął naukę w Royal Naval College w Osborne House. Mimo kiepskich wyników w 1911 został przyjęty w Royal Naval College w Dartmouth. Radził sobie dobrze w przedmiotach fizycznych, gorzej z nauką. Szkołę ukończył z 63 lokatą na 67. Pewnego razu w szkole inni kadeci ukłuli go szpilką, aby sprawdzić czy naprawdę ma on błękitną krew. 6 maja 1910 zmarł Edward VII i ojciec Alberta został królem jako Jerzy V. Albert był od tamtej pory tytułowany Jego Królewską Wysokością Księciem Albertem. Był wówczas drugi w kolejce do tronu.

15 września 1913 książę został przydzielony do czynnej służby. Rok później wybucha I wojna światowa. W 1916 książę Albert brał udział w bitwie jutlandzkiej (od 31 maja do 1 czerwca 1916), która skończyła niemieckie marzenia o panowaniu na morzach. Albert służył na okręcie HMS Collingwood i dał dowody odwagi i opanowania. Jednak częste ataki nieżytu żołądka zmusiły go w 1917 do rezygnacji ze służby w marynarce. Rozpoczął więc służbę w nowo utworzonym RAF-ie. Uzyskał licencję pilota, ale nie brał udziału w działaniach wojennych. Po wojnie Albert studiował historię, ekonomię i politologię na Trinity College w Cambridge. Naukę rozpoczął w październiku 1919.

3 czerwca 1920 książę Albert został mianowany księciem Yorku, hrabią Inverness i baronem Killarney. Wraz z tytułami spadły na niego również królewskie obowiązki, takie jak reprezentowanie ojca podczas różnych uroczystości czy oficjalne podróże do krajów Imperium brytyjskiego.

Małżeństwo

Niezwykłym było w czasach, gdy od członków rodzin królewskich wymagało się poślubienia członków innych rodów, że książę Albert otrzymał praktycznie wolną rękę w wyborze przyszłej małżonki. W 1920 spotkał lady Elżbietę Bowes-Lyon (4 sierpnia 1900 – 30 marca 2002), córkę Claude'a Bowes-Lyona, 14. hrabiego Strathmore i Kinghorne, oraz Cecili Cavendish-Bentinck, córki Charlesa Cavendish-Bentincka. Albert zakochał się w dziewczynie i postanowił się z nią ożenić.

Chociaż lady Elżbieta była potomkinią króla Szkocji Roberta I oraz króla Anglii Henryka VII, według brytyjskiego prawa stanowiła osobę z ludu. Była wówczas zakochana w starszym bracie Alberta, księciu Edwardzie, i odrzuciła dwa razy oświadczyny księcia Yorku. Dopiero trzecie oświadczyny zostały przyjęte.

Ślub Alberta i Elżbiety odbył się 26 kwietnia 1923 w Opactwie Westminsterskim. Niedawno utworzone radio BBC wyraziło życzenie, aby móc nagrać przebieg ceremonii i odtworzyć ją w radiu, ale napotkało na stanowczy sprzeciw kapituły (aczkolwiek diakon Herbert Edward Ryle popierał ten pomysł). Elżbieta urodziła Albertowi dwie córki:

• Elżbietę (ur. 21 kwietnia 1926), królową Wielkiej Brytanii od 1952 r.
• Małgorzatę (21 sierpnia 1930 – 9 lutego 2002), która została żoną Antony'ego Armstrong-Jonesa, 1. hrabiego Snowdon.

Księstwo Yorku wraz z córkami mieszkali w Royal Lodge niedaleko parku Windsor, z daleka od życia politycznego kraju. W 1931 premier Kanady Richard Bennett zaproponował nadanie Albertowi godności gubernatora generalnego Kanady, ale król Jerzy V, po konsultacji z ministrami, odrzucił tę propozycję. Książę Albert był pod wielkim wpływem ambitnej żony, która nakłoniła go do terapii u australijskiego ortofonisty, Lionela Logue'a, któremu udało się zmniejszyć jąkanie księcia.

Objęcie tronu

20 stycznia 1936 o godz 21:45 zmarł król Jerzy V i jego najstarszy syn wstąpił na tron pod imieniem Edwarda VIII. Jako że nowy monarcha nie miał dzieci, książę Albert został następcą tronu. Zmarłego króla nie cieszyła perspektywa objęcia tronu przez najstarszego syna. Często powtarzał: Modlę się do Boga, aby mój najstarszy syn nigdy się nie ożenił i nie miał dzieci, bo wtedy nic nie stanie na drodze między tronem a Bertiem i Lilbet. Tymczasem Edward oświadczył, że chce poślubić Amerykankę, dwukrotną rozwódkę, Wallis Simpson. Temu małżeństwu sprzeciwiały się rząd, Kościół, rodzina królewska i opinia publiczna. Za radą premiera Stanleya Baldwina 11 grudnia 1936 Edward VIII abdykował na rzecz młodszego brata. To niemożliwe! To niemożliwe! komentował to wydarzenie nowy król.

Książę Albert, który przyjął imię Jerzego VI, był kompletnie nieprzygotowany do rządów. Nigdy w życiu nie widział na oczy dokumentu państwowego. Dzień przed abdykacją brata książę odwiedził matkę. Zapisał później w dzienniku: Kiedy powiedziałem jej, co się stało, załamałem się i rozpłakałem jak dziecko. Jego strach przed objęciem tronu wynikał po części z niepłynności mowy Alberta (jąkanie).

Dworzanin i dziennikarz Dermot Morroh ujawnił, że były wątpliwości, czy król ma abdykować na rzecz księcia Alberta. Istniały pomysły, aby Edward przekazał koronę swojemu najmłodszemu bratu, Jerzemu, księciu Kentu, który jako jedyny z trzech braci abdykującego króla (trzecim był Henryk, książę Gloucester) posiadał męskie potomstwo.

Król Anglii

Albert przyjął imię Jerzego VI chcąc nawiązać do polityki swojego popularnego ojca i odbudować prestiż monarchii w społeczeństwie, nadwątlony postępowaniem Edwarda VIII, któremu nadał tytuł Jego Królewskiej Wysokości Księcia Windsoru. Trzy dni po wstąpieniu na tron nadał swojej żonie, królowej Elżbiecie, Order Podwiązki. Jerzy musiał później odkupić od brata zamek Balmoral i Sandringham House, gdyż Edward odziedziczył je po swoim ojcu i Jerzy VI nie mógł ich po prostu otrzymać po abdykacji brata.

Koronacja Jerzego VI odbyła się 12 maja 1937. Data ta była pierwotnie przeznaczona na koronację Edwarda VIII. Na koronacji pojawiła się królowa-wdowa Maria, by okazać swoje wsparcie dla młodszego syna. Jerzy został również cesarzem Indii, ale nie koronował się wzorem swojego ojca w Delhi. Król wybrał się natomiast w podróże do Francji i USA. Nowy monarcha, chociaż niezbyt inteligentny, jąkający się (zmuszało to BBC do retuszowania jego przemówień) i bardzo nieśmiały, posiadał czarującą żonę i córki, i dzięki temu uosabiał ideę solidnej i statecznej monarchii, co pomogło mu odbudować autorytet rodziny królewskiej.

Tymczasem Europa coraz bardziej zbliżała się do kolejnej wojny. Ekspansywna polityka kanclerza III Rzeszy Adolfa Hitlera spotykała się ze słabą i niekonsekwentną polityką appeasementu prowadzoną przez brytyjskiego premiera Neville'a Chamberlaina. Król jednak popierał politykę swojego premiera i kiedy ten wracał w 1938 z konferencji w Monachium, zaprosił go na balkon pałacu Buckingham, gdzie premier pokazał się w towarzystwie rodziny królewskiej. Był on pierwszym premierem, który dostąpił tego zaszczytu.

Król Jerzy i królowa Elżbieta podczas wizyty w Kanadzie w 1939

W 1939 król i królowa wybrali się w podróż do Kanady i odwiedzili na krótko Stany Zjednoczone. Od Ottawy podróżowali w towarzystwie kanadyjskiego premiera, a nie brytyjskiego ministra, co znaczyło, że byli uznawani za króla i królową Kanady. Była to pierwsza wizyta króla w Kanadzie, aczkolwiek Jerzy podróżował tam dwukrotnie, jeszcze jako książę Yorku. Ówczesny kanadyjski premier, William Lyon Mackenzie King, miał nadzieję, że królewska wizyta w Kanadzie pomoże mu we wprowadzeniu w Kanadzie Statutu Westminsterskiego z 1931, który nadawał samorządność każdemu dominium, które posiadało samodzielną koronę. W Rideau Hall, swojej kanadyjskiej rezydencji, Jerzy VI osobiście przyjął jako władca Kanady listy polecające od amerykańskiego ambasadora w Ottawie, Daniela Ropera. Jak zapisał oficjalny historyk tej podróży, Gustave Lanctot, kiedy Ich Królewskie Moście weszły do ich kanadyjskiej rezydencji, Statut Westminsterski zaczął obowiązywać: Król Kanady powrócił do domu.

Głównym celem wizyty było osłabienie izolacjonistycznych tendencji w Ameryce Północnej, wobec narastającego napięcia w Europie. Chociaż cel wizyty był głównie polityczny, król i królowa spotkali się z entuzjastycznym przyjęciem Kanadyjczyków. Obawa, że Jerzy będzie porównywany ze swoim poprzednikiem, okazała się płonna. Król Jerzy otrzymał również przyjazne powitanie w Stanach Zjednoczonych, odwiedzając New York World's Fair i goszcząc u prezydenta Roosevelta w Białym Domu i w jego prywatnej posiadłości, Hyde Park.

1 września 1939 niemieckie armie zaatakowały Polskę, rozpoczynając II wojną światową. 3 września Wielka Brytania i Francja wypowiedziały wojnę Niemcom. 4 września król powiedział do Narodu: Bądźcie spokojni, niezłomni i zjednoczeni. Parze królewskiej zostało zasugerowane, że powinni opuścić Wielką Brytanię i udać się do Kanady. Królowa powiedziała wówczas: Dzieci nie mogą wyjechać beze mnie, ja nie mogę opuścić króla, a król nigdy nie opuści kraju. Rodzina królewska pozostała więc w pałacu Buckingham, gdzie żyli podobnie jak inni Brytyjczycy. W pałacu racjonowano ogrzewanie i elektryczność, a król nakazał namalować w wannie linię na wysokości 12 cm od dna, powyżej której nie można nalewać wody.

Król Jerzy VI, ok. 1942

Podczas wojny król (w galowym marynarskim mundurze) i królowa (w kapeluszu i rękawiczkach, i zawsze uśmiechnięta) często pojawiali się publicznie, odwiedzali szpitale, jednostki wojskowe i fabryki. Zbombardowany został nawet pałac Buckingham. Król chciał jeszcze zyskać wizerunek dobrego żołnierza, np. uczestnicząc w operacji lądowania aliantów w Normandii w 1944, ale premier Winston Churchill (który zastąpił skompromitowanego Chamberlaina w 1940) zabronił mu tego. W 1943 król odwiedza marszałka Montgomery'ego po jego zwycięstwie El Alamein. Odwiedził również Maltę i nadał wyspie krzyż Jerzego. W 1944 dokonał inspekcji oddziałów w Normandii.

8 maja 1945 król zaprosił Churchilla na balkon pałacu Buckingham podczas obchodów Dnia Zwycięstwa.

Rozpad Imperium Brytyjskiego

Panowanie króla Jerzego było okresem postępującego rozpadu Imperium Brytyjskiego. Rozpoczęła się w 1926, kiedy deklaracja ministra spraw zagranicznych Arthura Balfoura złożona na Imperialnej Konferencji powołała Wspólnotę Brytyjską i nadała status niepodległych państw tym dominiom, które uzyskują samodzielną koronę. Zostało to uznane w Statucie Westminsterskim w 1931.

W 1932 skończył się mandat Ligi Narodów nad Irakiem. W 1946 niepodległość uzyskała Jordania, w styczniu 1948 Birma, a w maju tegoż roku podzielona na państwo żydowskie i arabskie Palestyna. W 1949 deklaracja niepodległości oznaczała powstanie niepodległej Republiki Irlandzkiej. W 1947 Imperium Brytyjskie dostało najsilniejszy cios. Perła Korony Brytyjskiej, Indie, uzyskały niepodległość i rozpadły się na dwa państwa – Indie i Pakistan. Jerzy zrzekł się tytułu cesarza Indii, pozostając królem Indii i królem Pakistanu. W 1950 r. Indie zostały republiką i Jerzy stracił tytuł królewski.

Śmierć

Wojna wywarła negatywny wpływ na zdrowie króla. Po wojnie pogorszyło się ono z powodu częstego palenia. W marcu 1949 Jerzy przeszedł operację nogi, aby uniknąć gangreny z powodu zakrzepicy. Latem 1951 został u niego zdiagnozowany rak płuc i gardła. 26 września król poddał się kolejnej operacji, w wyniku której zostało mu usunięte lewe płuco i nerw krtani.

Jerzy VI zmarł we śnie, w swojej rezydencji w Sandringham. Został pochowany 15 lutego w kaplicy św. Jerzego na zamku w Windsorze. W 2002 r. obok niego spoczęły jego żona Elżbieta i córka Małgorzata.

Odznaczenia

Pomnik Jerzego VI w Hongkongu

• Królewski Order Rodzinny Króla Edwarda VII (Royal Family Order of King Edward VII, Wielka Brytania)
• Królewski Order Rodzinny Króla Jerzego V (Royal Family Order of King George V, Wielka Brytania)
• Królewski Order Rodzinny Króla Jerzego VI (Royal Family Order of King George VI, Wielka Brytania)
• Order Podwiązki (Order of the Garter, Wielka Brytania)
• Imperialny Order Korony Indii (Order of the Crown of India, Wielka Brytania)
• Order Ostu (Order of the Thistle, Wielka Brytania)
• Order Świętego Patryka (Order of Saint Patrick, Wielka Brytania)
• Order Łaźni (Order of the Bath, Wielka Brytania)
• Order św. Michała i św. Jerzego (Order of Saint Michael and Saint George, Wielka Brytania)
• Order Zasług (Order of Merit, Wielka Brytania)
• Order Gwiazdy Indii (Order of the Star of India, Wielka Brytania)
• Order Imperium Brytyjskiego (Order of the British Empire, Wielka Brytania)
• Królewski Order Wiktorii (The Royal Victorian Order, Wielka Brytania)
• Order Cesarstwa Indyjskiego (Wielka Brytania)
• Order Imperium Brytyjskiego (Wielka Brytania)
• Order of the Companions of Honour (Wielka Brytania)
• Order za Wybitną Służbę (Distinguished Service Order, Wielka Brytania)
• Imperial Service Order (Wielka Brytania)
• Order of British India (Wielka Brytania)
• Indyjski Order Zasługi (Indian Order of Merit, Wielka Brytania)
• Order Birmy (Order of Burma, Wielka Brytania)
• Medal Srebrnego Jubileuszu Króla Jerzego V (Wielka Brytania)
• Krzyż Wielki Orderu Szpitala Św. Jana z Jerozolimy (Wielka Brytania)
• Wielka Wstęga Orderu Leopolda (Belgia)
• Order Św. Cyryla i Metodego (Bułgaria)
• Krzyż Wielki Orderu Dannebroga (Dania)
• Krzyż Wielki Orderu Gwiazdy Etiopii (Etiopia)
• Krzyż Wielki Legii Honorowej (Francja)
• Order Zwycięstwa (Francja)
• Krzyż Wielki Orderu Zbawiciela (Grecja)
• Królewski Order Domowy św. Jerzego i św. Konstantyna (Grecja)
• Krzyż Wielki Orderu Feniksa (Grecja)
• Krzyż Wielki Orderu Wojskowego Wilhelma (Holandia)
• Order Chryzantemy (Japonia)
• Order Białego Orła (Jugosławia)
• Order św. Włodzimierza (Imperium Rosyjskie)
• Krzyż Wielki Orderu Świętego Karola (Monako)
• Krzyż Wielki Orderu Ojaswi Rajanya (Nepal)
• Krzyż Wielki Orderu Świętego Olafa (Norwegia)
• Krzyż Wielki Orderu Chrystusa (Portugalia)
• Order Karola I (Rumunia)
• Królewski Order Serafinów (Szwecja)
• Order Domowy Chakri (Tajlandia)
• Legia Zasługi (Chief Commander Legion of Merit, USA)
• Krzyż Wielki Orderu Wojskowego Italii (Włochy)

Genealogia

Prapradziadkowie	Książę Ernest I Sachsen-Coburg-Gotha (1785–1844) ∞ 1817 Ludwika Sachsen-Gotha-Altenburg (1800–1831)	Edward August Hanowerski (1767–1820) ∞1818 Wiktoria Sachsen-Coburg-Saalfeld (1787–1861)	Fryderyk Wilhelm Schleswig-Holstein-Sonderburg-Glücksburg (1785–1831) ∞1810 Luiza Karolina Hessen-Kassel (1789–1867)	Wilhelm Heski (1787–1867) ∞1810 Luiza Charlotta Oldenburg (1789–1864)	Ludwik Wirtemberski (1756–1817) ∞1795 Henrietta Nassau-Weilburg (1780–1857)	Rhédy von Kis-Rhéde (1775–1835) ∞ Ágnes Inczédy von Nagy-Várad (1788–1856)	Król Wielkiej Brytanii Jerzy III Hanowerski (1738–1820) ∞ 1761 Charlotta Mecklenburg-Strelitz (1744–1818)	Fryderyk Hessen-Kassel (1747–1837) ∞ 1786 Karolina Polyxene Nassau-Usingen (1762–1823)
Pradziadkowie	Albert Saxe-Coburg-Gotha (1819–1861) ∞ 1840 Królowa Wielkiej Brytanii Wiktoria Hanowerska (1819–1901)		Król Danii Chrystian IX Glücksburg (1818–1906) ∞ 1842 Luiza Hessen-Kassel (1817–1898)		Aleksander Wirtemberski (1804–1885) ∞ 1835 Claudine Rhédey von Kis-Rhéde (1812–1841)		Adolf Hanowerski (1774–1850) ∞ 1818 Augusta Hessen-Kassel (1797–1889)
Dziadkowie	Król Wielkiej Brytanii Edward VII Koburg (1841–1910) ∞ 1863 Aleksandra Glücksburg (1844–1925)				Franciszek Teck (1837–1900) ∞ 1866 Maria Adelajda Hanowerska (1833–1897)
Rodzice	Król Wielkiej Brytanii Jerzy V Windsor (1865–1936) ∞ 1893 Maria Teck (1867–1953)
Jerzy VI Windsor (1895–1952), Król Wielkiej Brytanii

Bibliografia

• Sarah Bradford, King George VI, wyd. Weidenfeld and Nicolson, Londyn 1989, ISBN 0-297-79667-4
• Patrick Howarth, George VI, wyd. Hutchinson, 1987 r., ISBN 0-09-171000-6
• John Wheeler-Bennett, King George VI: His Life and Reign, wyd. Macmillan, Nowy Jork 1958