Fenologia
Fenologia (gr. phaínomai – przejawiam, pokazuję się[1]) – nauka badająca zależność pomiędzy zmianami czynników klimatycznych a periodycznymi zjawiskami w przyrodzie ożywionej, takimi jak kiełkowanie, kwitnienie, owocowanie, zrzucanie liści u roślin, zapadanie w sen zimowy, odloty ptaków do cieplejszych regionów, wystąpienie dwóch pokoleń u niektórych owadów. Ze względu na przedmiot badań można wyróżnić: fitofenologię, zoofenologię oraz agrofenologię[2].
Sezonową rytmikę zmian fenologicznych, następującą w cyklach rocznych, ukazuje się na mapach za pomocą izofen, linii łączących miejscowości, w których jednocześnie występują dane zjawiska fenologiczne.
Historia
[edytuj | edytuj kod]- Pierwsze zapiski fenologiczne były odnotowywane w latach 1480–1527 na Akademii Krakowskiej w Polsce. Dotyczyły pory zakwitania i owocowania roślin pożytecznych w okolicy Krakowa.
- Karol Linneusz zapoczątkował nowoczesne obserwacje fenologiczne w połowie XVIII wieku i od tego czasu rozwija się w Europie sieć stacji fenologicznych.
- W połowie XIX wieku Adolphe Quételet, ujednolicając metody fenologiczne, opisał około 300 gatunków roślin i zwierząt będących obiektem obserwacji fenologicznych.
- W 1895 roku Egon Ihne zaproponował wydzielenie 7 fenologicznych pór roku.
- Od 2007 roku Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej prowadzi na obszarze Polski systematyczne obserwacje fenologiczne 10 roślin dziko rosnących.
Znaczenie
[edytuj | edytuj kod]W gospodarce rolnej fenologia ułatwia dokonanie wyboru odpowiedniej odmiany rośliny uprawnej, ustalenie terminu siewu i zbioru, przewidywanie pojawienia się szkodników upraw.
Fenologiczne pory roku
[edytuj | edytuj kod]Na podstawie obserwacji fenologicznych dr Egon Ihne w strefie klimatu umiarkowanego można wyróżnić 7 fenologicznych pór roku i ósmą porę, w której następuje przerwa w zjawiskach fenologicznych[3].
| Fenologiczna pora roku |
Obserwowane rośliny | Przeciętny termin | ||
|---|---|---|---|---|
| Legnica | Suwałki | |||
| 1 | Początek wiosny | zakwitanie leszczyny pospolitej, i podbiału pospolitego | 1.03 | 30.03 |
| 2 | Wczesna wiosna | początek listnienia brzozy brodawkowatej, kwitnienie: mniszka lekarskiego, czeremchy zwyczajnej | 24.04 | 4.05 |
| 3 | Pełnia wiosny | zakwitanie kasztanowca zwyczajnego, kwitnienie bzu lilaka | 10.05 | 22.05 |
| 4 | Wczesne lato | zakwita robinia akacjowa | 5.06 | 15.06 |
| 5 | Lato | zakwitanie lipy drobnolistnej | 30.06 | 7.07 |
| 6 | Wczesna jesień | kwitnienie wrzosu zwyczajnego, dojrzewanie owoców kasztanowca zwyczajnego i leszczyny pospolitej | 30.08 | 28.8 |
| 7 | Jesień | żółknięcie liści kasztanowca zwyczajnego, żółknięcie i opadanie liści lipy drobnolistnej i brzozy brodawkowatej | 25.10 | 14.10 |
| 8 | Zima | spoczynek roślin, pokrywa śnieżna | 8.12 | 9.11 |
- podział na 10 – 12 pór roku[6].
- Przedwiośnie (zaranie wiosny)
- Pierwiośnie (wczesna wiosna)
- Wiosna (pełnia wiosny)
- Wczesne lato
- Lato (pełnia lata)
- Późne lato
- Wczesna jesień
- Jesień (pełnia jesieni, złota jesień)
- Późna jesień
- Zima, czasami w obrębie zimy wyróżnia się dodatkowo:
Projekty obserwacji fenologicznej
[edytuj | edytuj kod]Od 2007 r. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej prowadzi na obszarze polski w 51 stacjach systematyczne obserwacje fenologiczne 10 roślin – zakres krajowy.
Projekt „BEAGLE” (ang. Biodiversity Education and Awareness to Grow a Living Environment) międzynarodowe obserwacje fenologiczne 6 gatunków drzew[7].
Projekt „Spring Alive” międzynarodowe obserwacje fenologiczne migracji 5 gatunków ptaków[8][9].
Projekt „Pora na pory – obserwacje fenologiczne” obserwacje fenologiczne 3 gatunków roślin[10].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ fenologia, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2018-03-16].
- ↑ Mała encyklopedia rolnicza, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1964, s. 159.
- ↑ Doc. dr M. Molga, Meteorologia Rolnicza – podręcznik dla studentów wyższych szkół rolniczych, wyd. II, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1966, s. 440–457 (pol.).
- ↑ Agrometeo – Fenologiczne Pory Roku | Fenologia [online], agrometeo.pogodynka.pl [dostęp 2018-03-16] (pol.).
- ↑ Koźmiński i inni, Agrometeorologia, wyd. 2 zm., Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998, ISBN 83-01-12498-9, OCLC 749762721.
- ↑ Marek Snowarski, Fenologia [online], atlas-roslin.pl [dostęp 2018-03-16] (pol.).
- ↑ BEAGLE: Świat wokół nas się zmienia – ale czy my podejmujemy działania, aby stawał się bardziej zrównoważony? [online], beagleproject.org [dostęp 2021-05-17].
- ↑ Spring Alive [online] [dostęp 2018-03-16] (pol.).
- ↑ Spring Alive [online], OTOP [dostęp 2018-03-16] (pol.).
- ↑ Co to jest fenologia? [online], www.zycieaklimat.edu.pl [dostęp 2018-03-16].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]
- Polskie Zawisaki – baza obserwacji zoofenologicznych (fenologia pojawu, wykresy, mapy)
- https://zuchowskipiotr.wixsite.com/obserwacjeprzyrody/fenologiczne-pory-roku – 12 fenologicznych pór roku
- http://s – pszczola.eu/artykuly/kalendarz – fenologiczny/ – Pszczelarski kalendarz fenologiczny