Archeologia pradziejowa
Archeologia pradziejowa – jeden z działów archeologii zajmujący się badaniem pozostałości materialnych społeczeństw ludzkich czasów przedhistorycznych. Obiektem badań archeologii pradziejowej są wszelkie znaleziska dotyczące społeczności powstałych od czasów najdawniejszych do wynalezienia pisma. Bada i interpretuje rozmaite artefakty działalności ludzi, takie jak znaleziska wydobyte podczas wykopalisk, malowidła naskalne czy petroglify.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Już w XVIII wieku i wcześniej rozmaici badacze przeszłości zastanawiali się nad możliwością istnienia „człowieka przedpotopowego”[1]. Jednak podwaliny pod współczesną dyscyplinę naukową położyły badania Jacques’a Boucher de Perthes, który w latach 30. XIX wieku zainteresował się narzędziami krzemiennymi znajdowanymi w mule rzeki Sommy[1][2]. Z ich analizy stratygraficznej wywnioskował, że musiały one zostać wytworzone przez człowieka, jednak w okresie znacznie poprzedzającym biblijny Potop[1][3]. W 1836 Christian Jürgensen Thomsen opublikował wyniki swoich badań nad periodyzacją dziejów ludzkości i wprowadził do obiegu naukowego rozróżnienie na epokę kamienia, epokę brązu i żelaza[4]. Datę publikacji jego dzieła uznaje się za początek studiów naukowych nad archeologią pradziejową[4].
Mimo to w kolejnych dziesięcioleciach nowa dyscyplina rozwijała się w cieniu archeologii klasycznej[4], której rozwój wspierany był przez państwowe muzea i katedry uniwersyteckie[5]. W odróżnieniu od niej, archeologią prehistoryczną interesowały się głównie rozmaite oddolne stowarzyszenia miłośników starożytności[5]. Przykładowo w krajach niemieckich zainteresowanie historią tych ziem w czasach przed wynalezieniem pisma było ściśle powiązane z aktualną sytuacją polityczną: w miarę wzrostu popularności ruchów nacjonalistycznych na znaczeniu zyskiwały lokalne organizacje poszukujące germańskiej przeszłości, a w konsekwencji także szukające nowej tożsamości dla Niemców żyjących w kilkudziesięciu niewielkich państwach[5]. W 1852 powstało zrzeszające takie organizacje stowarzyszenie Gesamtberein der deutschen Geschichts- und Altertumsvereine[5]. Jego działalność doprowadziła do stworzenia dwóch muzeów zajmujących się przed-chrześcijańską i przed-rzymską Germanią (w Moguncji i Norymberdze), a z czasem także do zaakceptowania nowej dziedziny badań przez państwowe muzea i instytucje naukowe[5]. Pierwszą katedrę archeologii pradziejowej na niemieckiej uczelni objął jednak dopiero w 1902 roku Gustaf Kossinna[6]. Wzrost zainteresowania tą dziedziną zbiegł się w czasie ze wzrostem tendencji nacjonalistycznych i wzmocnieniem „dumy narodowej” mieszkańców nowo zjednoczonego Cesarstwa Niemieckiego[6]. Kolejny wzrost zainteresowania poszukiwaniami historii prehistorycznych Niemiec nastąpił po dojściu do władzy NSDAP[6]. Naziści chętnie wspierali badania nad Germanami i ludami zamieszkującymi Niemcy przed pojawieniem się na tych ziemiach wpływów Rzymu, stworzyli też dwie organizacje konkurujące między sobą o monopol w sprawach badań, opieki nad dziedzictwem starożytności i wykorzystania go do celów propagandowych: Ahnenerbe i Amt Rosenberg[6].
Także w Polsce archeologia pradziejowa rozwijała się relatywnie powoli. Wprawdzie już na przełomie XIX i XX wieku na Cesarskim Uniwersytecie Warszawskim dziedziną tą interesowało się kilku historyków (m.in. Józef Przyborowski i Adolf Pawiński)[7], a od 1907 była ona obecna także w pracach Towarzystwa Naukowego Warszawskiego jako jedna z dyscyplin antropologicznych[8], jednak uznanie zyskała dopiero w latach 30. XX wieku[9]. Jednym z punktów zwrotnych w rozwoju tej dziedziny nauk w Polsce było odkrycie w 1934 pozostałości osady kultury łużyckiej w Biskupinie[9].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Tabaczyński 1987 ↓, s. 23.
- ↑ Hensel 1973 ↓, s. 50.
- ↑ Murray 2007 ↓, s. 191–193.
- ↑ a b c Hensel 1973 ↓, s. 46-47.
- ↑ a b c d e Kunow 2002 ↓, s. 508–510.
- ↑ a b c d Kunow 2002 ↓, s. 509.
- ↑ Kolendo 1993 ↓, s. 15-19.
- ↑ Abramowicz 1991 ↓, s. 97.
- ↑ a b Hensel 1973 ↓, s. 112.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Andrzej Abramowicz, Historia archeologii polskiej: XIX i XX wiek, Instytut Historii Kultury Materialnej Polskiej Akademii Nauk, 1991, ISBN 978-83-900213-7-9 (pol.).
- Witold Hensel, Archeologia żywa, Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1973 (pol.).
- Jerzy Kolendo, Archeologowie działający na Uniwersytecie Warszawskim w latach 1816-1915, [w:] Stefan Karol Kozłowski, Jerzy Kolendo (red.), Dzieje archeologii na Uniwersytecie Warszawskim, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1993, ISBN 978-83-230-0781-4 (pol.).
- Jürgen Kunow, Die Entwicklung von archäologischen Organisationen und Institutionen in Deutschland im 19. und 20. Jahrhundert und das „öffentliche Interesse” - Bedeutungsgewinne und Bedeutungsverluste und deren Folgen, [w:] Peter F. Biehl, Alexander Gramsch, Arkadiusz Marciniak (red.), Archäologien Europas / Archaeologies of Europe, streszczenie polskie na stronach 508–510; seria Tübinger Archäologische Taschenbücher, t. 3, Munchen / Berlin: Waxmann Verlag, 2002, s. 147–184, ISBN 3-8309-1067-3, ISSN 1430-0931 (ang. • niem. • pol.).
- Tim Murray, Milestones in archaeology a chronological encyclopedia, Santa Barbara, Calif.: ABC-CLIO, 2007, s. 191-193, ISBN 978-1-85109-645-9 (ang.).
- Stanisław Tabaczyński, Archeologia średniowieczna: problemy, źródła, metody, cele badawcze, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1987, ISBN 978-83-04-02616-2 (pol.).