Przejdź do zawartości

Organdyna

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Nie mylić z: organtyną – tkaniną syntetyczną.
Organdynowa sukienka dziewczęca (lata 40. XX wieku)

Organdyna[1], organtyna[1][2][3] (z fr. organdi za pośrednictwem niem. Organdin[1]) – rodzaj rzadkiej, lekkiej i cienkiej, ale sztywnej tkaniny bawełnianej, niekiedy przewiewnej[1][4] lub wręcz przezroczystej[5], określanej również jako odmiana połyskliwego batystu[6].

Wykonywana w splocie płóciennym z lekko skręconych przędz, przy bardzo oszczędnym ich nabieraniu[1][4], czasem z wplecionymi pojedynczymi, grubszymi nićmi[5].

Biała lub kolorowa[2], zwykle utrzymana w pastelowych odcieniach[7], organdyna może być wzorzysta, np. w paski czy kratkę[1], a często też drukowana[1][7].

Wykończenie

[edytuj | edytuj kod]
Sukienka dziewczęca uszyta z drukowanej organdyny (około 1860 roku) w zbiorach Los Angeles County Museum of Art

Cienką tkaninę organdynową usztywniano w procesie krochmalenia[4][8] (apreturowania). W drugiej połowie XVIII wieku używano w tym celu krochmalu z ziaren pszenicy, później zaś, zwłaszcza w pierwszej połowie XIX stulecia, mąki ziemniaczanej. W manufakturach niefarbowane tkaniny moczono w gorącym, a następnie ostudzonym krochmalu[9], pierwotnie w kadziach, a w XIX wieku maszynowo w krochmalarkach i napawarkach, w których organdynę zanurzano w roztworach krochmalu, gliceryny, mydła i ultramaryny. Poprzez krochmalenie organdyna uzyskiwała nie tylko pewną sztywność, ale i połysk oraz dodatkowe wybielenie, stając się też tkaniną miłą w dotyku i przyjemną w noszeniu[10].

Inną metodą wykończenia organdyny, stosowaną w XX wieku, było opalizowanie[1], które powodowało zmianę struktury włókna. Tkaninę poddawano działaniu kwasu siarkowego lub amoniakalnego roztworu miedzi, w temperaturze ujemnej, po uprzednim potraktowaniu jej ługiem sodowym i rozciągnięciu (merceryzacja). Proces ten usztywniał tkaninę, zwiększał jej przezroczystość i połysk oraz nadawał materiałowi większą wytrzymałość[11][12].

Odzież damska

[edytuj | edytuj kod]
Organdynowa bluzka w wersji strojnej, noszona pod suknią, z pierwszego okresu mody na bluzki w ubiorach kobiecych (rok 1834)

W modzie europejskiej organdyna była używana na bluzki damskie i lekkie suknie[5][7].

Jasne bluzki do ciemniejszych spódnic noszono okresowo w latach 30., 60. i 80. XIX wieku, na stałe zaś weszły w skład kobiecej garderoby jako odpowiednie na różne okazje w latach 90. XIX stulecia i w początkach kolejnego. Szyto je nie tylko z organdyny, ale również tkanin jedwabnych (szyfonu i crêpe de Chine), koronki (zwłaszcza imitującej wyroby brugijskie) czy wełnianej flaneli[13].

Od roku 1914 modne były letnie sukienki z drapowanej organdyny, jednokolorowe lub w paski[6]. Tkanina ta była popularna od lat 10. XX wieku obok innych bawełnianych, takich jak batyst, etamina, krepon i satyna[1][14]. W latach 30. XX stulecia szyto z niej m.in. krynolinki – suknie balowe o dopasowanym staniku i szerokich, zwiewnych spódnicach naszywanych rzędami falbanek, które wykonywano najczęściej z białej organdyny[15]. W latach 1934–1935 tkanina zyskała wielką popularność. Noszono wykonane z niej stroje, stosując gładki lub krepowany, jasny bądź jednobarwny materiał w drobny rzucik, np. kwiatowy, paseczki lub kratkę. Z organdyny szyto sukienki wiosenne i letnie, ale również modele wieczorowe i toalety balowe[16][17].

Organdynę stosowano i do wyrobu drobnych elementów odzieży, także w XIX-wiecznych odświętnych ubiorach chłopskich, gdzie pojawiał się np. „kołnierzyk białogłowski organtynowy obszywany szlaczką siatkową w deseń i gwiazdki”[8].

Inne zastosowania

[edytuj | edytuj kod]
Pszczelarska siatka ochronna wykonana z organdyny (lata 70. XIX wieku)

Tkaninę wykorzystywano także do wzmocnienia nakryć głowy, ubiorów kobiecych[4] czy innych materiałów, np. plecionek[3].

Wyrabiano z niej firanki i zasłony[18], także używane w kościołach, jak np. znana z Suchowoli XIX-wieczna różowa zasłona ołtarzowa z organdyny „z kwiatem w wierzchu różnego koloru jedwabiem wyszytym”[19].

Z organdyny w XIX wieku wykonywano również osłony pszczelarskie, szyjąc z farbowanego na popielato lub czarno materiału o szerokości 80–100 cm rodzaj komina, który przyszywano do słomianego kapelusza lub ściągając go gumką albo sznurkiem, zakładano na nakrycie głowy, drugi brzeg siatki wkładając pod ubranie[20][21].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c d e f g h i Organdyna. W: Marta Michałowska: Leksykon włókiennictwa. Surowce i barwniki, narzędzia i maszyny, techniki i technologie, wyroby i dziedziny. Warszawa: Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków, 2006, s. 262–263. ISBN 83-922906-5-8.
  2. ↑ a b Juliusz Demel: Stosunki gospodarcze i społeczne Krakowa w latach 1846-1866. T. II. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1958, s. 328.
  3. ↑ a b Skorowidz do Dziennika Urzędowego Ministerstwa Skarbu za rok 1935. Warszawa: 1935, s. 594.
  4. ↑ a b c d Organdyna – TEXSITE.info. [w:] Włókienniczy słownik opisowy [on-line]. Textilní zkušební ústav, s.p., 2006–2008. [dostęp 2021-04-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-04-15)]. (pol.).
  5. ↑ a b c Organdyna. W: (red.) Bartłomiej Kaczorowski: Nowa encyklopedia powszechna PWN. T. VI: Nim-Pri. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 196. ISBN 83-01-14185-9.
  6. ↑ a b Okres 2. Lata 1908-1914. W: Alina Dziekońska-Kozłowska: Moda kobieca XX wieku. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 1964, s. 125. ISBN 978-83-213-4500-0.
  7. ↑ a b c Organdyna. W: (red.) Bogdan Suchodolski: Wielka encyklopedia powszechna PWN. T. VIII: Nomo-Polsc. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1962, s. 284.
  8. ↑ a b Krzysztof Ruszel: Sprawy chłopskie przed sądem dominialnym w Nienadowej w latach 1806–1843. Rzeszów: Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej, 1989, s. 55. ISBN 83-03-02974-6.
  9. ↑ Walery Sobisiak: Płóciennictwo wraz z powroźnictwem i sieciarstwem. W: (red.) Janina Kamińska, Irena Turnau: Zarys historii włókiennictwa na ziemiach polskich do końca XVIII wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1966, s. 398.
  10. ↑ Krochmalenie. W: Marta Michałowska: Leksykon włókiennictwa. Surowce i barwniki, narzędzia i maszyny, techniki i technologie, wyroby i dziedziny. Warszawa: Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków, 2006, s. 207–208. ISBN 83-922906-5-8.
  11. ↑ Merceryzowanie. W: Marta Michałowska: Leksykon włókiennictwa. Surowce i barwniki, narzędzia i maszyny, techniki i technologie, wyroby i dziedziny. Warszawa: Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków, 2006, s. 237. ISBN 83-922906-5-8.
  12. ↑ Opalizowanie. W: Marta Michałowska: Leksykon włókiennictwa. Surowce i barwniki, narzędzia i maszyny, techniki i technologie, wyroby i dziedziny. Warszawa: Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków, 2006, s. 261. ISBN 83-922906-5-8.
  13. ↑ Okres 1. Lata 1900-1907. W: Alina Dziekońska-Kozłowska: Moda kobieca XX wieku. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 1964, s. 83-84. ISBN 978-83-213-4500-0.
  14. ↑ Okres 3. Lata 1915-1923. W: Alina Dziekońska-Kozłowska: Moda kobieca XX wieku. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 1964, s. 171. ISBN 978-83-213-4500-0.
  15. ↑ Barbara Sowina, Małgorzata Możdżyńska-Nawotka: Ubiory kobiece 1840-1939. Wrocław: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1999, s. 21, 66, 153. ISBN 978-83-01-17253-4.
  16. ↑ Okres 5. Lata 1930-1939. W: Alina Dziekońska-Kozłowska: Moda kobieca XX wieku. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 1964, s. 265, 268. ISBN 978-83-213-4500-0.
  17. ↑ V.. Pod znakiem organdyny. „Kobieta w świecie i w domu. Dwutygodnik poświęcony życiu domowemu i modom”. X (8), s. 1, 1934. 
  18. ↑ Lucy D. Taylor: Know Your Fabrics. Standard Decorative Textiles and Their Uses. New York: John Wiley and Sons, 1951, s. 13-14.
  19. ↑ Aneta Kułak, Grzegorz Ryżewski: Historia parafii suchowolskiej. W: (red.) Mariusz Zemło: Małe miasta. Społeczność. Lublin-Supraśl: Wydawnictwo KUL, 2011, s. 97. ISBN 978-83-7702-172-9.
  20. ↑ B.C.. Nauka hodowania pszczół. „Bartnik postępowy. Pismo poświęcone pszczelnictwu i ogrodnictwu”, s. 68, 1875. 
  21. ↑ Wygodna siatka. „Bartnik postępowy. Pismo poświęcone pszczelnictwu i ogrodnictwu”, s. 214, 1879. 
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Organdyna&oldid=69275659”