Jan Zumbach

Jan Zumbach

Kaczor Donald, Johan

13 zwycięstw
podpułkownik dyplomowany pilot
Data i miejsce urodzenia	15 kwietnia 1915 Ursynów
Data i miejsce śmierci	3 stycznia 1986 Paryż
Przebieg służby
Lata służby	od 1936
Siły zbrojne	Lotnictwo Wojska Polskiego Armée de l’Air RAF Siły Powietrzne Katangi Siły Powietrzne Biafry
Jednostki	111 Eskadra Myśliwska, Dywizjon GCD I/55, Dywizjon 303
Stanowiska	dowódca Dywizjonu 303, dowódca 3. Polskiego Skrzydła Myśliwskiego
Główne wojny i bitwy	II wojna światowa: kampania wrześniowa, kampania francuska, bitwa o Anglię
Późniejsza praca	przemytnik, najemnik
Odznaczenia

Polscy piloci odznaczeni Distinguished Flying Cross (Jan Zumbach drugi od lewej)

Piloci dywizjonu myśliwskiego 303, od lewej: P/O Ferić, Flt Lt Kent, F/O Grzeszczak, P/O Radomski, P/O Zumbach, P/O Łokuciewski, F/O Henneberg, Sgt. Rogowski, Sgt. Szaposznikow

Tablica pamiątkowa w Bobrowie k. Brodnicy

Grób Jana Zumbacha na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie

Jan Zumbach, ps. „Kaczor Donald”, „Johan” (ur. 14 kwietnia 1915 w Ursynowie, zm. 3 stycznia 1986 w Paryżu) – podpułkownik dyplomowany pilot Wojska Polskiego, podpułkownik (ang. Wing Commander) Królewskich Sił Powietrznych, as myśliwski Polskich Sił Powietrznych na obczyźnie.

Dzieciństwo, młodość, kariera wojskowa i wybuch wojny

Był wnukiem szwajcarskiego emigranta i synem Eugeniusza, który posiadał podwójne obywatelstwo: polskie i szwajcarskie. Sam także posiadał obywatelstwo szwajcarskie. W latach 1922–1935 mieszkał w Bobrowie k. Brodnicy (w II Rzeczypospolitej woj. pomorskie), gdzie jego ojciec uzyskał pohakatowski majątek ziemski. Matka Jana pochodziła z okolic Płocka, ze starej rodziny ziemiańskiej. W 1935 roku ukończył Gimnazjum Polskie im. Marszałka Stanisława Małachowskiego w Płocku. W 1936 roku Jan Zumbach wstąpił na ochotnika do lotnictwa i służby wojskowej, dokonując oszustwa, gdyż do wojska wstąpić mogły jedynie osoby posiadające polskie obywatelstwo. Jako dowód tożsamości przedstawił dokument, który nie podawał jego obywatelstwa. W 1938 roku ukończył Szkołę Podchorążych Lotnictwa w Dęblinie (XI promocja, 52 lokata), został promowany na podporucznika pilota. Przed II wojną światową służył w 111 eskadrze myśliwskiej. Na skutek kolizji z samochodem, który rozstawiał oświetlenie do nocnych lotów, przy lądowaniu w maju 1939 roku, trafił do szpitala, a następnie przeszedł rehabilitację. Po wybuchu wojny nie udało mu się odnaleźć swojej jednostki i 17 września przedostał się z Polski do Rumunii. Następnie przez Bejrut dotarł drogą morską do Francji.

Służba w Polskich Siłach Powietrznych na obczyźnie

Kampania francuska

Po przybyciu do Francji, tak jak pozostali polscy lotnicy, został skierowany do Centrum Wyszkolenia Lotnictwa Polskiego w bazie Lyon-Bron. 13 maja 1940 roku został przydzielony do I Klucza Kominowego (Kr) dowodzonego przez majora Krasnodębskiego. Klucz ten został włączony do francuskiego dywizjonu GCD I/55, chroniącego lotniska w Châteaudun, następnie Étampes. Do spotkań z nieprzyjacielem dochodziło jednak rzadko i Zumbach nie odniósł tam sukcesów bojowych. Pod koniec kampanii francuskiej Zumbach został przydzielony do klucza dowodzonego przez Franciszka Skibę. 16 czerwca ewakuowany do Bordeaux, a następnie 21 czerwca – do Wielkiej Brytanii (na statku „Kmicic”).

Bitwa o Anglię

W Wielkiej Brytanii Jan Zumbach został 2 sierpnia 1940 roku przydzielony do polskiego dywizjonu myśliwskiego 303, stacjonującego na lotnisku Northolt i latającego na myśliwcach Hawker Hurricane Mk I. Dywizjon ten wszedł do akcji w końcowej, trzeciej fazie bitwy o Anglię. Pierwsze zwycięstwo Zumbach odniósł 7 września 1940 roku, zestrzeliwując dwa bombowce Dornier Do 17. W toku bitwy o Anglię do 27 września zestrzelił ponadto 5 myśliwców Bf 109 i bombowiec He 111 oraz 1 Bf 109 prawdopodobnie.

Dalsze losy podczas II wojny światowej

23 grudnia 1940 roku Jan Zumbach został odznaczony Krzyżem Srebrnym Virtuti Militari, a 1 lutego 1941 roku po raz pierwszy Krzyżem Walecznych. 9 maja 1941 roku lądował awaryjnie na skutek zestrzelenia. W roku 1941 zestrzelił dwa Bf 109 i jeden prawdopodobnie. 20 października otrzymał brytyjskie odznaczenie Distinguished Flying Cross (DFC). Po odpoczynku od służby bojowej między grudniem 1941 roku a marcem 1942 roku, kiedy służył w jednostce treningowej, powrócił do Dywizjonu 303 ze stopniem kapitana, obejmując w nim dowództwo jednej z eskadr. 17 maja 1942 roku został wyznaczony dowódcą dywizjonu 303 – funkcję tę sprawował do grudnia 1942 roku. Podczas operacji nad kontynentem w 1942 roku zestrzelił myśliwiec Fw 190 i dwa prawdopodobnie oraz zespołowo dwa bombowce niemieckie. W styczniu 1943 roku otrzymał stopień Wing Commandera, czyli podpułkownika.

15 kwietnia 1943 roku został dowódcą 3. Polskiego Skrzydła Myśliwskiego. W tym okresie ukończył Wyższą Szkołę Lotniczą. 1 września 1943 roku otrzymał brytyjski stopień Squadron Leader. Od 4 sierpnia 1944 roku do 30 stycznia 1945 roku dowodził 133. Polskim Skrzydłem Myśliwskim. 30 stycznia 1945 roku przeniesiono go do 84. Grupy Myśliwskiej. 7 kwietnia 1945 roku został wzięty do krótkotrwałej niewoli, z której powrócił 12 maja 1945 roku. W październiku 1946 roku wystąpił ze służby wojskowej i zamieszkał w Szwajcarii.

Bilans i odznaczenia

Podczas II wojny światowej zestrzelił, według oficjalnych danych, 13 samolotów na pewno i kilka prawdopodobnie. Oprócz Krzyża Srebrnego Orderu Virtuti Militari nr 8825 został odznaczony czterokrotnie Krzyżem Walecznych, dwukrotnie Medalem Lotniczym, Polową Odznaką Pilota nr 431 i dwukrotnie brytyjskim Zaszczytnym Krzyżem Lotniczym (DFC with Bar). Otrzymał ponadto pamiątkowe Gwiazdę 1939-1945, Medal za Wojnę 1939-1945 oraz Medal Obrony.

Okres powojenny

Po II wojnie światowej Zumbach pędził żywot awanturnika. Zajmował się przemytem, był współwłaścicielem firmy lotniczo-taksówkarskiej, która prowadziła działalność przemytniczą, a następnie – posługując się pseudonimem Johnny „Kamikaze” Brown – walczył jako najemnik w Afryce. W 1962 roku przyjął ofertę utworzenia lotnictwa Katangi i dowodzenia nim. Zorganizował zakup Douglasów A-26 Invaderów, które stały się trzonem lotnictwa Katangi, zwerbował pilotów i mechaników. Lotnictwo Katangi pod jego dowództwem bombardowało siły rządowe Konga. Pod koniec roku siły lotnicze kontyngentu szwedzkiego ONZ zniszczyły większość lotnictwa Katangi. Po upadku secesji Zumbach uciekł z polskimi pilotami do Angoli.

W 1967 roku powrócił do Afryki, tym razem w związku z propozycją dowodzenia lotnictwem Biafry. Oprócz faktycznego dowodzenia Zumbach brał osobiście udział w nalotach nielicznych bombowców biafryjskich na rządowe pozycje nigeryjskie. Podczas nalotu na lotnisko w Makurdi zabił szefa sztabu armii nigeryjskiej. Również ta secesja, tak jak Katangi, zakończyła się klęską, co w sporej mierze spowodowane było nadużyciami pośredników w zakupie broni i sprzętu wojskowego.

Jan Zumbach zmarł w niewyjaśnionych okolicznościach 3 stycznia 1986 roku we Francji, został pochowany w Polsce na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera D 4 rz. 3 m. 2). Władze francuskie zamknęły śledztwo w sprawie jego śmierci bez podania powodów.

Twórczość

• Zumbach Jan, Ostatnia walka: Moje życie jako lotnika, przemytnika i poszukiwacza przygód, Oficyna Wydawnicza Echo, Espadon Publishing Sp. z o.o., Warszawa, 2007, s. 299, ISBN 978-83-60786-16-1.

Ciekawostki

• Jan Zumbach jest jednym z głównych bohaterów powieści „Ofensywa szulerów” Jakuba Ćwieka.
• Charakterystyczne malowanie EN951 ‘RF-D’ z logo Kaczora Donalda i Eskadry Kościuszkowskiej nosił jeden z samolotów Spitfire, należących do historycznej eskadry Royal Air Force o nazwie Battle of Britain Memorial Flight (egzemplarz Spitfire Mk Vb numer boczny AB910)

Bibliografia

• Mateusz Zieliński. Pies wojny z dywizjonu 303. „Gazeta Wyborcza”, 28 maja 2012. brak numeru strony

Linki zewnętrzne

• Biografia i lista zestrzeleń Jana Zumbacha