Albityty

Albityty – nazwa skały o dwojakim znaczeniu, zbudowanej głównie z albitu (An_0-10).

Pierwsze z nich, to leukokratyczne skały magmowe, natomiast drugi rodzaj albitytów, to skały metamorficzne powstałe na drodze pneumatolizy i metasomatozy sodowej. Nazwa nawiązuje do składu mineralogicznego.

Charakterystyka

Zarówno magmowe jak i penumatolityczne albityty odznaczają się barwą szarą do prawie białej oraz bezładną lub lekko kierunkową teksturą.

Skład mineralny

Główny skład mineralny reprezentują albit (An_0-10) oraz kwarc. W złożu na Sardynii stwierdzono kilka generacji kwarcu. Jako że miejscami kwarc przeważa nad albitem, szczególnie wypełniając szczeliny i spękania, oznaczono go jako młodszy, powstały na skutek końcowych przemian metasomatyczno-hydrotermalnych. Wraz z kwarcem, w ostatnim stadium, stwierdzono także mikroklin i oligoklaz, wypełniające spękania. Poza skaleniami i kwarcem stwierdzono także chloryty, epidot, allanit, tytanit, śladowo K-skalenie, biotyt, cyrkon i minerały ilaste. Chloryt i minerały ilaste uważa się już za wtórne fazy, ponieważ częstym zjawiskiem w opisywanej skale jest chlorytyzacja biotytu. Pozostałe minerały ilaste to kaolinit i montmorillonit, szczególnie częste w młodszych żyłach. Są wskaźnikiem przejawów retrogresji. Tytanit oraz cyrkon są w głównej mierze minerałami reliktowymi, ale i również zdarzają się fazy autigeniczne, a w szczególności tytanit w asocjacji z biotytem. Z badań nad inkluzjami zawartymi w kwarcu można wywnioskować, iż rzeczywiście stanowi od najmłodsza fazę mineralną, gdyż roztwory zamknięte w inkluzjach nie są genetycznie związane z albityzacją.

Geneza

Skały te (metamorficzne) powstają na drodze przemian metasomatyczno-pneumatolitycznych skał granitoidowych w wyniku działania roztworów pomagmowych m.in. według poniższych reakcji:

• Na[AlSi₃O₈] • Ca[Al₂Si₂O₈] + Na⁺ + H₄SiO₄ = 2Na[AlSi₃O₈] + Al³⁺ + Ca²⁺ + 4OH^-
• Ca[Al₂Si₂O₈] + 2Na⁺ + 4SiO₂(aq) = 2Na[AlSi₃O₈] + Ca²⁺
• (Na_0,3Ca_0,7)[AlSi₃O₈] + Na⁺ + SiO₂(aq) + H₂O = Na[AlSi₃O₈] + Czo + H⁺

Albityty występują również w skałach ultramaficznych wraz z jadeitem. Obecność albitytów w tych strefach jest przejawem retrogresywnych zmian, jakim został poddany kompleks skalny przy wynoszeniu z głębi Ziemi. Sód został doprowadzony najprawdopodobniej poprzez dostanie się do metamorfizowanego kompleksu wody morskiej. W tych strefach albityty współwystępują z eklogitami, niebieskimi łupkami glaukofanowymi i serpentynitami.

Pneumatolityczne złoża albitytowe

Złoża albitytów zalicza się do złóż pneumatolitycznych wysokotemperaturowych. Charakterystyczne są zmiany skał otaczających. Gazowa geneza złóż jest potwierdzona charakterem wrostków gazowo ciekłych i chemizmem minerałów tych złóż. Do najważniejszych dwóch typów złóż pneumatolitycznych należą:

• złoża albitytowe (wcześniejsze, wysokotemperaturowe z roztworów alkalicznych w utworach zmetasomatyzowanych)
• złoża grejzenowe (późniejsze, niższe temperatury z roztworów kwaśnych).

Powstają w wyniku metasomatozy skał magmowych w wyniku oddziaływania gorących gazowych roztworów pomagmowych. Typowy jest proces metasomatozy sodowej (fenityzacja). Doprowadzenie Na₂O do skał pierwotnych (granitów, rzadko wapieni). Powstały minerały alkaliczne: egiryn, ribeckit, albit. Skały te w niektórych przypadkach mają charakter alkalicznych sjenitów lub fenitów albitowo-egiynowych. W stadium początkowym metasomatozy mają też charakter potasowy (granity mikroklinowe). W stadium głównym rozwoju geosynklin związane są z normalnymi i skrajnie kwaśnymi granitami. W stadium końcowym rozwoju geosynklin związane są z alkalicznymi granitami występującymi w głębokich strefach rozłamowych. Obszary występowania złóż albitytowych są wydłużone linijnie, podobnie jak rozłamy i pęknięcia. Przeobrażone skały alkaliczne nazywane są często fenitami od norweskiego okręgu Fen, gdzie zostały po raz pierwszy opisane. Złoża tego typu występują w górnych częściach skał magmowych lub w apofizach i w ich nadkładzie. Mineralizacja często jest strefowa w pionie:

• w spągu granity biotytowe z mikroklinem, plagioklazem, kwarcem,
• wyżej granity dwumikowe z mikroklinem, plagioklazem,
• nad nimi granity albitowe z mikroklinem, albitem, kwarcem,
• albityty główne z albitem, kwarcem, muskowitem i mikroklinem,
• w stropie grejzeny z muskowitem i kwarcem

Występowanie

• W Polsce skały te znane są głównie na Pogórzu Izerskim i w Górach Izerskich. Nazywane były leukogranitami i leukognejsami.
• Na świecie znane są głównie z Rosji, z Włoch – na Sardynii, z Gwatemali (Montagua), Birmy, Czech i in.

Zastosowanie

Są źródłem rzadkich pierwiastków takich jak niob, tantal, cyrkon, tor, lit, beryl i ziemie rzadkie.

Bibliografia

• Gabzdyl W., Geologia złóż, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 1999
• Harlow, G. E., 1994, Jadeitites, albitites, and related rocks from the Motagua Fault Zone, Guatemala: Journal of Metamorphic Geology, v. 12, p. 49–68.
• Harlow G.E., Sisson B.V., Avé Lallemant H.G., Sorensen S.S., High-pressure, metasomatic rocks along the Motagua Fault Zone, Guatemala, IGCP 433 Workshop and 2nd Italian-Latin American Geological Meeting: The Motagua Suture Zone in Guatemala, Ciudad de Guatemala, January 28, 2002
• Harlow G.E., Sorensen S.S., Jade (Nephrite and Jadeitite) and Serpentinite: Metasomatic Connections, International Geology Review, Vol. 47, 2005, p. 113–146.
• Palomba M., Geological, mineralogical, geochemical features and genesis of the albitite deposits of Central Sardinia (Italy), Rendiconti Seminario Facoltà Scienze Università Cagliari Supplemento Vol. 71 Fasc. 2 (2001)
• Polański A., Geochemia i surowce mineralne, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1988
• Żaba J., Ilustrowana encyklopedia skał i minerałów, Wyd. Videograf II, Chorzów 2006