Cieśla
Cieśla – zawód związany z obróbką drewna, który polega na wykonywaniu elementów konstrukcji, części wyposażenia oraz detali z drewna, trwale związanych z obiektem działania (budynek, budowla, okręt).
Niejednokrotnie zawody cieśli oraz stolarza (zwłaszcza stolarza budowlanego) są mylone. Cieśla – w odróżnieniu od stolarza – zajmuje się wykonywaniem konstrukcji wieńcowej (zrębu) budynku, więźby dachowej, a stolarz budowlany podłogi, drzwi, okien[1]. W pracy wykorzystuje zestaw narzędzi ciesielskich, wykonując w przygotowanym materiale odpowiednie połączenia. Zwykle do prac ciesielskich niezbędna jest znajomość czytania rysunków technicznych[2].
Historia
[edytuj | edytuj kod]
_-_cerkiew.jpg)
Wzmianki o obiektach ciesielskich sięgają zarówno czasów biblijnych (Arka i jej twórca Noe), jak i mitologicznych (Argo, koń trojański).
Drewno jest jednym z najstarszych materiałów budowlanych ludzkości. Technika ciesielska udoskonalała się wraz z postępem technologicznym od czasów epoki kamienia do epoki brązu i epoki żelaza. Jednymi z najstarszych archeologicznych znalezisk w dziedzinie ciesiołki są obudowy studni, z których czerpano wodę. W Ostrowie w Czechach, niedaleko Pardubic znaleziono studnię z dębu i leszczyny z 5256 r. p.n.e., zbudowaną w konstrukcji sumikowo-łątkowej, a we wschodnich Niemczech, w pobliżu Lipska, (Eythra koło Zwenkau, Brodau i Altscherbitz) odkopano cztery studnie zbudowane przy użyciu drewna dębowego, jedną ze złączami ciesielskimi na czop i gniazdo, z kołkami w czopie zapobiegającymi rozsuwaniu się konstrukcji, inną ze złączami węgłowymi na obłap - zamek prosty, typowymi dla konstrukcji wieńcowej, z ostatkami, pochodzące sprzed około 7000 lat, z początku okresu neolitycznego.
Już w 7400 r. p.n.e. domy mieszkalne w Çatalhöyük w Anatolii, ponad dziewięć tysięcy lat temu, miały mieć dachy płaskie z drewnianych okrąglaków oraz trzcin i gliny, a wejście przez otwór w dachu i drewnianą drabinę, jak wskazują badania archeologiczne i powstałe na ich podstawie rekonstrukcje.
W Polsce najbardziej chyba znanym jest Biskupin (częściowo zachowanym). Wprawdzie drewno nie wytrzymuje zbyt dobrze próby czasu, to jednak w Japonii istnieją zachowane drewniane świątynie pochodzące z VII wieku, zbudowane przez ówczesnych cieśli[3].
Niektóre z najstarszych zachowanych drewnianych budynków na świecie to świątynie w Chinach, takie jak świątynia Nanchan zbudowana w 782 r., Kościół Greensted, którego część pochodzi z XI wieku, oraz kościoły klepkowe w Norwegii z XII i XIII wieku.
Stosunkowo niewiele informacji o ciesielstwie jest dostępnych z czasów prehistorycznych (z czasów przed wynalazkiem języka pisanego) lub nawet z ostatnich stuleci, ponieważ wiedza i umiejętności były przekazywane ustnie, rzadko na piśmie, aż do momentu wynalezienia prasy drukarskiej w XV wieku, gdy budowniczy rozpoczęli regularne wydawanie przewodników i wzorników w XVIII i XIX wieku. Najstarszym zachowanym kompletnym tekstem architektonicznym jest dziesięć ksiąg Witruwiusza, zatytułowanych „O architekturze” - „De architectura”, które omawiają niektóre prace ciesielskie.
W XV–XVI wieku ciesielstwo zostało objęte organizacją cechową[3]. Mistrz ciesielski miał terminatorów, których uczył rzemiosła i którzy uzyskiwali tytuł czeladnika.
Później, na skutek rozwoju budownictwa ceglanego, ciesielstwo konstrukcyjne rozwijało się bardziej w mniejszych miastach i na wsi. W ciągu wielowiekowego rozwoju wytworzyły się główne typy budowli (kościół, kapliczka, synagoga, dwór, chałupa, spichlerz itp.), systemy konstrukcji (np. konstrukcja wieńcowa czy sumikowo-łątkowa) i schematy dekoracji[4]. Niezależnie od tego, że wielu historycznych i współczesnych cieśli uważanych jest za rzemieślników – poziom umiejętności niektórych i tworzenie drewnianych dzieł o niepowtarzalnym pięknie pozwala uznać ich za artystów[3].
Obiekty ciesielskie
[edytuj | edytuj kod]Za początek obróbki drewna można uznać ścięcie pierwszego drzewa przez człowieka za pomocą narzędzia – kamiennego topora. Z biegiem czasu, a szczególnie po wynalezieniu piły, nastąpiła specjalizacja w jego obróbce:
- drwal zajmował się ścinaniem drzew
- tracz produkcją desek
- cieśla wykonywaniem konstrukcji drewnianych
- stolarz wykonywaniem mebli
- bednarz wykonywaniem naczyń z drewna
- korabnik budową korabi
- szkutnik budową szkut
- kołodziej wykonywał koła.
Najstarsze konstrukcje wykonane jako obiekty ciesielskie
- Architektura drewniana
- Łódź Cheopsa
- Gród
- Kościół klepkowy
- Tężnia
- Wiatrak
- Wiatrak holenderski
- Koło wodne
- Wieża oblężnicza
- Taran
- Trebusz
- Balista
- Onager
- Porok
- Cerkiew łemkowska
- Cerkiew bojkowska
- Cerkiew huculska
- Izbica
- Drakkar
Charakterystyka pracy cieśli
[edytuj | edytuj kod]Praca cieśli odbywa się zwykle na placu budowy na otwartej przestrzeni przy zmiennych warunkach atmosferycznych, jak również na zapleczu budowy w pomieszczeniach zamkniętych lub w warsztatach rzemieślniczych. Pracę wykonuje się też w głębokich wykopach lub na wysokościach. Impregnacja drewna powoduje kontakt z substancjami toksycznymi[5]. Z tego względu cieśla powinien być uzdolniony manualnie, silny, wytrzymały fizycznie, z dobrym refleksem, bez lęku wysokości i przestrzeni. Zagrożenia ze strony środowiska pracy to m.in. możliwość upadku z wysokości, urazy kończyn oraz skaleczenia przez ostre i wystające elementy[6]. Przeciwwskazaniami zdrowotnymi do wykonywania zawodu są m.in. wady wzroku wymagające korekcji szkłami, choroby oczu, brak widzenia obuocznego, zaburzenia równowagi, omdlenia i zawroty głowy oraz wiele chorób takich jak wady serca, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca i reumatyzm[7].
Rodzaje prac ciesielskich
[edytuj | edytuj kod]
Typowe prace ciesielskie polegają na wykonywaniu:
- form i deskowań drewnianych przeznaczonych do konstrukcji betonowych i żelbetowych
- konstrukcji drewnianych z okrąglaków i tarcicy
- stemplowań oraz wszelkich konstrukcji z drewna niezbędnych na placu budowy (np. rusztowań, pomostów roboczych, daszków ochronnych i innych)
- konstrukcji rozporowych oraz ścian podporowych w wykopach i na powierzchni
- elementów budowlanych z drewna (np. stropy, schody, konstrukcje dachowe, ścianki działowe) w budynkach murowanych monolitycznych i prefabrykowanych
- elementów drewnianych w budynkach o różnej konstrukcji, drewnianych obiektów tymczasowych na placu budowy i drewnianych konstrukcji inżynierskich, jak mosty, wieże, hangary, remizy[6]
- konserwacji konstrukcji ciesielskich, zabezpieczaniu przed gniciem, butwieniem i zagrzybieniem oraz przed niszczeniem przez owady[8].
Przykłady specjalizacji
[edytuj | edytuj kod]Cieśla okrętowy
[edytuj | edytuj kod]Cieśla okrętowy (ang. Carpenter's Mate) specjalizuje się w okrętownictwie i technikach napraw statków oraz ciesielstwie na potrzeby żeglugi. Wykonuje remonty awaryjne pozwalające na zachowanie pływalności statku czy okrętu, np. awaryjne likwidowanie przecieków kadłuba – uszczelnienie poszycia[9]. W czasach żaglowców cieśla okrętowy był szkutnikiem i dodatkowo specjalistą od napraw takielunku, zajmował się też dorabianiem brakujących lub uszkodzonych elementów i był odpowiedzialny za utrzymanie działania urządzeń pokładowych, takich jak: urządzenia sterowe, kabestany, pompa zęzowa itp.; jego rolę można porównać do funkcji, jaką dziś pełni na statkach starszy mechanik[10][11].
Cieśla szalunkowy
[edytuj | edytuj kod]Cieśla szalunkowy zajmuje się wykonywaniem szalunków (konstrukcji z drewna lub metalowo-drewnopochodnych), które są następnie wypełniane betonem, np. schody betonowe i żelbetowe[12].
Maszyny i narzędzia
[edytuj | edytuj kod]
Przy obróbce drewna cieśle posługują się narzędziami ręcznymi i elektronarzędziami, oraz używają wyspecjalizowanych maszyn. Jako jeden z nielicznych fachowców budowlanych cieśla wciąż jest zmuszony w niektórych przypadkach do używania narzędzi ręcznych[13]. Powszechne używane narzędzia ręczne to m.in.: młotek, ciesak, strug, piła, dłuto, wyrzynarka, ściski[14], narzędzia traserskie, kątowniki, kątomierze ciesielskie, piony, sznury do znaczenia linii, klamry ciesielskie, klamry budowlane oraz łomy[13]. Maszyny do obróbki to z kolei pilarka tarczowa, frezarka (wykonywanie złączy na wpusty w drewnie), dłutownica łańcuchowa (wykonywanie nacięć i rowków), strugarka, szlifierka taśmowa i tokarka[13][5].
Przykłady osób historycznych pracujących jako cieśle
[edytuj | edytuj kod]
Prawdopodobnie najbardziej znanymi jako cieśle postaciami (co najmniej w kręgu oddziaływania kultury chrześcijańskiej) są Noe, Józef z Nazaretu[15][16][17] i jego syn Jezus z Nazaretu[18].
Inne postaci historyczne lub współczesne parające się ciesielką (ciesiołką[19]) to m.in.:
- car Piotr Wielki, który w 1697 w Niderlandach uczył się szkutnictwa; wątek ten wykorzystał kompozytor Albert Lortzing pisząc operę komiczną Zar und Zimmermann (tytuł pol. Car i cieśla, czyli Dwaj Piotrowie, 1837)
- George Pullman (1831–1897), amerykański przemysłowiec i konstruktor luksusowych wagonów sypialnych[20]
- August Borsig (1804–1854), niemiecki fabrykant, twórca koncernu przemysłowego Borsigwerke (m.in. produkcja parowozów)[21]
- Ole Kirk Christiansen (1891–1958), pomysłodawca klocków LEGO i założyciel tej firmy
- Harrison Ford (ur. 1942), amerykański aktor[22]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Cieśla – jak nim zostać?. Penny. [dostęp 2012-05-01].
- ↑ Zawody związane z budownictwem – Cieśla. its.org.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-12)]., Serwis budowlany [dostęp 2012-05-01].
- ↑ a b c Steve Burgess: The history of carpentry. toolboxrenos. [dostęp 2012-05-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-06-07)]. (ang.).
- ↑ Hasło: ciesielstwo. Encyklopedia Wiem. [dostęp 2012-05-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-01)].
- ↑ a b Cieśla – opis zawodu. Kuratorium Oświaty w Katowicach. [dostęp 2012-05-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-09-09)].
- ↑ a b Cieśla – opis zawodu, Baza zawodów, Centrum Informacyjno-Konsultacyjne Służb Zatrudnienia „Zielona Linia” [dostęp 2012-05-02].
- ↑ Cieśla - predyspozycje. Kuratorium Oświaty w Katowicach. [dostęp 2012-05-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-09-09)].
- ↑ Zadania i obowiązki na stanowisku pracy cieśla. moja-pensja.pl. [dostęp 2012-05-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-05-11)].
- ↑ Glenn F. Williams: Uncle Sam’s Webfeet: The Union Navy in the Civil War. „International Journal of Naval History”, Volume 1 Number 1, kwiecień 2002. s. 7. [dostęp 2012-05-08]. (ang.).
- ↑ Carpenter - Cieśla okrętowy. Obowiązki. Serwis Seaman.pl. [dostęp 2012-05-08].
- ↑ Brian Lavery: Nelson's Navy: The Ships, Men and Organization, tabela Relative Ranks in the Royal Navy, c1810. Annapolis, Md, USA: Naval Institute Press., 1989, s. 136. ISBN 0-87021-258-3.
- ↑ Definicja grupy zawodowej – Cieśle. jobexpress.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-05-10)]., Jobexpress [dostęp 2012-05-01].
- ↑ a b c Bartosz Okoński: Narzędzia ciesielskie. Serwis e-dach, 2012-05-10. [dostęp 2012-05-12].
- ↑ DT: Tradycyjne narzędzia ciesielskie. Drewno i metal, 2009-12-09. [dostęp 2012-05-12].
- ↑ Józef Rydzewski: Święty Józef - oblubieniec Maryi. Tygodnik Niedziela, edycja podlaska, 11/2002. [dostęp 2012-05-08].
- ↑ Artur Sroga: Uroczystość Św. Józefa. Duszpasterstwo Ministrantów Archidiecezji Katowickiej. [dostęp 2012-05-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-12-05)].
- ↑ Nasz patron – św. Józef Robotnik. Opoka. [dostęp 2012-05-08].
- ↑ Ewangelia Marka 6:3
- ↑ Hasło: Ciesielka. [w:] Słownik języka polskiego [on-line]. PWN. [dostęp 2012-05-08].
- ↑ George Mortimer Pullman. The Pullman State Historic Site, sierpień 2011. [dostęp 2012-05-09]. (ang.).
- ↑ Bedeutunsvolle Gedenktage für Oberschlesiens Industrie. „Oberschlesien im Bild”, 1927, nr 33, 1927-08-12. s. 4. [dostęp 2012-05-09]. (niem.).
- ↑ Wojciech Orliński: Harrison Ford dla "Gazety": Cieśla Coppoli. Gazeta.pl, 2011-08-26. [dostęp 2012-05-09].
