Olgierd Giedyminowicz

Olgierd

Olgierd Giedyminowicz

Olgierd, autorstwa Bartosza Paprockiego (1578)
Herb Giedyminowiczów
Książę witebski
Okres	od 1320 do 1345
Książę krewski
Okres	od 1341 do 1345
Wielki Książę Litewski
Okres	od 1345 do 1377
Poprzednik	Jawnuta
Następca	Władysław II Jagiełło
Dane biograficzne
Dynastia	Giedyminowicze
Data urodzenia	ok. 1296 lub ok. 1304
Data śmierci	24 maja 1377
Ojciec	Giedymin
Matka	Jewna?
Rodzeństwo	Narymunt, Jawnuta, Kiejstut, Koriat, Lubart, Monwid, Witold, Elżbieta, Maria, Aldona, Augusta, Eufemia?, Helena?
Żona	Anna od 1323 do 1349
Dzieci	Andrzej, Włodzimierz, Fiedora, Dymitr, Teodor, Konstanty, siostra, Agrypina
Żona	Julianna Rurykowicz od 1350 do 1377
Dzieci	Kenna, Jagiełło, Skirgiełło, Lingwen, Świdrygiełło Korybut, Helena, Jadwiga, Aleksandra, Maria, Wilhejda, Korygiełło, Wigunt, Minigiełło

Olgierd (lit. Algirdas, starorus. Олгиерд, ur. ok. 1296 lub ok. 1304, zm. 24 maja 1377) – książę witebski i krewski, następnie wielki książę litewski w latach 1345–1377, jeden z synów Giedymina, a także członek rodziny Giedyminowiczów. Był rodzonym bratem Anny Aldony Giedyminówny, żony Kazimierza III Wielkiego – króla Polski, a także ojcem Władysława II Jagiełły.

Olgierd stał się wielkim księciem litewskim po zamachu na swojego brata, Jewnutę, którego dokonał wraz z innym bratem, Kiejstutem. Konflikt pomiędzy braćmi ostatecznie został zażegnany, a Jawnuta został księciem Zasławia.

Po przejęciu rządów, Olgierd prowadził liczne wojny z Zakonem Krzyżackim. Po serii zwycięstw poniósł ogromną porażkę w bitwie nad Strawą w 1348 roku, której skutki mocno osłabiły Wielkie Księstwo Litewskie. Jeszcze w tym samym roku stracił wpływy w Pskowie i Nowogrodzie Wielkim, a w 1349 roku we Lwowie i Haliczu.

Lata niepowodzenia dosięgnęły jednak lepszych czasów, a Olgierd rozpoczął przyłączanie terenów Rusi do Wielkiego Księstwa Litewskiego. W 1352 r. do kraju został na stałe przyłączony Wołyń, w 1356 r. opanowany Smoleńsk, w rok później — Briańsk, w 1362 r. Kijów wraz z otaczającymi ziemiami. W następnym roku Wielkie Księstwo pokonało Tatarów w bitwie nad Sinymi Wodami i utrwalili swój stan panowania na Podolu. W siódmej dekadzie XIV stulecia opanowali ziemię czernihowsko-siewierską, odzyskali też wyraźne wpływy w Pskowie i Nowogrodzie Wielkim. Dla Moskwy – Olgierd okazał się trudnym rywalem.

Olgierd jest protoplastą Olgierdowiczów i przodkiem Jagiellonów, Olelkowiczów, Trubeckich, Bielskich, Mścisławskich, Hurkowiczów, Kobryńskich i Sanguszków.

Historia

Przysięga Witolda, obraz autorstwa Jana Styki, przedstawiający Witolda (na białym koniu), za którym znajduje się Olgierd, pośród innych ważnych osobistości (1901)

Witebsk i ślub

Ekspansja Wielkiego Księstwa Litewskiego na Ruś zaczęła się już za panowania Mendoga, który opanował Nowogródek i Połock. Jednakże proces ustalania charakteru państwowości wielkolitewskiej rozpoczął się w przede wszystkim za czasów wielkiego księcia Giedymina, kiedy to zajęty został Witebsk, Pińsk, Turów, Wołyń. Należy przy tym zaznaczyć, że ekspansja ta miała charakter pokojowy – Giedymin żenił swych synów z księżniczkami ruskimi.

Pierwszym nabytkiem na Rusi było księstwo witebskie z siedzibą w Witebsku, kiedy to syn Giedymina – Olgierd – około 1318 roku, ożenił się z Anną, córką księcia witebskiego (Michała Konstantynowicza?), a w 2 lata później po śmierci teścia objął tam rządy.

Za sprawą małżeństw z księżniczkami ruskimi, inny syn Giedymina, Lubart, zasiadł na Wołyniu, a wnukowie Giedymina, Koriatowicze, zasiedli na Podolu.

Zdobycie Możajska

Pod koniec 1340 roku Iwan Daniłowicz wraz z Złotą Ordą podjął wielką wyprawę na Smoleńsk, który pozostawał spornym terytorium pomiędzy Wielkim Księstwem Litewskim, a Wielkim Księstwem Moskiewskim, a zarazem kluczem do panowania nad ziemiami, pomiędzy tymi państwami. Wbrew ówczesnym nadziejom Iwana, jego połączone wojska z Tatarami, zostały odparte spod Smoleńska. Już rok później, bo w 1341 roku, rezydujący w Witebsku Olgierd urządził wyprawę odwetową na Możajsk, który został przez niego zdobyty.

Testament Giedymina

W grudniu 1341 roku Jawnuta został wyznaczony przez umierającego ojca, Giedymina, na wielkiego księcia i zajął tron w Wilnie. Kiejstut natomiast dostał Troki, Olgierd, będący już księciem witebskim, dostał Krewo. Narymunt zasiadł w Pińsku, a Koriat – jak świadczy Kronika Litewska – miał dostać Nowogródek, Wołkowysk i Mścibochów, rozciągające się do rzeki Słuczy, a więc całe późniejsze województwo nowogrodzkie, z wyjątkiem Słonimia na Rusi, który rzekomo miał dziedziczyć jego brat Monwid wraz z Kiernowem. Wreszcie Lubart dziedziczył Wołyń po swoim teściu, nieznanym księciu włodzimierskim.

Każdy z nich oprócz dzielnicy miał również prowadzić coś w rodzaju ściślejszej polityki. Do Jawnuty, jako nowego władcy, należało dźwiganie ciężaru spraw ogólnopaństwowych. Olgierd miał kierować polityką wielkolitewską wobec północno-wschodniej Rusi. Koriat działał wraz z Narymuntem i Lubartem na Rusi południowej, utrzymywał stosunki, głównie z Tatarami. Lubart przede wszystkim z Zjednoczonym Królestwem Polskim, Kiejstut z Mazowszem, a zwłaszcza z zakonem krzyżackim. Monwidowi przypadała prawdopodobnie rola rzecznika wielkolitewskiego wobec zakonu inflanckiego.

Wsparcie Pskowa

W 1342 roku Olgierd pomógł księciu Pskowa z Rzeczypospolitej Nowogrodzkiej w walce z Zakonem Inflanckim, a następnie wraz z Kiejstutem grabił ziemie państwa zakonnego.

Zamach na Jawnutę

Wydarzenia mające miejsce w pierwszych latach po śmierci Giedymina zdawały się zapowiadać, że Wielkie Księstwo Litewskie wejdzie w okres rozbicia dzielnicowego, tak jak to bywało pośród innych wczesnofeudalnych monarchii europejskich. Jednakże z powodu nieustannej obawy przed państwem krzyżackim, dla którego odparcia niezbędne było utrzymanie spójności i rozszerzenie posiadłości wielkolitewskich na Rusi, a także zagrożenia w postaci Zjednoczonego Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Moskiewskiego, wymagane było przywrócenie silnej władzy wielkoksiążęcej, a także przezwyciężenie tendencji do rozdrabniania państwa.

Tymczasem zakon krzyżacki wraz z czeskim królem Janem, węgierskim królem Ludwikiem i innymi sprzymierzeńcami, zorganizował potężną wyprawę przeciwko Wielkiemu Księstwu Litewskiemu. Prawdopodobnie, z powodu zagrożenia wynikającego z tej wyprawy, Olgierd i Kiejstut postanowili mimo wszystko usunąć z tronu nieudolnego Jawnutę. Kronika Bychowca jako pretekst do tych działań, podaje śmierć protektorki Jawnuty, wielkiej księżnej Jewny, zmarłej około 1344 roku.

Choć spisek zawiązany przeciw Jawnucie nie przebiegał dokładnie w taki sposób, jak bracia wcześniej ustalili, to zakończył się on pełnym sukcesem, w związku z czym, zimą pomiędzy 1344 a 1345 rokiem, Jawnuta został usunięty z tronu. Olgierd i Kiejstut opanowali Wilno bez rozlewu krwi, a kompletnie zaskoczony Jawnuta zbiegł do Moskwy, gdzie 25 września 1345 roku, zgodził się przyjąć chrzest prawosławny, otrzymując imię Iwan. Jeszcze jesienią tego samego roku, za zgodą Kiejstuta, nowym wielkim księciem litewskim został Olgierd.

Do tej pory pięciu synów Giedymina pozostawało poganami (Jewnuta, Moniwid, Witold, Olgierd i Kiejstut), a trzech chrześcijanami (Hleb Narymunt, Michał Koriat oraz Dymitr Lubart). Przyjęcie prawosławia przez Jawnutę sprawiło, że stracił prawdo do rządów w Wielkim Księstwie Litewskim.

• Kronika Iwana Groźnego (XVI w.)
• 
  Śmierć Giedymina. Obok ciała stoją jego synowie
• 
  Jewnuta ucieka do Wielkiego Księstwa Moskiewskiego
• 
  Olgierd na tronie wielkoksiążęcym

Pierwsze wojny władcy

Konflikty z Krzyżakami

Gdy rozpoczęła się wyprawa Krzyżaków i ich sojuszników na W. K. L., dobiegła ich wiadomość, że Olgierd najechał Sambię, należącą do strefy wpływów zakonu krzyżackiego. Napastnicy wycofali się szybko z Wielkiego Księstwa i wtedy okazało się, że wieść była fałszywa. Albowiem Olgierd wraz z Kiejstutem rzucił wszystkie swoje siły na Inflanty, spalił kilka grodów i niszczył kraj nieprzyjacielski aż po Rygę. Sukces ten przypieczętował panowanie wielkiego księcia Olgierda.

Inicjatorem nieustannych walk w latach 1345–1347 była zdobywająca przewagę strona wielkolitewska, wyprawy organizowali i uczestniczyli w nich zarówno Olgierd, jak i Kiejstut. W 1346 roku, wojska Wielkiego Księstwa Litewskiego najechały Semigalię i Sambię, a w 1347 łupili Prusy.

Wojna z Nowogrodem

Pierwsze lata rządów Olgierda zaznaczyły się też jego wystąpieniami wobec północnej Rusi. Oburzony na posadnika nowogrodzkiego Ostafieja za to, że ten łajał go „psom", Olgierd wyprawił się w 1346 r. na włości nowogrodzkie. Zmusił też Nowogród, by w 1347 r. wziął z nim „mir".

Pojednanie z Jawnutą

Po przewrocie w kraju, z Wielkiego Księstwa Litewskiego zbiegł również, wspierający Jawnutę Narymunt. Znalazł on schronienie u Złotej Ordy, jednakże rychło w 1346 roku powrócił do kraju i pogodził się z braćmi. W ślad za nim poszedł Jawnuta, który nie otrzymawszy pomocy w Moskwie od szwagra Semena, powrócił do kraju w 1347 roku. Jawnuta zmuszony był ukorzyć się przed swoim bratem Olgierdem i otrzymał we władanie Zasław, zlokalizowany na ziemiach staroruskich. W ten sposób pomimo wcześniejszych zatargów, ponownie włączył się w życie państwa.

Bitwa nad Strawą

Pomnik w pobliżu miejsca bitwy nad Strawą

Po serii zwycięskich dla Wielkiego Księstwa Litewskiego bitew w latach 1345–1347, Krzyżacy wtargnęli na centralne ziemie państwa wielkolitewskiego. W dniu 2 lutego 1348 r. nad rzeczką Strawą, a więc w sercu dawnej ziemi wielkolitewskiej, doszło do ogromnego starcia zbrojnego Krzyżaków z Wielkim Księstwem Litewskim. Na plac boju nadciągnęli liczni książęta ze zbrojnymi hufcami wielkolitewskimi, a także ruskimi z Włodzimierza, Brześcia, Witebska, Połocka i Smoleńska. I choć Olgierd zgromadził tu siły z całego państwa, bitwa zakończyła się porażką W. K. L., którego wojska doznawszy wielu strat musiały ujść z pola bitwy. Z relacji Krzyżaków wynikało, że byli niewiarygodnie zaskoczeni, iż w tak małej rzeczce, jak Strawa, potonęły tysiące „pogan". Zginął w tej walce książę Narymunt (najprawdopodobniej również i Monwid), a Wielkie Księstwo nękane napadami z Zakonu Krzyżackiego i Zakonu Kawalerów Mieczowych, przeżywało krytyczne chwile. Musiała walczyć i wytężać siły aż na pięciu frontach: wobec Zakonu w Prusach i Inflantach, Tatarów, wobec Moskwy i Polski. Toteż władcy wielkolitewscy, rozumiejąc grozę sytuacji, podjęli wysiłki dyplomatyczne, by zapewnić sobie pokój przynajmniej ze strony dwóch przeciwników.

I poselstwo do Tatarów

Olgierd wysłał swojego brata Koriata, na poselstwo do Tatarów wraz z kniaziem Szymonem Swisłockim w 1348 roku. Celem tej podróży było wyjednanie pomocy przeciwko księciu moskiewskiemu, Szymonowi Pysznemu. Poselstwo skończyło się zresztą niepomyślnie, ponieważ wskutek intryg moskiewskich Koriat został uwięziony przez Tatarów, a następnie wydany księciu moskiewskiemu. Książę Szymon zmusił następnie Olgierda do zapłacenia okupu w zamian za powrót Koriata, do Wielkiego Księstwa Litewskiego.

Utrata Pskowa i Nowogrodu

Jeszcze w 1348 roku, Wielkie Księstwo Litewskie utraciło wpływy w Pskowie i Nowogrodzie. Co prawda w Pskowie władał książę wielkolitewski Juri Witowtowicz, ale kiedy zmarł, Pskowianie oświadczyli, że więcej nie chcą za namiestników książąt z Wielkiego Księstwa. Olgierd zastosował z tego powodu represje: nakazał pojmać kupców pskowskich w W. K. L. i pozajmować im „towar”, po czym wypuścił ich za okupem, jego syn natomiast, książę potocki Andrzej, złupił liczne pskowskie wsie.

II poselstwo do Tatarów

W 1349 roku Semen i Aiksza Koriatowicze, bratankowie Olgierda, udali się z jego ramienia do Dżanibeka, chana Tatarów. Celem tego poselstwa była chęć pozyskania Złotej Ordy przeciw Moskwie. Dwaj dalsi Koriatowicze, Jerzy i Aleksander, siedzieli wówczas na Podolu i wspólnie z Olgierdem byli żywo zainteresowani tak postawą Ordy. Misja Koriatowiczów skończyła się niepowodzeniem, kolejni posłowie zostali wydani przez chana wielkiemu księciu moskiewskiemu, Szymonowi Pysznemu.

Utrata Rusi Czerwonej

Wielkie Księstwo Litewskie w okresie XIII–XV wieku

Kronika katedralna krakowska informuje, że w 1349 roku Kazimierz Wielki wkroczył na Ruś z licznym wojskiem. Zdobył w całości Ruś Czerwoną i część Wołynia, wraz ze wszystkimi grodami i miastami. Bratu Olgierda, Lubartowi, oddał jedynie z „własnej dobrej woli” miasto Łuck, wraz z okolicznym terytorium. Rocznik miechowski podaje, że pod koniec tego samego roku „król Kazimierz wszedł w posiadanie ziemi ruskiej". Wydaje się, że była to akcja, którą król Polski starannie przemyślał i przygotował, bez udziału Ludwika Andegaweńskiego, zaangażowanego wówczas w sprawy Dalmacji. Wykorzystał świeżą porażkę Wielkiego Księstwa Litewskiego w wojnie z Zakonem, a z osobna zabezpieczył się od strony tatarskiej. Mamy bowiem w tym samym źródle w pełni wiarygodne twierdzenie, pierwszą w rzędzie trzech informacji z roku 1349, a więc dotyczącą zapewne pierwszych jego miesięcy, że „do króla Polski przybyli posłowie Tatarów". Z całą pewnością pomyślny przebieg rozmów z nimi ośmielił Kazimierza Wielkiego do wyprawy przeciw Lubartowi. Już 5 grudnia król Polski wystawił przywilej dla kupców państwa zakonnego krzyżackiego, zachęcający ich do uczęszczania na Ruś i do miasta Włodzimierza, obiecując zarazem wynagradzać ze swego skarbu ewentualne poniesione w drodze szkody.

Całą tę sprawę chrystianizacji Wielkiego Księstwa Litewskiego Kazimierz Wielki musiał wstępnie przygotować już parę miesięcy przed wystawieniem przez papieża Klemensa VI bulli, zapewne w drodze specjalnego poselstwa do Kiejstuta, a w takim razie nie dość jasny jest konflikt zbrojny, już w jesieni 1349 i zajęcie przez Polskę w jego wyniku Rusi Włodzimierskiej. Bardziej byłoby prawdopodobne, że ową obietnicę chrystianizacji uczynił Kiejstut w wyniku przegranej wojny z Kazimierzem, ale wtedy działania wojenne należałoby datować przynajmniej na wczesne lato 1349.

Sojusz z Twerem

Trudna sytuacja Wielkiego Księstwa Litewskiego po przegranej z Krzyżakami zaczęła się polepszać w XIV w., dzięki wysiłkom dyplomatycznym Olgierda. Sojusz z księstwem twerskim z 1350 roku zapewnił państwu wielkolitewskiemu mocną pozycję wobec Moskwy.

Olgierd zawarł ściślejszy sojusz z Twerem żeniąc się z księżniczką Julianą, córką księcia Aleksandra Michajłowicza twerskiego. Żeniąc się z córką i wnuczką wielkich książąt włodzimierskich, zyskiwał znaczenie polityczne i większy rozgłos na całej Rusi. Bracia Juliany coraz częściej gościli u niego, początkowo zmarły już Wsiewołod, a teraz również Michał. I jeden, i drugi przyjeżdżali uskarżając się na Moskwę i prosili o pomoc. Olgierdowi pochlebiało, że coraz częściej zwracają się do niego książęta ruscy, w dodatku nie z samego księstwa twerskiego. Z pskowianami i nowogrodzianami zbliżała go w swoim czasie walka ze wspólnym wrogiem z Zachodu – państwem zakonu krzyżackiego.

Walka ze wspólnym wrogiem z Zachodu – rycerstwem niemieckim w postaci Krzyżaków – zbliżyła go w swoim czasie z pskowianami i nowogrodzianami. Był czas, że na prośbę Pskowa Olgierd osadził na tamtejszym stolcu swojego najstarszego syna Andrzeja, dotychczas siedzącego w Połocku.

Sojusz z Polską

W 1349 roku i 1351 roku, sąsiedzi proponowali Wielkiemu Księstwu Litewskiemu przyjęcie chrztu, jednak rozmowy nie były dobrze przygotowane i szybko się skończyły. Zasadniczo różniły się one od wysiłków Giedymina, zmierzającego do przyjęcia chrześcijaństwa. Spór pomiędzy Zjednoczonym Królestwem Polskim, a państwem Olgierda zakończył się dopiero w jesienią 1352 roku, gdy zgodnie z postanowieniami rozejmu Lubart otrzymał Wołyń, a Polska – Ruś Czerwoną.

Starcie z Moskwą

Jeszcze w 1352 r. Wielkie Księstwo Moskiewskie (pod dowództwem Szymona Iwanowicza zwanego Dumnym) ruszyło na Smoleńsk. Szymon nie doszedł do grodu smoleńskiego, gdyż spotkali go w drodze posłowie Olgierda, którzy następnie wypuścił „z czcią" i nastał pokój. Władca Moskwy uchylał się od otwartej wojny z wojskiem Olgierda, gdyż stało przed nim pilne zadanie przezwyciężenia piętrzących się trudności wewnętrznych na Rusi, przełamywanie oporu książąt dzielnicowych.

• Kronika Iwana Groźnego (XVI w.)
• 
  Ślub Olgierda i Julianny
• 
  Olgierd w Moskwie
• 
  Śmierć Olgierda

Nowe stosunki z Nowogrodem

Po śmierci Szymona Dumnego, Iwan II Piękny pilnie strzegł swego dziedzictwa na Rusi, umocnił autorytet Wielkiego Księstwa Moskiewskiego w Wołchowie, Twerze i Niżnym Nowogrodzie, poniósł jednak pewne porażki w rywalizacji z Wielkim Księstwem Litewskim. Rzeczpospolita Nowogrodzka zerwała wtedy stosunki z Moskwą i w 1353 r. przystąpiła do obozu stronników Olgierda. Iwan II panował zresztą zbyt krótko i nie uregulował wielu spraw państwowych, toteż po jego śmierci i w księstwie moskiewskim dały się odczuć pewne oznaki kryzysu.

Cerkiew prawosławna na Rusi

Olgierd zajął się prawie całkowicie problemem w postaci Moskwy, jednakże nadal istniała jedna rzecz przewagi, której Olgierd nie posiadał. Nowy wielki książę moskiewski, Dymitr Doński, syn Iwana II, posiadał siłę polityczną w postaci metropolity, czyli zwierzchnika metropolii (prowincji kościelnej). Wielki książę litewski zabiegał kilka lat, by przysłano mu do Wilna (lub choćby Kijowa, znajdującego się w strefie wpływów Olgierda) metropolitę z Konstantynopola z takimi uprawnieniami, jakie ma metropolita moskiewski.

Rywalizacja o wpływy w kościele między Wielkim Księstwem Litewskim a Wielkim Księstwem Moskiewskim zakończyła się w 1354 r., gdy patriarcha Konstantynopola – Aleksy – konsekrował metropolitę Rusi północno-wschodniej oraz metropolitę kościoła prawosławnego Wielkiego Księstwa Litewskiego, Romana, wybranego przez Olgierda. Był to istotny sukces, który pozwolił Olgierdowi na konsolidację ziem staroruskich oraz dalszą ekspansję na Rusi i realizację zamierzeń dotyczących przynależności całej Rusi do Wielkiego Księstwa Litewskiego. Jednakże Roman zmarł przedwcześnie, a nowego metropolity Konstantynopol nie przysłał.

Podboje Rusi

W latach 1356–1359 Olgierd zdobył Smoleńsk i przekształcił otaczającego go ziemie w swoje włości. Smoleńsk zmuszony był uznać władzę wielkiego księcia, zachowując jednocześnie swoich książąt smoleńskich na stanowiskach dygnitarskich. Olgierd działał aktywnie na ziemiach Nowogrodu Siewierskiego oraz Czernihowa, jego wpływy zaczęły sięgać Oki. Nie wiemy nic o przebiegu tych działań, znamy jedynie ich rezultaty – syn Olgierda, Demetriusz, został księciem Briańska i Trubczewska, kolejny syn, Korybut – księciem Czernihowa i Nowogrodu Siewierskiego, a Patryk, syn Narymunta – księciem Starodubu i Rylska.

Próba chrystianizacji Olgierda

Moneta Olgierda z okresu przed 1370 rokiem

Cesarz Karol IV Luksemburski, pisał 18 kwietnia 1358 roku do książąt z Wielkiego Księstwa Litewskiego z zachętą, aby ci pod jego cesarskim protektoratem przyjęli wiarę w Chrystusa i jednocześnie wyrzekli się pogaństwa. Ze źródeł niemieckih wiadomo, że Olgierd wysłał w lipcu 1358 roku jednego ze swoich braci do Karola IV, przebywającego właśnie w Norymberdze; na miejscu wysłannik oświadczył, że Wielkie Księstwo Litewskie pragnie chrystianizacji, zapowiedział, że wielki książę litewski przybędzie w celu ochrzczenia się do Wrocławia na Boże Narodzenie tegoż roku.

Karol IV skierował tymczasem do kraju Olgierda arcybiskupa praskiego (Arnoszt z Pardubic), mistrza Zakonu Krzyżackiego (Anno von Sangershausen) z terenu Niemiec i innych duchownych. Ta akcja konkurencyjna nie osiągnęła jednak efektów, bo wielki książę litewski nie przybył do Wrocławia, gdzie go oczekiwał w dworskiej okazałości Karol IV, zapowiedział też, że się nie ochrzci, dopóki Zakon Krzyżacki nie zwróci Wielkiemu Księstwu zabranych ziem.

Olgierd prawdopodobnie był gotów przyjąć chrzest, ale akt ten uzależniał od spełnienia jego żądań.

Polityka Wielkiego Księstwa Litewskiego

Jeszcze w 1358 r. przybyli do Olgierda wysłannicy cesarza. Olgierd zażądał, aby zwrócono mu rodowe ziemie jego przodków, które zagarnął Zakon, a także aby granica Wielkiego Księstwa Litewskiego przebiegała wzdłuż Pregoły, Łyny, wybrzeża Morza Bałtyckiego do ujścia Dźwiny, Dźwiną do źródeł Ewikszty i wzdłuż Ewikszty przez jezioro Łubań w stronę Rosji. Zakon Krzyżacki, zdaniem Olgierda, powinien być wysiedlony na stepy Rusi i bronić chrześcijan przed Tatarami, cała Ruś natomiast powinna należeć do Wielkiego Księstwa Litewskiego. Warunki te traktować można jako polityczny program władców pogańskiej Litwy z rodu Giedyminowiczów, który motywował ich działania aż do momentu przyjęcia chrześcijaństwa.

Negocjacje przerwano, gdyż postawione warunki były nie do przyjęcia dla sił politycznych katolickiej Europy. Rozmowy te skłoniły również Zakon Krzyżacki do kolejnego ataku na Wielkie Księstwo Litewskie.

Przedłużenie sojuszu z Polską

Zjednoczone Królestwo Polskie za panowania Kazimierza III Wielkiego

Kazimierz III Wielki, prawdopodobnie latem 1358 r. prowadził z Wielkim Księstwem Litewskim pertraktacje. Pokój między Zjednoczonym Królestwem Polskim i Wielkim Księstwem Litewskim się umocnił. Jest prawdopodobne, że postanowiono wówczas doprowadzić do związku małżeńskiego córki Olgierda, Joanny Kenny, z wnukiem Kazimierza III Wielkiego – Kazimierzem IV słupskim. O tym, jak ważny był ten związek, przynajmniej dla strony polskiej, świadczy okoliczność, że nie baczono na pokrewieństwo drugiego i trzeciego stopnia, jakie zachodziło między narzeczonymi (Joanna była wnuczką Giedymina po ojcu, a Kazimierz Słupski prawnukiem po babce Annie Aldonie). Dopiero w 1360 r. Kazimierz Wielki prosił papieża Innocentego VI o dyspensę w tej sprawie. Wiadomo z supliki, rozpatrzonej w Awinionie w lipcu 1360 r., że małżeństwo trwało już od około roku. Stąd jest więc prawdopodobne, że rozmawiano o nim w lecie 1358 roku.

W sierpniu 1358 r. Siemowit III mazowiecki zawarł układ graniczny z Kiejstutem, bratem Olgierda.

Śmierć

Olgierd zmarł w maju 1377 roku, jeden z kronikarzy krzyżackich, Hermann de Wartberge, w dziele Chronicum Livoniae podaje, że Olgierd zmarł dokładnie 24 maja 1377 roku.

Po śmierci Olgierda zjechali się do Wilna liczni możnowładcy na uroczysty pogrzeb zmarłego władcy. Zmarły wielki książę został ubrany w purpurowe szaty przetykane złotem, przewiązany wyzłacanym srebrnym pasem, na nogach miał ubrane rycerskie obuwie wysadzane perłami i drogimi kamieniami. Umieścili obok Olgierda jego ulubioną broń i jego 18 koni, a nad zwłokami wznieśli pogrzebowy stos. Jan Długosz za nieznanym źródłem utrzymuje, że ciało Olgierda spalono w świętym gaju Kukowojtowym pod grodem Mojszagoła. Lecz latopisy litewskie zgodnie donoszą, że wielkich książąt „zżegiwali" na łące Swintoroha w Wilnie u stóp Góry Zamkowej.

Sukcesja

Gdy do moskiewskiej rady wielkoksiążęcej doszła wiadomość o śmierci Olgierda, zaczęto obliczać ile dzieci płci męskiej pozostawił po sobie starzec. Okazało się, że z pierwszą żoną miał pięciu, a z drugą siedmiu synów.

Najstarszy z nich, Andrzej panował w księstwie połockim z siedzibą w Połocku – moskwianie dobrze go znali, ponieważ brał udział we wszystkich wyprawach Wielkiego Księstwa Litewskiego przeciwko Wielkiemu Księstwu Moskiewskiemu. Kolejny syn – Dymitr – panował bardzo blisko, w Briańsku. Następnym synem jest Konstanty, po nim natomiast był Włodzimierz, którego ojciec osadził w księstwie kijowskim z siedzibą w Kijowie. Ostatnim z pierwszego małżeństwa był Fiodor.

Wszyscy synowie Julianny twerskiej nosili przy urodzeniu pogańskie imiona wielkolitewskie: Korybut, Skirgiełło, Jagiełło, potem Świdrygiełło, Korygiełło, Wigunt i Lingwen. Z tak licznego potomstwa powstał spór o sukcesję do tronu oraz podział Wielkiego Księstwa Litewskiego, zwłaszcza że żył wówczas jeszcze Kiejstut, który także miał sporo dorosłych dzieci.

Według ruskiego zwyczaju wielkie księstwo przechodzi z ojca (jeśli nie ma on rodzonych braci) na pierworodnego syna, pozostali otrzymują różne udziały. Zasada następstwa tronu w Wielkim Księstwie Litewskim była jednak odmienna od tej panującej na Rusi, albowiem tu rolę odgrywała jedynie wola ojca. Olgierd wybrał na następcę swojego syna z drugiego małżeństwa – Jagiełłę. Historycy przypuszczają, że decyzja ta była uwarunkowana miłością Olgierda do Jagiełły, większą niż do innych synów.

Starsi synowie nie byli zadowoleni z tej decyzji, zarówno jak i Kiejstut z synami.

Rodzina

Alternatywne drzewo genealogiczne Giedyminowiczów, sporządzone przez Aleksandra Tarasowicza (1675)

Olgierd był synem Giedymina, protoplasty wszystkich Giedyminowiczów i prawdopodobnie Jewny. Miał 7 braci: Jawnutę, Witolda, Narymunta, Kiejstuta, Lubarta, Koriata i Monwida, a także 6 sióstr: Elżbietę, Marię, Aldonę, Augustę i dwie nieznane z imienia: N. (Eufemia?) i N. (Helena?).

Dawniej błędnie przyjmowało się, że pierwszą żoną Olgierda była Maria z Rurykowiczów, jednakże współcześni historycy twierdzą, że była nią Anna, z którą miał ośmioro dzieci: Andrzeja, Włodzimierza, Fiedorę, Dymitra, Teodora, Konstantego, Agrypinę i nieznaną z imienia siostrę. Z drugiego małżeństwa z Julianną z Rurykowiczów miał trzynaścioro dzieci: Kennę, Jagiełłę, Skirgiełłę, Lingwena, Świdrygiełłę, Korybuta, Helenę, Jadwigę, Aleksandrę, Marię, Wilhejdę, Korygiełłę i Wigunta, .

Michał ur. ? zm. 1385

Andrzej ur. ? zm. 1399

Szymon ur. ? zm. 1387

siostra ur. ? zm. ?

Iwan ur. ? zm. ?

Aleksander ur. ? zm. 1442

Jagiełło ur. ? zm. 1434

ㅤJagiellonowieㅤ

Konstanty ur. ? zm. ?

Fiedora ur. ? zm. ?

Dymitr ur. ? zm. 1399

Iwan ur. ? zm. ?

Agrypina ur. ? zm. 1394

Michał ur. ? zm. ?

Trubeccy

Włodzimierz ur. ? zm. ?

Aleksander ur. ? zm. ?

Olelkowicze

Kenna ur. ? zm. 1368

Iwan ur. ? zm. ?

Bielscy

Helena ur. ? zm. 1438

Andrzej ur. ? zm. ?

Hleb ur. ? zm. ?

Giedymin ur. ok. 1275 zm. 1341

ㅤGiedyminowiczeㅤ

Olgierd ur. ok. 1306 zm. po 1366

ㅤOlgierdowiczeㅤ

Skirgiełło ur. ? zm. 1396

Anastazja ur. ? zm. 1398

Owdotia ur. ? zm. ?

Lingwen ur. ? zm. 1431

Jerzy ur. ? zm. ?

Mścisławscy

Świdrygiełło ur. ? zm. 1452

Jarosław ur. ? zm. ?

Aleksandra ur. ? zm. 1434

Zygmunt ur. ? zm. 1435

Wigunt ur. ? zm. 1392

Iwan ur. ? zm. ?

Jadwiga ur. ? zm. ?

Teodor ur. ? zm. ?

Korybut ur. 1358 zm. ?

Anastazja ur. ? zm. ?

Maria ur. ? zm. ?

Helena ur. ? zm. ?

Wilhejda ur. ? zm. ?

Maria ur. ? zm. ?

Korygiełło ur. ? zm. 1390

Teodor ur. ? zm. ?

Teodor ur. ? zm. ?

Hurko ur. ? zm. ?

Hurkowicze

Roman ur. ? zm. ?

Kobryńscy

Sanguszko ur. ? zm. ?

Sanguszkowie

Anna ur. ? zm. ?

Agafia ur. ? zm. ?

Drzewo genealogiczne zostało sporządzone na podstawie prac Józefa Wolffa oraz Jana Tęgowskiego .

Panowanie

Okres panowania Olgierda na przestrzeni panowania innych Wielkich Książąt Litewskich .

Galeria

Wizerunek Olgierda na podstawie rysunku Aleksandra Gwagnina z 1578 roku Aleksander Gwagnin (1578) Autor nieznany (1831) Józef Oziębłowski (1833) Autor nieznany (1890) Autor nieznany (1906) Autor nieznany (1906) Autor nieznany (1911)

Wizerunek Olgierda na podstawie rysunku Ludwika Decjusza z 1521 roku Ludwik Decjusz (1521) Bartosz Paprocki (1578)

Wizerunek Olgierda autorstwa Aleksandra Tarasowicza z 1675 roku Aleksander Tarasowicz (1675)

Upamiętnienie

Olgierd (z lewej) na Pomniku Tysiąclecia Rosji

• W 2014 roku Olgierd doczekał się odsłonięcia pomnika na swoją cześć w Witebsku (Pomnik Olgierda w Witebsku). Odsłonięcie pomnika było inicjatywą władz miasta.
• Jego imię nosi jedna z ulic w Wilnie.
• W 1991 roku założono Gimnazjum im. Wielkiego Księcia Litewskiego Olgierda w Mejszagole.
• Wizerunek Olgierda znajduje się na Pomniku Tysiąclecia Rosji.

Zobacz też

• lista polskich rodów książęcych

Bibliografia

• TeodorT. Narbutt TeodorT., Kronika Litewska, Sporządzone 15.12.1834 w Szawrach, Wilno: Ruben Rafałowicz, 1846, s. 98 .
• KazimierzK. Stadnicki KazimierzK., Synowie Gedymina, Wielko–Władcy Litwy, Lwów: Ignacy Stadnicki, 1881, s. 144 .
• JózefJ. Skrzypek JózefJ., Południowo-wschodnia polityka Polski od koronacji Jagiełły do śmierci Jadwigi i bitwy nad Worsklą, t. XXI, Lwów: Towarzystwo Naukowe, 1936, s. 132 .
• JózefJ. Wolff JózefJ., Kniaziowie litewsko-ruscy od końca czternastego wieku, Warszawa: Gebethner i Wolff, 1895, s. 698 .
• JurijJ. Łoszczyc JurijJ., Dymitr Doński, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1987, s. 428, ISBN 83-06-01458-8 .
• JerzyJ. Ochmański JerzyJ., Historia Litwy, wydanie III, Wrocław: Ossolineum, 1990, s. 395, ISBN 83-04-03107-8, ISBN 978-83-04-03107-4 .
• JadwigaJ. Krzyżaniakowa JadwigaJ., JerzyJ. Ochmański JerzyJ., Władysław II Jagiełło, Wrocław: Ossolineum , 1990, s. 362, ISBN 83-04-03317-8, ISBN 978-83-04-03317-7 .
• JanJ. Tęgowski JanJ., Pierwsze pokolenia Giedyminowiczów, Wydawn. Historyczne, 1999, s. 319, ISBN 83-913563-1-0, ISBN 978-83-913563-1-9 .
• JerzyJ. Wyrozumski JerzyJ., Kazimierz Wielki, Wrocław: Ossolineum, 2004, s. 290, ISBN 83-04-04688-1 .
• AlbinasA. Kuncevicius AlbinasA., ZigmantasZ. Kiaupa ZigmantasZ., JūratėJ. Kiaupienė JūratėJ., Historia Litwy. Od czasów najdawniejszych do 1795 roku, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007, s. 386, ISBN 978-83-01-15190-4 .
• JanJ. Dąbrowski JanJ., Historia Litwy. Od czasów najdawniejszych do 1795 roku, Universitas, 2009, s. 364, ISBN 97883-242-0917-0 .
• LeszekL. Podhorodecki LeszekL., Kulikowe Pole 1380, Bellona, 2008, s. 183, ISBN 978-83-11-11040-3, ISBN 978-83-11-11040-3 .
• EdmundE. Długopolski EdmundE., Władysław Łokietek na tle swoich czasów, Universitas, 2009, s. 389, ISBN 97883-242-0822-7, ISBN 97883-242-1004-6 .
• MarekM. Radoch MarekM., Walki Zakonu Krzyżackiego o Żmudź od połowy XIII wieku do 1411 roku, Olsztyn: UWM, 2011, s. 377, ISBN 978-83-7299-715-9 .
• JarosławJ. Nikodem JarosławJ., Witold, Kraków: Avalon, 2013, s. 512, ISBN 978-83-7730-051-0 .
• Stephen ChristopherS.Ch. Rowell Stephen ChristopherS.Ch., Pogańskie imperium: litewska dominacja w Europie Środkowo-Wschodniej 1295-1345, Wydawnictwo Napoleon V, 2017, s. 375, ISBN 83-65855-28-3, ISBN 978-83-65855-28-2 .