Drewniane meczety hypostylowe średniowiecznej Anatolii

Drewniane meczety hypostylowe średniowiecznej Anatolii^[a]
	Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
	; Wnętrze Meczetu Eşrefoğlu w 2008 roku
Państwo	Turcja
Typ	kulturowy
Spełniane kryterium	II, IV
Numer ref.	1694
Region	Europa i Ameryka Północna
	Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę	2023; na 45. sesji
	38°45′18,13″N 30°31′46,47″E/38,755036 30,529575
	Multimedia w Wikimedia Commons
	↑ Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO ; ↑ Oficjalny podział dokonany przez UNESCO ;

Drewniane meczety hypostylowe średniowiecznej Anatolii (tur. Anadolu’nun Orta Çağ Dönemi Ahşap Hipostil Camileri^[1]) – obiekt kulturowy z listy światowego dziedzictwa UNESCO obejmujący pięć meczetów wzniesionych w Anatolii od końca XIII do połowy XIV wieku, znajdujących się na terenie pięciu różnych prowincji współczesnej środkowo-zachodniej Turcji.

Budynki charakteryzują się unikalną konstrukcją z murowanymi ścianami zewnętrznymi oraz rzędami drewnianych kolumn (hypostyl) znajdujących się wewnątrz, na których wsparte są drewniane stropy każdego meczetu. Wnętrza są bogato zdobione dekoracjami snycerskimi, rękodzielniczymi i malarskimi oraz z wykorzystaniem elementów wyposażenia. Budowle stanowią reprezentatywny przykład architektury islamskiej okresu seldżuckiego w Anatolii^[2].

W 2018 roku obiekt znalazł się na tureckiej liście informacyjnej – liście obiektów rozważanych do zgłoszenia na listę światowego dziedzictwa UNESCO^[3]. Meczety wpisano na tę listę w 2023 roku podczas odbywającej się w Rijadzie 45. sesji Komitetu Światowego Dziedzictwa^[4]^[5].

Lokalizacja

Wpis seryjny na listę światowego dziedzictwa UNESCO o nazwie Drewniane meczety hypostylowe średniowiecznej Anatolii obejmuje pięć komponentów, którymi są zabytkowe meczety zbudowane między końcem XIII a początkiem XIV wieku, znajdujące się w pięciu rożnych tureckich prowincjach w środkowej Anatolii. Należą do nich^[2]:

Wielki Meczet(inne języki) w Afyonkarahisarze (tur. Afyonkarahisar Ulu Camii), w prowincji Afyonkarahisar, zbudowany w latach 1272–1277,
Meczet Arslanhane(inne języki) (tur. Arslanhane Camii) w dystrykcie Altındağ(inne języki), w Ankarze, zbudowany w latach 1289–1290,
Wielki Meczet(inne języki) w Sivrihisarze(inne języki) (tur. Sivrihisar Ulu Camii), w prowincji Eskişehir, zbudowany w latach 1274–1275,
Meczet Mahmuda Beja(inne języki) (tur. Mahmut Bey Camii) w Kasabie(inne języki), w prowincji Kastamonu, zbudowany w latach 1366–1367,
Meczet Eşrefoğlu(inne języki) (tur. Eşrefoğlu Camii) w Beyşehirze, w prowincji Konya, zbudowany w latach 1296–1299.

Łączna powierzchnia wpisanego dobra wynosi 0,61 ha, natomiast łączny obszar stref buforowych wokół każdego z komponentów wynosi 36,66 ha^[5]. Wszystkie meczety podlegają ochronie na mocy tureckiej ustawy o ochronie dóbr kulturowych i przyrodniczych (tur. Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu) z 1983 roku^[2].

Drewniane meczety hypostylowe średniowiecznej Anatolii na mapie Turcji

Charakterystyka

Wpisane na listę światowego dziedzictwa meczety to budowle, których ściany zewnętrzne są murowane, wykonane z ciosanych polnych kamieni, natomiast konstrukcje wnętrz wykonane są z drewna^[2]. Główne sale modlitewne każdego z budynków nakryte są płaskimi drewnianymi stropami składającymi się z belek biegnących prostopadle bądź równolegle do ściany kıbla (zawierającej mihrab)^[2]. Stropy podparte są licznymi drewnianymi kolumnami, co tworzy wnętrza typu hypostylowego^[2]. Kapitele drewnianych kolumn są bogato zdobione drewnianymi mukarnasami lub marmurowymi spoliami, które – podobnie jak belki stropowe i podtrzymujące je konsole – są misternie i ręcznie malowane naturalnymi barwnikami zwanymi kalemişi^[2].

Wnętrza meczetów zdobią również ręcznie wykonane kunsztowne dekoracje snycerskie, wykorzystane w elementach architektonicznych oraz elementach wyposażenia, np. minbarach; w części budowli zachowały się kunsztowne minbary z końca XIII wieku wykonane w technice kündekari (połączenia na wpust i pióro), na których znajdują się inskrypcje z nazwiskami rzemieślników, którzy je wykonali^[2].

Meczety Arslanhane, Eşrefoğlu i Mahmuda Beja wzniesione są na planie podłużnym, bazylikowym, zaś wielkie meczety w Sivrihisarze i Afyonkarahisarze mają plan typu Kûfe (sakwy)^[2]. Budowle pierwotnie kryte były płaskimi dachami ziemnymi, współcześnie wszystkie mają dachy dwuspadowe pokryte dachówkami, miedzią lub ołowiem^[2].

Budynki zachowały wysoki stopień autentyczności oraz ciągle pełnią swoją pierwotną funkcję – regularnie odprawiane są w nich muzułmańskie modły^[2].