Dezintegracja pozytywna

Dezintegracja pozytywna – teoria zdrowia psychicznego sformułowana przez Kazimierza Dąbrowskiego, przedstawiciela ruchu higieny psychicznej w Polsce. Zdrowie psychiczne w rozumieniu tej teorii to zdolność do rozwoju wewnętrznego w kierunku wszechstronnego rozumienia, przeżywania, odkrywania i tworzenia coraz wyższej hierarchii rzeczywistości i wartości aż do konkretnego ideału indywidualnego i społecznego poprzez procesy dezintegracji pozytywnej i cząstkowej integracji wtórnej.

Według tej definicji zdrowie psychiczne to dynamiczny proces psychiczny, a nie stan. W pojęciu tym Dąbrowski uwzględniał osiąganie wielopoziomowego dobrostanu, tak osobistego, społecznego jak i duchowego.

Swoją zasadniczą koncepcję oparł na hierarchii wartości, czyli budowaniu układu wartości, gdzie wybory niższego rzędu są podporządkowywane wartościom rzędu wyższego. Proces budowania tej hierarchii jest z założenia twórczy i pełen niepowodzeń, dlatego psychonerwice uważał nie za chorobę, a naturalny sposób tworzenia się tej hierarchii. Choroba to w jego ujęciu stan wyłączenia się jednostki z procesu transgresji (np. psychopatia).

Założenia teorii dezintegracji pozytywnej

1. Charakterystyczną właściwością człowieka jest naturalna tendencja do rozwoju.
2. Na poziomie fizycznym rozwój ten odbywa się z konieczności.
3. Człowiek jest istotą psychofizyczną.
4. Poza rozwojem fizycznym u niektórych ludzi następuje, niejako obok, rozwój duchowy, intelektualny („rozwój osobowy”).
5. Rozwój sfery duchowej rozluźnia jedność psychofizyczną osoby.
6. Rozwój duchowy rozbija zespoły prymitywne oraz jedność pierwotnej struktury jednostki. W ten sposób, poprzez dezintegrację pozytywną, jednostka rozwija się, ale jednocześnie traci swoją spoistość.
7. Instynkt rozwojowy rozbijający pierwotną strukturę dąży do odbudowania jedności na wyższym poziomie.

W jego koncepcji życie człowieka jest oparte na trzech głównych czynnikach:

• fizjologii organizmu
• uwarunkowaniu społecznym
• Czynniku Trzecim, wewnętrznej sile autokreacji.

To właśnie ów Czynnik Trzeci odpowiada za samodoskonalenie się, rozwój, a w konsekwencji za zdrowie psychiczne człowieka. Jego obecność objawia się w różnych kanałach, między innymi psychomotorycznym, sensualnym, intelektualnym czy emocjonalnym. Im większa wrażliwość w danym kanale, tym większy potencjał jednostki do rozwoju, ale poszczególne kanały nie są w tym procesie jednakowo uprzywilejowane.

Rozwój polega na szeregu procesów o charakterze dezintegracyjnym i integracyjnym.

• Dezintegracja to rozpadanie się całości na części składowe, przetwarzanie się jednych struktur osobowości w drugie, rozchwianie i popadanie ze skrajności w skrajność, brak harmonii i równowagi wewnętrznej, czemu towarzyszy cierpienie.

• Integracja jest to scalanie, zespolenie się cech osobowości, tworzenie całości z części, zwarta struktura odpowiadająca harmonii i równowadze wewnętrznej człowieka.

Poziomy rozwoju

Dąbrowski wyróżnił 5 zasadniczych poziomów rozwoju:

1. Integracja pierwotna

• poziom najmniej zróżnicowany, brak w nim dynamizmów rozwojowych,
• zewnętrzność, sztywność, brak związków uczuciowych z innymi ludźmi (ludzie traktowani są jak przedmioty),
• brak refleksji i konfliktów wewnętrznych, a występują konflikty zewnętrzne z otoczeniem,
• zachowanie jest egoistyczne i egocentryczne i ma na celu zaspokajanie własnych, podstawowych potrzeb,
• dominacja czynnika dziedzicznego
• "Jednostki w stanie prymitywnej integracji stanowią większość społeczeństwa. Bardzo prymitywna integracja cechuje natomiast psychopatów".

2. Dezintegracja jednopoziomowa i jednokierunkowa

• rozbicie wewnętrzne polega na zabrnięciu w jakiś ślepy zaułek osobowości, zejście na manowce, czemu towarzyszy chaos myśli i uczuć,
• pojawia się czynnik drugi, społeczny, w postaci związków międzyludzkich czy liczenia się z opinią innych ludzi,
• pojawiają się formy pobudliwości psychicznej: psychomotoryczna i zmysłowa,
• pojawiają się pierwsze dynamizmy rozwojowe, jak, obok konfliktów zewnętrznych, konflikty wewnętrzne, empatia, identyfikacja, ambiwalencje i ambitendencje,
• dominuje relatywizm wartości,
• zachowanie może nie mieć żadnej orientacji i jest podatne na zmiany mody, ideologii, przywódców bez zdolności wartościowania. Obejmuje ono wszystko, co nie ukierunkowane, dziwaczne, nie dające się przewidzieć, pozbawione refleksji i zróżnicowania uczuć,
• brak przemiany wewnątrzpsychicznej,
• "Często mamy na tym poziomie do czynienia z myślami i tendencjami samobójczymi, stąd też rekrutuje się najwięcej zaburzeń i chorób psychicznych"

3. Dezintegracja wielopoziomowa spontaniczna

• następuje zróżnicowanie struktur i funkcji psychicznych oraz ich hierachizacja i dążenie do uporządkowania wewnętrznego,
• pojawiają się kolejne formy wzmożonej pobudliwości psychicznej, jak wyobrażeniowa, intelektualna i uczuciowa oraz kolejne dynamizmy: hierachizacja, niezadowolenie z siebie, poczucie niższości oraz poczucie wstydu i winy, zaniepokojenie sobą i zdziwienie sobą,
• obok czynnika drugiego społecznego zaczyna dominować czynnik trzeci objawiający się pojawieniem się samorealizacji,
• człowiek coraz jaśniej zdaje sobie sprawę, jaki jest naprawdę (ja realne), a jaki powinien być (ja idealne) i zaczyna budować ideał swojej osobowości,
• przeważają konflikty wewnętrzne nad zewnętrznymi, może wystąpić nieprzystosowanie pozytywne, poświęcenie,
• występują głębokie związki uczuciowe, refleksyjność, niepokój egzystencjalny itp.

4. Dezintegracja wielopoziomowa zorganizowana

• na tym poziomie występuje świadome kształtowanie własnej osobowości, wewnętrznie sterowana i determinowana organizacja rozwoju, dążenie do syntezy, harmonii i integracji wewnętrznej,
• utrwalają się formy wzmożonej pobudliwości psychicznej i dynamizmy poziomu 3, a także pojawiają się nowe dynamizmy, jak stosunek podmiot – przedmiot w sobie, samoświadomość, samokontrola, samowychowanie, autopsychoterapia, autentyzm, autonomia, odpowiedzialność,
• przekształcenia wewnątrzpsychiczne dokonują się w sposób świadomy,
• widoczne dążenie do równowagi i integracji wewnętrznej poprzez przekształcenie powinności w rzeczywistość oraz poprzez realizowanie własnego ideału osobowości i urzeczywistnianie ideałów społecznych.

5. Integracja wtórna

• harmonijna jedność osobowości, równowaga i synteza wewnętrzna, dokonująca się poprzez urzeczywistnienie się ideału osobowości, kiedy człowiek rzeczywiście staje się taki, jaki powinien i chciałby być,
• brak konfliktów wewnętrznych,
• jeśli w procesach dezintentegracyjnych następowały w osobowości zmiany jakościowe, to na poziomie integracji wtórnej występują już tylko zmiany ilościowe,
• poziom ten osiągany jest niezwykle rzadko, przy czym często obserwuje się okresowe powroty do poziomu czwartego.

Wskaźniki rozwoju osobowego

Do głównych wskaźników rozwoju osobowego K. Dąbrowski zaliczył, m.in.:

1. wzmożoną pobudliwość psychiczną,
2. niski próg frustracji,
3. nerwice i psychonerwice,
4. konflikty wewnętrzne,
5. przystosowanie i nieprzystosowanie pozytywne.

Doktoraty na podstawie DP

Filozofia człowieka:

• Tadeusz Kobierzycki, Człowiek i osobowość w teorii dezintegracji pozytywnej. Analiza filozoficzna, Biblioteka IFiS PAN, Warszawa 1988

• Anna Iwanicka-Maciura, Antropologia filozoficzna w ujęciu polskiej szkoły higieny psychicznej, Uniwersytet Śląski w Katowicach, Wydział Nauk Społecznych, 2004

Teologia duchowości:

• Czesław Kozłowski SJ, Esercizi Spirituali di S. Ignazio alla luce della Teoria della Disintegrazione Positiva di K. Dabrowski, PUG, Roma 1980 PUG /Uniwersytet Gregorianum w Rzymie, Wydział Duchowości/

Psychologia kliniczna:

• Zofia Paśniewska-Kuć, Potencjalność samorozwoju osób z nerwicą natręctw (Próba skonstruowania modelu nerwicy natręctw w oparciu o teorię dezintegracji pozytywnej. K. Dąbrowskiego), KUL Lublin 1991,
• Anna Mróz, Rozwój osoby według teorii dezintegracji pozytywnej Kazimierza Dąbrowskiego (analiza wybranej grupy), KUL, Lublin 2002.
• Marjorie M. Kaminski Battaglia, A Hermeneutic Historical Study of Kazimierz Dabrowski and his Theory of Positive Disintegration, Virginia Tech, USA, 2002.

Linki zewnętrzne

• dezintegracja.pl - serwis internetowy poświęcony TDP i jej twórcy
• Artykuł Sebastiana Łukomskiego "Dezintegracja pozytywna" w magazynie Esensja
• "Ojciec i syn czyli Gwiezdne Wojny" (cz. I) Marcina Przybyłka
• "Krytyka wzoru osobowości twórczej" Czesława Porębskiego
• "Pomoc w samorozwoju osobowości" (skrypt dla studentów Nauczycielskiego Kolegium Fizyki) (PDF)