Grupa Kawalerii ppłk. Edwarda Wani

Grupa Kawalerii Pieszej ppłk. Edwarda Wani (Oddział ppłk. Wani)
	Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1939
Rozformowanie	1939
	Dowódcy
Pierwszy	ppłk Edward Wania
	Działania zbrojne
	kampania wrześniowa
	Organizacja
Dyslokacja	Radzyń Podlaski
Rodzaj wojsk	kawaleria
Podległość	Kombinowana Brygada Kawalerii płk Adama Zakrzewskiego, 39 Dywizja Piechoty rez.

Grupa Kawalerii (pieszej) podpułkownika Edwarda Wani – oddział kawalerii Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej improwizowany w trakcie kampanii wrześniowej 1939 roku. Sformowany z jednostek II rzutu mobilizacyjnego Zgrupowania Ośrodków Zapasowych Kawalerii w rejonie Garwolina.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Po zakończeniu mobilizacji alarmowej przez jednostki Mazowieckiej i Pomorskiej Brygady Kawalerii i Centrum Wyszkolenia Kawalerii z Grudziądza, wszystkie nadwyżki mobilizacyjne w postaci kadry zawodowej, powołanych rezerwistów, koni oraz broni, wyposażenia i pozostałości magazynów mobilizacyjnych w dniach od 26 sierpnia do pierwszych dni września 1939 roku dyslokowano w większości transportem kolejowym do Garwolina i okolicznych wsi. Na miejscu poszczególni dowódcy pułkowych oddziałów zbierania nadwyżek i dowódcy ośrodków rozpoczęli prace organizacyjne mające na celu wystawienie szwadronów marszowych dla poszczególnych pułków oraz podjęto dalszy pobór rezerwistów, koni oraz środków transportu w postaci wozów konnych itp. Przygotowywano się też do podjęcia szkolenia i zgrywania pododdziałów. Dowództwo nad Zgrupowaniem Ośrodków Zapasowych objął były komendant Centrum Wyszkolenia Kawalerii – płk Tadeusz Komorowski. Ze względu na przerwanie frontu Armii „Łódź” i Armii „Kraków” przez niemieckie wojska szybkie, od 3 września 1939 roku utworzono Armię „Lublin”, w skład której włączono Zgrupowanie Ośrodków Zapasowych Kawalerii płk. Komorowskiego. Część utworzonych pododdziałów kawalerii 5 września i w dniach następnych wysłano do obrony przepraw na Wiśle pod Brzuminem, Maciejowicami i w Świdrach Małych. Z uwagi na sforsowanie od 9 września 1939 roku środkowej Wisły przez niemieckie jednostki, 9 i 10 września podjęto organizację jednostek bojowych II rzutu mobilizacyjnego z zasobów OZ Kawalerii oraz rozpoczęto ewakuację w kierunku południowo-wschodnim pozostałości OZ. W okresie od 7 do 12 września z zasobów OZ Mazowieckiej BK i CWKaw. w rejonie Garwolina zorganizowano warszawski pułk ułanów. Z zasobów OZ Pomorskiej BK i OZN 1 psk utworzonych w dniach 1 – 12 września, sformowano 13 września w rejonie Radzynia Podlaskiego Grupę Kawalerii byłego komendanta Szkoły Podchorążych Rezerwy Kawalerii ppłk. Edwarda Wani^[1]. Grupa ppłk. Wani (nazywana niekiedy oddziałem ppłk. Wani) weszła między innymi wraz z warszawskim pułkiem ułanów w skład Kombinowanej Brygady Kawalerii płk. Adama Zakrzewskiego byłego dowódcy Pomorskiej BK. Grupa kawalerii ppłk. Edwarda Wani liczyła ponad 1200 żołnierzy^[2]. Stanowiło to siłę 11 szwadronów pieszych i 2, a następnie 4 szwadronów konnych^[3].

Działania bojowe

13 września 1939 roku Grupa Kawalerii ppłk. Wani skoncentrowała się w rejonie Wohynia. Następnie z uwagi na zmianę podporządkowania Kombinowanej BK bezpośrednio dowódcy Frontu Północnego gen. dyw. Stefanowi Dębowi-Biernackiemu, grupa przemaszerowała po osi Parczew-Ostrów Polski-Zezulin, a 14/15 września do Łuszczowa na zachód od Łęcznej. 16/17 września marszem ubezpieczonym grupa dotarła do rejonu Pawłowa^[4]. Od 18 września grupa ppłk. Wani weszła w skład Grupy Operacyjnej gen. bryg. J. Kruszewskiego pozostając w Pawłowie^[5]. Tego dnia do Grupy wcielono taborytów po redukcji taborów Brygady Kawalerii płk. Zakrzewskiego. W trakcie II bitwy pod Tomaszowem Lubelskim grupa ppłk. Wani przydzielona została do 39 Dywizji Piechoty. Nocą 21/22 września przeszła z Horyszowa Polskiego do Cześnik z zadaniem wykonania natarcia w środku ugrupowania dywizji, trzema spieszonymi dywizjonami kawalerii, po obu stronach drogi Cześniki-Brudek oraz na wzgórze 256. Grupa rozpoczęła natarcie 22 września o godz. 10.30 ze wsparciem 81 dywizjonu artylerii lekkiej, po przejściu ok. 300 metrów utknęła w ogniu niemieckiej broni maszynowej i artylerii w pobliżu wsi Brudek. Kawaleria spieszona nie wykorzystała oskrzydlającego nieprzyjaciela natarcia batalionu I/95 pułku piechoty, który opanował Kolonię Wolica Śniatycka i przyległy lasek^[6]. Poniosła ciężkie straty tracąc wielu poległych i rannych, jednym z powodów niepowodzenia, było słabe wyposażenie dywizjonów grupy w broń maszynową. Ostatecznie natarcie dywizjonów spieszonej kawalerii zaległo o godz. 12.00. O godz. 16.00 wojska niemieckiego VII Korpusu Armijnego (27 i 68 DP) przeszły do kontrnatarcia atakując pozycje grupy kawalerii na wzg. 256, w oparciu o drogę Cześniki-Brudek oraz w lesie w rejonie gajówki. Kawalerzyści ppłk. Wani z uwagi na straty i słabe wyposażenie w broń zespołową wycofali się z linii obronnych odsłaniając zgrupowanie artylerii dywizyjnej, wspierającej ogniem natarcie całej 39 DP rez. Wieczorny kontratak polskiej piechoty odzyskał utracone stanowiska. Grupa kawalerii przeszła do odwodu^[7]. Dalsze walki i potyczki grupy kawalerii były prowadzone do 25 września. Tego dnia wieczorem w lasach w rejonie Zamościa, z uwagi na brak amunicji, wyczerpanie żołnierzy, brak zaopatrzenia, napór od strony wschodniej wojsk Armii Czerwonej oraz niskie stany osobowe, grupę kawalerii ppłk E. Wania rozwiązał. Część szwadronów i dywizjonów prowadziła jeszcze walki przez następne dni, aż do całkowitego rozwiązania pododdziałów^[8].

Żołnierze Grupy

dowódca grupy – ppłk Edward Wania^[9]
zastępca dowódcy grupy – ppłk Jerzy Staniszewski^[9]
kwatermistrz – por. Bogdan Antoni Kiersnowski^[9]
adiutant grupy – por. rez. Połczyński^[10]
1 pułk strzelców konnych spieszony – mjr Bohdan Budkowski (2, 3, 4 szwadron, szwadron ckm)^[11]
dywizjon bojowy konny 16 pułku ułanów – rtm. Czesław Dmochowski (6 plutonów konnych, 2 plutony kolarzy, pluton ckm)^[12]
dywizjon bojowy konny 2 pułku szwoleżerów – rtm. Stefan Krzyżanowski (szwadron konny, szwadron ckm)^[13], rtm. dypl. Tadeusz Jerzy Góra^[10]
dywizjon bojowy konny 8 pułku strzelców konnych – rtm. Czesław Mrówczyński^[13] (do 20 IX 1939), rtm. Sozyrko-Malsag (od 22 IX 1939)^[10]
szwadron konny 18 pułku ułanów – rtm. Henryk Odyniec-Dobrowolski^[13]
szwadron konny 1 pułku szwoleżerów – rtm. Jan Ciurlik-Nowiński^[13] (od 20 IX 1939 w Grupie płk Koca)
szwadron pieszy 1 pułku szwoleżerów – por. Antoni Lipkowski^[13]
szwadron konny 7 pułku ułanów – rtm. Ludwik Bernstein^[13]
pluton pionierów 11 szwadronu pionierów (Suwalskiej BK) – por. Jan Alfred Baranowski^[9].

Przypisy

↑ Głowacki 1976 ↓, s. 15-19.
↑ Głowacki 1976 ↓, s. 141.
↑ Gnat-Wieteska 1995 ↓, s. 95-96.
↑ Zakrzewski 1958 ↓, s. 187-200.
↑ Głowacki 1976 ↓, s. 144,146-147.
↑ Maksimiec 2021 ↓, s. 494.
↑ Głowacki 1976 ↓, s. 158-160.
↑ Drozdowski i Jerzykowski 2018 ↓, s. 402-404.
↑ ^a ^b ^c ^d Głowacki 1976 ↓, s. 297.
↑ ^a ^b ^c Gnat-Wieteska 1995 ↓, s. 96.
↑ Gnat-Wieteska 2001 ↓, s. 33.
↑ Drozdowski i Jerzykowski 2018 ↓, s. 400.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Drozdowski i Jerzykowski 2018 ↓, s. 401.

Bibliografia

Ludwik Głowacki: Działania wojenne na Lubelszczyźnie w roku 1939. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie, 1976.
Zbigniew Gnat-Wieteska: 1 pułk strzelców konnych wyd.2. Garwolin: Oficyna wydawnicza Ajaks, 2001, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 1. ISBN 83-88773-44-5.
Krzysztof Drozdowski, Piotr Jerzykowski: 16 Pułk Ułanów Wielkopolskich im. gen. dyw. Gustawa Orlicz-Dreszera 1918-1939. Warszawa: Agencja Wydawnicza CB, 2018. ISBN 978-837339-235-9.
Adam Zakrzewski: Wspomnienia wrzesień 1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1958.
Zbigniew Gnat-Wieteska: Pierwszy Pułk Strzelców Konnych 1806-1944. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen Wydawnictwo Bellona, 1995. ISBN 83-85218-78-8.
Stanisław Krasucki: Pomorska Brygada Kawalerii. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 1994. ISBN 83-85621-59-8.
Stanisław Maksimiec: Front Północny. Organizacja i walki we wrześniu 1939 roku. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2021. ISBN 978-83-8178-582-2.

[CITEREFGłowacki197615-19-1] Głowacki 1976 ↓, s. 15-19.

[CITEREFGłowacki1976141-2] Głowacki 1976 ↓, s. 141.

[CITEREFGnat-Wieteska199595-96-3] Gnat-Wieteska 1995 ↓, s. 95-96.

[CITEREFZakrzewski1958187-200-4] Zakrzewski 1958 ↓, s. 187-200.

[CITEREFGłowacki1976144,146-147-5] Głowacki 1976 ↓, s. 144,146-147.

[CITEREFMaksimiec2021494-6] Maksimiec 2021 ↓, s. 494.

[CITEREFGłowacki1976158-160-7] Głowacki 1976 ↓, s. 158-160.

[CITEREFDrozdowskiJerzykowski2018402-404-8] Drozdowski i Jerzykowski 2018 ↓, s. 402-404.

[CITEREFGłowacki1976297-9] Głowacki 1976 ↓, s. 297.

[CITEREFGnat-Wieteska199596-10] Gnat-Wieteska 1995 ↓, s. 96.

[CITEREFGnat-Wieteska200133-11] Gnat-Wieteska 2001 ↓, s. 33.

[CITEREFDrozdowskiJerzykowski2018400-12] Drozdowski i Jerzykowski 2018 ↓, s. 400.

[CITEREFDrozdowskiJerzykowski2018401-13] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Drozdowski i Jerzykowski 2018 ↓, s. 401.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

Korpus, dywizje, GO Jazdy	KJ DJ 1 DJ 2 DJ DJ WLŚ GOJ
Brygady jazdy (wojenne)	1 BJ 2 BJ 3 BJ 4 BJ 5 BJ 6 BJ 7 BJ 8 BJ 9 BJ
Brygady jazdy	I BJ II BJ III BJ IV BJ V BJ VI BJ VII BJ VIII BJ IX BJ X BJ
Dywizje kawalerii	1 DK 2 DK 3 DK 4 DK
Samodzielne brygady kawalerii	2 SBK 3 SBK 5 SBK 6 SBK 8 SBK 9 SBK
Brygady kawalerii	I BK IV BK VII BK VIII BK X BK XI BK XII BK XIII BK XIV BK XV BK XVI BK XVII BK XVIII BK
Brygady kawalerii (1929–1937)	Brygady 2 DK BK „Brody” BK „Wilno” BK „Kraków” BK „Stanisławów” BK „Rzeszów” BK „Hrubieszów” BK „Baranowicze” BK „Białystok” BK „Poznań” BK „Równe” BK „Suwałki” BK „Toruń” 10 BK
Grupy Operacyjne Kawalerii 1939	GOKaw. nr 1 GOKaw. nr 2
Brygady kawalerii 1939	Mazowiecka BK Kresowa BK Wileńska BK Suwalska BK Krakowska BK Podolska BK Wielkopolska BK Pomorska BK Nowogródzka BK Wołyńska BK Podlaska BK
Jednostki improwizowane w 1939	DK „Zaza” Zbiorcza BK Rezerwowa BK Kombinowana BK BK „Edward” BK „Plis” Zgr. kaw. ppłk. K. Halickiego Grupa Kawalerii Spieszonej ppłk. E. Wani
Pułki ułanów (szwoleżerów)	1 pszw 2 pszw 3 pszw 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27
Pułki strzelców konnych (dragonów)	1 pd 2 pd 3 pd 4 pd 1 psk 2 psk 3 psk 4 psk 5 psk 6 psk 7 psk 8 psk 9 psk 10 psk
Dywizjony artylerii konnej	1 dak 2 dak 3 dak 4 dak 5 dak 6 dak 7 dak 9 dak 10 dak 11 dak 12 dak 13 dak (8)14 dak 15 bak
szwadrony pionierów	1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
szwadrony łączności	1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 10 BK WBPM
Inne	pułk jazdy tatarskiej 1 szwadron tatarski 1 p kaw. KOP
Kawaleria zmotoryzowana	24 p.uł 1 psk 10 psk dppanc 10 BK dr 10 BK dr WBPanc.-Mot.
Ośrodki zapasowe kawalerii	OZ Suw. i Podl. BK OZ Wkp. BK OZ Krak. BK OZ Maz. BK OZ Pom. BK OZ Woł. BK OZ Now. BK OZ Pod. BK OZ Wil. BK OZ Kres. BK
Improwizowane (rezerwowe) oddziały kawalerii (1939)	101 puł. 102 puł. 110 puł. 103 pszw. p kaw. osłonowej „Wołkowysk” Warszawski puł. p marszowy Kresowej BK p marszowy Podolskiej BK p zbiorczy Pomorskiej BK 1 psk (spieszony) dyw. kaw. KOP „Niewirków”