Żurawina
 Żurawina błotna | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj |
żurawina |
| Nazwa systematyczna | |
| Oxycoccus Hill. Brit. Herbal 324. Aug 1756 | |
Żurawina (d. Oxycoccus, właśc. Vaccinium sect. Oxycoccus) – rośliny dawniej wyodrębniane jako rodzaj z rodziny wrzosowatych (Ericaceae), od lat 80. XX wieku w światowej literaturze botanicznej opisywane już raczej tylko jako sekcja w obrębie rodzaju borówka (Vaccinium)[3][4]. W taksonie tym wyodrębniano dawniej zwykle 4 gatunki[5], jednak po rewizji taksonomicznej, której wyniki opublikował Sam Vander Kloet w 1983, akceptowane są zwykle tylko 2 gatunki – północnoamerykańska żurawina wielkoowocowa (Vaccinium macrocarpon) i żurawina błotna (Vaccinium oxycoccus) rozprzestrzeniona na półkuli północnej[6][7]. Oba gatunki występują w Polsce, pierwszy jako zadomowiony antropofit, drugi jako gatunek rodzimy[8]. Oba gatunki dostarczają jadalnych owoców służących do wyrobu różnych przetworów, ale istotne znaczenie gospodarcze ma żurawina wielkoowocowa[9].
Morfologia
Krzewinki zimozielone, płożące, o długich, nitkowatych pędach. Liście są skrętoległe, sztywne i krótkoogonkowe. Poza pokrojem (większość borówek to wzniesione rośliny zdrewniałe) rośliny z tej sekcji wyróżniają się 4-krotnymi kwiatami wyrastającymi na nitkowatych szypułkach wznoszących się z końców pędów, skupionych po kilka (od 1 do 4). Działki kielicha są drobne. Bardziej okazałe płatki korony są odgięte do tyłu i nie zrośnięte. Pręcików jest 8, a pojedynczy słupek jest dolny. Owocem jest wielonasienna jagoda[5][10].
Systematyka
Schollera A. W. Roth
- Pozycja systematyczna rodziny według APweb (aktualizowany system APG III z 2009)
Takson włączany do rodzaju borówka (Vaccinium) z rodziny wrzosowatych (Ericaceae), przy czym autor systemu zwraca uwagę na parafiletyczny charakter tego taksonu (wymaga wciąż rewizji taksonomicznej i obecne rozstrzygnięcia są wciąż tylko prowizoryczne)[2].
- żurawina błotna[8], borówka błotna[9] (Vaccinium oxycoccos L., syn.: Oxycoccus palustris Pers. Oxycoccus quadripetalus Gilib.)
- żurawina wielkoowocowa[8], borówka wielkożurawinowa[9] (Vaccinium macrocarpon Aiton, syn. Oxycoccus macrocarpus (Aiton) Pursh.)
O ile żurawina wielkoowocowa jest wyłącznie diplontem, o tyle żurawina błotna stanowi kompleks poliploidalny. Rośliny diploidalne opisywane były dawniej jako odrębny gatunek – żurawina drobnoowocowa (Vaccinium microcarpum (Turcz. ex Rupr.) Schmalh., synonim: Oxycoccus microcarpus Turcz. ex Rupr.), tetraploid to właściwa (wąsko ujęta) żurawina błotna (Vaccinium oxycoccus L.), a heksaploid wyróżniany był pod nazwą Vaccinium hagerupii (Á. Löve & D. Löve) Ahokas[7][6].
Zastosowanie
Oba gatunki dostarczają jadalnych jagód, z których wyrabia się galaretki i sos żurawinowy stanowiący tradycyjny dodatek do dziczyzny i indyka. Ze względu na silniejszy wzrost i większe owoce (do 20 mm średnicy, podczas gdy żurawina błotna ma jagody do 8 mm średnicy) na większą skalę uprawia się żurawinę wielkoowocową[9]. Wykorzystywana jest także w kosmetologii i medycynie[13].
Przypisy
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-24] (ang.).
- ↑ Vander Kloet, S.P.. The taxonomy of Vaccinium section Oxycoccus. „Rhodora”. 85 (841), 1983. (ang.).
- ↑ Sam P. Vander Kloet: Vaccinium. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2013-03-21]. (ang.).
- ↑ a b Bogumił Pawłowski (red.): Flora polska. Tom X. Warszawa, Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1963, s. 106-107.
- ↑ a b c Marisa Luisa Badenes, David H. Byrne: Fruit Breeding. SpringerLink : Bücher, 2012, s. 198-199. ISBN 1-4419-0763-7.
- ↑ a b c Species Records of Vaccinium sect. Oxycoccus. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. United States Department of Agriculture. [dostęp 2013-03-21]. (ang.).
- ↑ a b c Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Vascular plants of Poland - a checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. IB PAN, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
- ↑ a b c d J.G. Vaughan, C.A. Geissler: Rośliny jadalne. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2001, s. 88. ISBN 83-7255-326-2.
- ↑ Vaccinium. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2013-03-21]. (ang.).
- ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2013-03-21].
- ↑ Vaccinium. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2013-03-21]. (ang.).
- ↑ swiatrolnika.info: Skarb ukryty na bagnach. Kaszubska żurawina. 2016. [dostęp 2016-11-20].