Gorczyca polna
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Klad | |
| Klad | |
| Klasa | |
| Klad | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
gorczyca polna |
| Nazwa systematyczna | |
| {{{nazwa łacińska}}} L. Sp. pl. 2:668. 1753[1] | |
.jpg)
Gorczyca polna, ognicha (Sinapis arvensis) – gatunek rośliny należący do rodziny kapustowatych.
Pierwotny obszar występowania to Afryka Północna (Algieria, Libia, Maroko, Tunezja), niemal cała Europa i znaczna części Azji (Azja Zachodnia, Środkowa, Syberia, Kaukaz, Pakistan). Jako gatunek introdukowany rozprzestrzenił się na tych kontynentach także poza obszarem swojego rodzimego występowania, pojawił się również na innych kontynentach i niektórych wyspach. Obecnie występuje także w Australii i Nowa Zelandii, na Grenlandii, w północno-wschodniej Ameryce Północnej (wyspy Saint-Pierre i Miquelon), Kanadzie, USA, Meksyku, Ameryce Środkowej i niektórych regionach Ameryki Południowej. Dokładny zasięg nie jest dokładnie znany[3].
W Europie jest archeofitem występującym już w neolicie. Pierwsze jej znaleziska w Polsce pochodzą z początków epoki żelaza[4]. Obecnie w Polsce jest gatunkiem bardzo pospolitym[5], w górach jest rzadsza[4].
Morfologia
- Łodyga
- Ciemnozielona lub purpurowo nabiegła, wzniesiona, ulistniona, owłosiona pojedynczymi, szczecinkowatymi włoskami Ma wysokość do 60 cm, jest pojedyncza, lub górą rozgałęziona[4].
- Liście
- Liście dolne w zarysie lirowate, duże, na ogonkach i nieco szorstkie. Górne liście łodygowe wydłużone, brzegiem zatokowo ząbkowane, nagie, często siedzące, gładkie[4].
- Kwiaty
- Żółte, o średnicy do 15 mm, zebrane w szczytowe grono. Mają 4 wąskoeliptyczne działki kielicha, które podczas kwitnienia odginają się pod kątem prostym. Po działkach najłatwiej można ją rozróżnić od podobnego gatunku rzodkwi świrzepy, która ma działki przylegające. Płatków korony 5, są szerokoeliptyczne, zwężające się w paznokieć. Pręcików jest 6: 4 dłuższe i 2 krótsze. Słupek jeden[4], zawierający 8-13 zalążków[6]
- Owoc
- Czterokanciasta łuszczyna z płaskim dzióbkiem 2-3 krotnie dłuższym, niż klapy. Przylega do osi owocostanu. Długość łuszczyny do cm, długość szypułki mniej niż 0,5 cm. Nasiona w jednym rzędzie, kuliste, o barwie czarnobrunatnej lub czerwonobrunatnej i powierzchni bardzo drobno siateczkowanej[4][6]. Jedna roślina wytwarza około tysiąca nasion[7].
Biologia i ekologia
- Rozwój
- Roślina jednoroczna. Roślina miododajna, owadopylna, zapylana przez błonkówki, przy niesprzyjającej dla owadów pogodzie także samopylna[8]. Roślina ruderalna. Rośnie na polach, miedzach, ugorach, przydrożach, wysypiskach śmieci. Preferuje gleby gliniaste, żyzne i bogate w wapń (roślina wskaźnikowa gleb zasobnych w wapń). Na glebach piaszczystych występuje rzadko[4]. Nasiona w glebie długo zachowują zdolność kiełkowania – nawet 35 lat[7], są jednak wrażliwe na ujemne temperatury, dlatego też chwast ten występuje głównie w zbożach jarych. Nasiona kiełkują nieregularnie, siewki pojawiają się przez cały rok[4].
- Fitosocjologia
- Uciążliwy chwast polny, głównie w zbożach jarych i uprawach okopowych[8]. Gatunek charakterystyczny dla klasy Stellarietea mediae[9]
- Roślina lekko trująca
- Domieszka tego chwastu w paszy dla koni i bydła powoduje pogorszenie jakości mleka, a nawet zatrucie zwierząt[8].
- Zmienność
- Wyróżnia się jedną odmianę: Sinapis arvensis L. var orientalis[1]. Charakteryzuje się owłosionymi łuszczynami[5]. Angielscy naukowcy stwierdzili przypadki krzyżowania się uprawianych roślin transgenicznych (rzepaku) z dziko rosnącą gorczycą polną[10].
- Genetyka
- Liczba chromosomów 2n = 18[5].
Udział w kulturze
- Według XIX-wiecznych autorów nazwą świerzop określano w czasach A. Mickiewicza właśnie gorczycę polną, lub rzodkiew świrzepę[11]. W I księdze poematu Pan Tadeusz Adama Mickiewicza znajduje się fragment:
- Gdzie bursztynowy świerzop, gryka jak śnieg biała
- Gdzie panieńskim rumieńcem dzięcielina pała
- N. H. Moldenke, A. L. Moldenke, uważają, że roślina ta kryje się pod hebrajskim słowem ḥārûl w Księdze Przysłów (24,30-31). Jest to jednak zdanie odosobnione. Inni znawcy roślin biblijnych na podstawie analizy językowej są zdania, że chodzi tu o pokrzywę, tak też przetłumaczono to w polskiej Biblii Tysiąclecia. Gorczycy polnej, chociaż jest na Ziemi Świętej pospolita, ze względów językowych nie należy włączać do roślin biblijnych[12].
- ↑ a b The Plant List. [dostęp 2015-01-03].
- ↑ Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website. 2001–. [dostęp 2010-05-13]. (ang.).
- ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-10-15].
- ↑ a b c d e f g h Barbara Sudnik-Wójcikowska: Rośliny synantropijne. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010. ISBN 978-83-7073-698-9.
- ↑ a b c Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
- ↑ a b Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
- ↑ a b Horst Klaaßen, Joachim Freitag: Profesjonalny atlas chwastów. Limbergerhof, 2004.
- ↑ a b c Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.
- ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
- ↑ Doniesienie naukowe. [dostęp 2015-01-23].
- ↑ zbiorowe: Encyklopedia Popularna PWN. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 1996. ISBN 83-01-12060-6.
- ↑ Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.