Człowiek z Tautavel

Człowiek z Tautavel
	Homo erectus tautavelensis
	Henry de Lumley i Marie-Antoinette de Lumley, 1971
	Okres istnienia: 450 000 lat temu
	; Czaszka człowieka z Tautavel.
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	łożyskowce
Rząd	naczelne
Podrząd	małpokształtne
Nadrodzina	małpy wąskonose
Rodzina	człowiekowate
Rodzaj	człowiek
Gatunek	Homo erectus
Podgatunek	Homo erectus tautavelensis
	Multimedia w Wikimedia Commons

Człowiek z Tautavel (Homo erectus tautavelensis) – proponowany podgatunek człowiekowatego Homo erectus, którego skamieniałości zostały odkryte w jaskini Arago w Tautavel we Francji. Wiek szczątków oszacowano na 450 000 lat. Prace wykopaliskowe rozpoczęły się w 1964 roku, a pierwszych znaczących odkryć dokonano w 1969.

Historia i miejsce odkryć

Pierwsze obiekty na tych terenach odkryto już w 1828 roku. Marcel de Serres (1783–1862), profesor geologii Uniwersytetu w Montpellier^[2], twierdził, że są to zwierzęce kości pochodzące z okresu przedpotopowego^[3]. Narzędzia z okresu środkowego paleolitu, znalezione przez Jeana Abélaneta w 1963 roku, zainspirowały małżeństwo de Lumley (Henry'ego i Marie-Antoinette) do rozpoczęcia wykopalisk w 1964.

Jaskinia Arago, położona na terenie francuskiej gminy Tautavel, użytkowana była od 600 000 do 400 000 lat temu^[4]. Jest jedną z najwcześniej odkrytych jaskiń z osadami zawierającymi artefakty ze środkowego plejstocenu w Pirenejach^[5]. Znalezione w niej narzędzia przypominające tasaki i dłuta zostały stworzone przez kulturę tajacką^[6]. Obecnie rozmiary jaskini są mniejsze niż za czasów życia znalezionego hominida – ma ona 30 metrów długości i od 10 do 15 metrów szerokości. W 2007 Instytut Paleoantropologii i Europejskie Centrum Badań Prehistorii w Tautavel, które prowadziły wykopaliska, skontaktowały się z Państwową Szkołą Nauk Geograficznych (ENSG), w celu stworzenia trójwymiarowego modelu jaskini.

Osobny artykuł: Arago (jaskinia).

Odkrycie i wybrane skamieniałości

W jaskini Arago znaleziono szczątki kości dwóch człowiekowatych: samicy w wieku ponad czterdziestu lat i samca w wieku nie więcej niż dwadzieścia lat^[1]. W promieniu pięciu kilometrów od jaskini znaleziono kamienne narzędzia. Znalezione zwierzęce kości wskazują na to, że mieszkańcy jaskini mogli przemierzać odległości do 33 kilometrów w celu znalezienia pożywienia^[7].

Wszystkie kości odkryte w Arago zostały znalezione przez Henry'ego de Lumley^[8] i Marie-Antoinette de Lumley. Obecnie kości znajdują się w Instytucie Paleontologii Ludzkiej w Paryżu. Okaz o nazwie Arago II to niemalże kompletna żuchwa z sześcioma zębami należąca do samicy w wieku 40–55 lat. Okaz Arago XXI to zniekształcony fragment czaszki – z niemalże kompletną twarzoczaszką, kością czołową i kością klinową – należący do wczesnego neandertalczyka. Arago XLVII to prawa kość ciemieniowa i szwy, które idealnie pasują do Arago XXI. Wiek dwóch ostatnich okazów oszacowano na dwadzieścia lat w chwili śmierci. Na podstawie szeregu promieniotwórczego ustalono wiek skamieniałości na około 450 000 lat, jednak taki wiek jest bliski maksimum, jakie można oszacować tą metodą, zatem szczątki mogą być o wiele starsze^[1].

Męska czaszka zawiera płaskie, cofnięte czoło z silnie zarysowanymi łukami brwiowymi i dużą twarz z prostokątnymi oczodołami. Objętość czaszki to 1150 cm³. Reszta szkieletu została zrekonstruowana na podstawie siedemdziesięciu pięciu szczątków oraz z odlewów skamieniałości znalezionych w innych miejscach. Zakłada się, że szkielety znalezionego gatunku były bardziej wytrzymałe niż u współczesnych ludzi. Wzrost przeciętnych osobników osiągał około 1,65 m, a masa około 50 kg^[9].

Jako że minęły tysiące lat od śmierci Arago XXI, nastąpiły modyfikacje w strukturze kości (zmiany tafonomiczne), zmieniając kształt czaszki^[10]. Spowodowało to lekkie wygięcia niektórych części czaszki, w tym utratę symetrii jej przedniej części^{[potrzebny przypis]}. Komputerowy model trójwymiarowy udostępnił morfometryczną analizę czaszki, co pozwoliło na porównanie jej wymiarów z czaszką człowieka rozumnego^[11], a także na uzyskanie komputerowego obrazu twarzy tego hominida^{[potrzebny przypis]}.

W porównaniu do Homo erectus z północnej Afryki i Chin Homo erectus tautavelensis jest bardziej podobny do wczesnego Homo sapiens. Tworzą one odrębną grupę morfologiczną wraz z innymi europejskimi hominidami środkowego plejstocenu znalezionymi w Steinheim an der Murr, Swanscombe i Pontnewydd, ponieważ wszystkie przypominają swoją budową neandertalczyka. Najstarsze niebezpośrednie dowody na występowanie człowiekowatych w Europie datowane są na 1–2 miliony lat, a Arago jest z pewnością młodszy. Stalagmity na dnie przykrytym osadem jaskini datowane są dwojako – spektroskopia elektronowego rezonansu paramagnetycznego datuje je na 700 000 lat; z kolei metoda termoluminescencji szacuje ich wiek na 300 000 lat. W jaskini nie znaleziono śladów użycia ognia, popiołu, węgla drzewnego, palonych kamieni ani gliny, co sugeruje, że umiejętność posługiwania się ogniem jest znacznie młodszym odkryciem, aczkolwiek ślady Homo erectus we wschodniej Afryce datowane na 1–4 miliony lat wskazują na wręcz odwrotny scenariusz^[12].

Arago XXI

Arago XXI to zniekształcony fragment czaszki datowany na około 450 000 lat. Został odkryty przez Henry'ego i Marie-Antoinette de Lumley w jaskini Arago^[12]. Hominid miał około dwudziestu lat w chwili śmierci, na co wskazuje stan szwu czołowo-ciemieniowego, a jego płeć jest najprawdopodobniej męska^[13]^[14]^[9].

Archeologowie nie byli zgodni co do wieku hominida. Zauważono jednak podobieństwa morfologiczne między Arago XXI a czaszką z Patralony, która należy do neandertalczyka z późnego plejstocenu^[15]. Dlatego też paleoantropolodzy tacy jak Matt Cartmill i Fred H. Smith uznali okaz Arago XXI za Homo heidelbergensis^[16]^[17].

Ekologia

Ludzie z jaskini Arago żywili się łosiami, danielami zwyczajnymi, reniferami, piżmowołami, bizonami, tarami, dzikimi owcami, kozicami północnymi oraz wymarłymi Stephanorhinusami^[12].

Najczęściej znajdowane szczątki z okresu interglacjału należą do Cervus elaphus acoronatus, Cervus elaphoids (dwa gatunki jelenia), Canis etruscus (wilk) i Ursus deningeri(inne języki) (niedźwiedź). Te z okresu zlodowacenia to najczęściej Equus mosbachensis (koń)^[18], Ovis ammon antiqua (muflon), Cervus elaphus acoronatus (jeleń), a także Hemitragus bonali (tar)^[19]^[20].

Prace wykopaliskowe w jaskini Arago, lato 2002
Prace wykopaliskowe w jaskini Arago, lato 2008
Kamienne narzędzie znalezione w jaskini
Rzeka Verdouble u stóp jaskini Arago

Szczątki niedźwiedzia znalezione na spągowej powierzchni jaskini (Muzeum Prehistoryczne w Tautavel)
Skamieniałości renifera
Replika żuchwy okazu XIII
Rekonstrukcja szkieletu człowieka z Tautavel

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Bernard A. Wood: Wiley-Blackwell Encyclopedia of Human Evolution. Chichester, West Sussex: John Wiley & Sons, 2011. ISBN 1-4051-5510-8. [dostęp 2017-04-08]. (ang.).
↑ (fr.) Marcel de Serres (1783-1862), data.bnf.fr
↑ Milutin Garašanin: The Stone Age in the Central Balkan Area. W: John Boardman: The Cambridge Ancient History: The Prehistory of the Balkans; and the Middle East and the Aegean World, Tenth to Eighth Centuries B.C.. Wyd. 2. T. 3. Cambridge University Press, 1982, s. 79. ISBN 0-521-22496-9. [dostęp 2017-04-08]. (ang.).
↑ Guillaume Espinasse, Dimitri Pérès. Fouilles d'été à Tautavel. „Saga Information”. 283, s. 7-10, styczeń 2009. Société Amicale des Géologues Amateurs. [dostęp 2017-04-09]. (fr.).
↑ Louise Byrne. Lithic tools from Arago cave, Tautavel (Pyrénées-Orientales, France): behavioural continuity or raw material determinism during the Middle Pleistocene?. „Journal of Archaeological Science”. 31 (4), s. 351–364, kwiecień 2004. DOI: 10.1016/j.jas.2003.07.008. [dostęp 2017-04-09]. (ang.).
↑ Specialised hunter gatherers. W: John Wymer: The Palaeolithic Age. Taylor & Francis, 1982, s. 121–122. ISBN 0-7099-2710-X. (ang.).
↑ Henry de Lumley i inni. Habitat and behaviour of paleolithic hunters at the Caune de l’Arago (600,000–400,000 years). „L’anthropologie”. 108 (2), s. 159-184, 2004. DOI: 10.1016/j.anthro.2004.05.001. [dostęp 2017-04-09]. (fr.).
↑ Henry de Lumley, préhistorien. Hominidés.com. [dostęp 2017-04-08]. (fr.).
↑ ^a ^b Homme de Tautavel (Homo erectus). Hominidés.com. [dostęp 2017-04-08]. (fr.).
↑ Marcia S. Ponce de León, Christoph P. E. Zollikofer. Neanderthal cranial ontogeny and its implications for late hominid diversity. „Nature”. 412, s. 534-538, 2 sierpnia 2001. DOI: 10.1038/35087573. [dostęp 2017-04-08].
↑ ArghyroA. Paouri ArghyroA. i inni, ang.: 3D Imagery and Paleontology (I) : Shape differences between the skull of Modern Man and that of Tautavel Man / fr.: Imagerie 3D et Paléontologie : les différences de forme entre le crâne de l'Homme Moderne et de l'Homme de Tautavel (V.1) [online], do 4:03 opis procesu, Inria (Institut national de recherche en informatique et en automatique(inne języki)), 1999 (fr. • ang.).
↑ ^a ^b ^c Christopher Chippindale. At home with the first Europeans. „New Scientist”, s. 38-42, 9 października 1986. ISSN 0262-4079. [dostęp 2017-04-08]. (ang.).
↑ Horst Seidler, Dean Falk, Chris Stringer, Harald Wilfing, Gerd B Müller, Dieter zur Nedden, Gerhard W Weber, Wolfgang Reicheis, Jean-Luis Arsuaga. A comparative study of stereolithographically modelled skulls of Petralona and Broken Hill: Implications for future studies of middle Pleistocene hominid evolution. „Journal of Human Evolution”. 33 (6), s. 691–703, grudzień 1997. DOI: 10.1006/jhev.1997.0163. PMID: 9467776. [dostęp 2017-04-09]. (ang.).
↑ Winfried Henke, Ian Tattersall (ed.): Handbook of Paleoanthropology. Springer, 2007, s. 1708-1709. ISBN 3-540-32474-7. [dostęp 2017-04-09].
↑ C. B. Stringer. A multivariate study of the Petralona skull. „Journal of Human Evolution”. 3 (5), s. 397–400, wrzesień 1974. DOI: 10.1016/0047-2484(74)90202-4. [dostęp 2017-04-09]. (ang.).
↑ Chapter Six: The Big-Brained Ape: Regional Variation and Evolutionary Trends in the Middle Pleistocene. W: Matt Cartmill, Fred H. Smith: The Human Lineage. Hoboken, New Jersey: John Wiley & Sons, 30 marca 2009, s. 314. ISBN 978-0471214915. [dostęp 2017-04-09].
↑ Aris N. Poulianos. Pre-Sapiens Man in Greece. „Current Anthropology”. 22 (3), s. 287-288, czerwiec 1981. DOI: 10.1086/202667. [dostęp 2017-04-09]. (ang.).
↑ Driss Bellai. Le Cheval du Gisement de Pléiscène de moyen de la caune l'Arago (Tautavel Pyrénées Orientales France). „Quaternaire”. 9 (4), s. 325–335, 1998. DOI: 10.3406/quate.1998.1614. [dostęp 2017-04-09]. (fr.).
↑ L. Jourdan, A.-M. Moigne: Les faunes de l’Arago à Tautavel. Signification stratigraphique, paléoclimatique, paléoécologique et palétnographique. W: H. de Lumley, J. Labeyrie: Datations absolues et analyses isotopiques en Préhistoire, méthodes et limites. Colloque International C.N.R.S, 1981, s. 253-258. (fr.).
↑ Clive Gamble: The Palaeolithic Societies of Europe. Cambridge: Cambridge University Press, 1999, s. 148-149. ISBN 0-521-65872-1. [dostęp 2017-04-09]. (ang.).

[wiley-1] Bernard A. Wood: Wiley-Blackwell Encyclopedia of Human Evolution. Chichester, West Sussex: John Wiley & Sons, 2011. ISBN 1-4051-5510-8. [dostęp 2017-04-08]. (ang.).

[2] (fr.) Marcel de Serres (1783-1862), data.bnf.fr

[3] Milutin Garašanin: The Stone Age in the Central Balkan Area. W: John Boardman: The Cambridge Ancient History: The Prehistory of the Balkans; and the Middle East and the Aegean World, Tenth to Eighth Centuries B.C.. Wyd. 2. T. 3. Cambridge University Press, 1982, s. 79. ISBN 0-521-22496-9. [dostęp 2017-04-08]. (ang.).

[4] Guillaume Espinasse, Dimitri Pérès. Fouilles d'été à Tautavel. „Saga Information”. 283, s. 7-10, styczeń 2009. Société Amicale des Géologues Amateurs. [dostęp 2017-04-09]. (fr.).

[5] Louise Byrne. Lithic tools from Arago cave, Tautavel (Pyrénées-Orientales, France): behavioural continuity or raw material determinism during the Middle Pleistocene?. „Journal of Archaeological Science”. 31 (4), s. 351–364, kwiecień 2004. DOI: 10.1016/j.jas.2003.07.008. [dostęp 2017-04-09]. (ang.).

[6] Specialised hunter gatherers. W: John Wymer: The Palaeolithic Age. Taylor & Francis, 1982, s. 121–122. ISBN 0-7099-2710-X. (ang.).

[7] Henry de Lumley i inni. Habitat and behaviour of paleolithic hunters at the Caune de l’Arago (600,000–400,000 years). „L’anthropologie”. 108 (2), s. 159-184, 2004. DOI: 10.1016/j.anthro.2004.05.001. [dostęp 2017-04-09]. (fr.).

[hominides.com-8] Henry de Lumley, préhistorien. Hominidés.com. [dostęp 2017-04-08]. (fr.).

[homme-9] Homme de Tautavel (Homo erectus). Hominidés.com. [dostęp 2017-04-08]. (fr.).

[10] Marcia S. Ponce de León, Christoph P. E. Zollikofer. Neanderthal cranial ontogeny and its implications for late hominid diversity. „Nature”. 412, s. 534-538, 2 sierpnia 2001. DOI: 10.1038/35087573. [dostęp 2017-04-08].

[11] ArghyroA. Paouri ArghyroA. i inni, ang.: 3D Imagery and Paleontology (I) : Shape differences between the skull of Modern Man and that of Tautavel Man / fr.: Imagerie 3D et Paléontologie : les différences de forme entre le crâne de l'Homme Moderne et de l'Homme de Tautavel (V.1) [online], do 4:03 opis procesu, Inria (Institut national de recherche en informatique et en automatique(inne języki)), 1999 (fr. • ang.).

[scientist-12] Christopher Chippindale. At home with the first Europeans. „New Scientist”, s. 38-42, 9 października 1986. ISSN 0262-4079. [dostęp 2017-04-08]. (ang.).

[13] Horst Seidler, Dean Falk, Chris Stringer, Harald Wilfing, Gerd B Müller, Dieter zur Nedden, Gerhard W Weber, Wolfgang Reicheis, Jean-Luis Arsuaga. A comparative study of stereolithographically modelled skulls of Petralona and Broken Hill: Implications for future studies of middle Pleistocene hominid evolution. „Journal of Human Evolution”. 33 (6), s. 691–703, grudzień 1997. DOI: 10.1006/jhev.1997.0163. PMID: 9467776. [dostęp 2017-04-09]. (ang.).

[14] Winfried Henke, Ian Tattersall (ed.): Handbook of Paleoanthropology. Springer, 2007, s. 1708-1709. ISBN 3-540-32474-7. [dostęp 2017-04-09].

[15] C. B. Stringer. A multivariate study of the Petralona skull. „Journal of Human Evolution”. 3 (5), s. 397–400, wrzesień 1974. DOI: 10.1016/0047-2484(74)90202-4. [dostęp 2017-04-09]. (ang.).

[16] Chapter Six: The Big-Brained Ape: Regional Variation and Evolutionary Trends in the Middle Pleistocene. W: Matt Cartmill, Fred H. Smith: The Human Lineage. Hoboken, New Jersey: John Wiley & Sons, 30 marca 2009, s. 314. ISBN 978-0471214915. [dostęp 2017-04-09].

[17] Aris N. Poulianos. Pre-Sapiens Man in Greece. „Current Anthropology”. 22 (3), s. 287-288, czerwiec 1981. DOI: 10.1086/202667. [dostęp 2017-04-09]. (ang.).

[18] Driss Bellai. Le Cheval du Gisement de Pléiscène de moyen de la caune l'Arago (Tautavel Pyrénées Orientales France). „Quaternaire”. 9 (4), s. 325–335, 1998. DOI: 10.3406/quate.1998.1614. [dostęp 2017-04-09]. (fr.).

[19] L. Jourdan, A.-M. Moigne: Les faunes de l’Arago à Tautavel. Signification stratigraphique, paléoclimatique, paléoécologique et palétnographique. W: H. de Lumley, J. Labeyrie: Datations absolues et analyses isotopiques en Préhistoire, méthodes et limites. Colloque International C.N.R.S, 1981, s. 253-258. (fr.).

[20] Clive Gamble: The Palaeolithic Societies of Europe. Cambridge: Cambridge University Press, 1999, s. 148-149. ISBN 0-521-65872-1. [dostęp 2017-04-09]. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]