Gustaw Zieliński

Gustaw Zieliński

Data i miejsce urodzenia	1 stycznia 1809 Markowice
Data i miejsce śmierci	23 listopada 1881 Skępe
Dziedzina sztuki	powieść poetycka, poemat
Epoka	romantyzm
Ważne dzieła
Kirgiz

Gustaw Zieliński (ok. 1860)

Tablica w kościele klasztornym w Skępem

Gustaw Zieliński (ur. 1 stycznia 1809 w Markowicach, zm. 23 listopada 1881 w Skępem) – polski pisarz i poeta okresu romantyzmu, uczestnik powstania listopadowego, zesłaniec syberyjski. Zaliczany do „ukraińskiej szkoły poetów”.

Życiorys

Gustaw Zieliński rodził się w rodzinie o bogatych tradycjach niepodległościowych. Jego ojciec Norbert Zieliński (1768–1834) był pułkownikiem kościuszkowskim, a matka – Kazimiera Zielińska (1783–1819) była córką Jana Zielińskiego, posła Sejmu Wielkiego. Miał brata Karola (1812–1827/28) oraz dwie siostry: Eufrozynę i Stefanię (ur. 1815).

Uczęszczał do szkół w Toruniu, Warszawie i Płocku. W 1830 skończył Wydział Prawa i Administracji Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego. W powstaniu listopadowym brał udział jako szeregowiec, po bitwie pod Warszawą zaś otrzymał stopień oficerski. Uniknął represji, uchodząc z korpusem generała Rybińskiego do Prus, ale wrócił do kraju w 1832, korzystając z amnestii. Zawiązał się z ówczesnym literackim środowiskiem warszawskim.

W 1833 został mimowolnie zaangażowany w tzw. „sprawę Zaliwskiego”, za co został uwięziony i zesłany na Syberię. Przebywał w Tobolsku i Iszymiu, gdzie wszedł w środowisko filomatów i dekabrystów. Wrócił do kraju w 1842 i zajął się gospodarką. Nawiązał też znajomości z literatami warszawskimi. Po 1848 współredagował „Bibliotekę Warszawską”. Był jednym z autorów haseł do 28 tomowej Encyklopedii Powszechnej Orgelbranda z lat 1859–1868. Jego nazwisko wymienione jest w I tomie z 1859 roku na liście twórców zawartości tej encyklopedii.

W proteście wobec planów wywołania powstania styczniowego wyjechał za granicę i nie brał w nim udziału. Zgromadził w tzw. Belwederze Skępskim duży księgozbiór, liczący ponad 20 tys. woluminów, w tym kilkadziesiąt inkunabułów, który stał się podstawą obecnej Biblioteki TNP Towarzystwa Naukowego im. Zielińskich w Płocku. Patron Szkoły Podstawowej w Skępem. Został pochowany w Skępem.

Był dwukrotnie żonaty. Jego pierwszą żoną była Urszula Romocka (1827–1853), córka Stanisława Romockiego, kapitana byłych wojsk polskich. Gustaw zaślubił ją w 1844 roku. Mieli trójkę dzieci: Józefa (1845–1906) oraz Stanisława i Marię, którzy nie dożyli nastoletniości. Drugi związek małżeński zawarł z Anielą Romocką (zm. 1870), wdową po Stanisławie Popławskim i córką Hieronima Romockiego, właściciela dóbr Obrowo w powiecie lipnowskim. Mieli 11 dzieci: Karola, Władysława (zm. 1929), Konstantego, Ludwika, Jana, Zofię (zamężna z A. Nałęczem), Kazimierę oraz zmarłych w wieku dziecięcym Ignacego, Adolfa, Stanisława i Stefana. Wnukiem Gustawa był Walenty Zieliński (1877–1947).

Przodkowie

Ludwik Zieliński (1619–1678)

Karol Zieliński (fl. 1690–1727)

Zofia Teresa Brzoszczanka, Brzoska (ur. przed 1668, zm. 1690)

Andrzej (Jędrzej) Zieliński h. Świnka (1710–1777)

Polichron Suchcicki

Anna Suchcicka (fl. 1695)

Marianna Borzewska

Norbert Zieliński h. Świnka (1768–1834)

Karol Mdzewski h. Dołęga

Bogumiła Mdzewska h. Dołęga (ur. ok. 1730, zm. 1819)

Eleonora

Gustaw Zieliński h. Świnka (1809–1881)

Jakub Zieliński (1648–1716)

Józef Zieliński h. Świnka (ur. ok. 1700, zm. 1745)

Izabela Narzymska (zm. 1715)

Jan Zieliński h. Świnka (1739–1805)

Anna Narzymska h. Dołęga (ur. ok. 1690, zm. 1750)

Kazimiera Zielińska h. Świnka (1783–1819)

Antoni Oskierka h. Murdelio (ur. ok. 1670, zm. 1734)

Ludwik Gerwazy Oskierka h. Murdelio (ur. przed 1710, zm. 1770)

Zofia Stadnicka-Kolenda h. Bełty II

Aniela Anna Oskierka h. Murdelio (ur. ok. 1757, zm. 1809)

Michał Jerzy Tyzenhauz h. Bawół (ur. ok. 1670)

Teresa Tyzenhauz h. Bawół

Anna Barbara Bychowiec (ur. ok. 1690)

Twórczość

W 1839 debiutował fragmentem poematu napisanego w Tobolsku pt. Samobójca, wydrukowanym w „Tygodniku Literackim”.

Twórczość Zielińskiego zalicza się do drugiego pokolenia romantyków polskich. Najbardziej znanymi utworami są:

• Samobójca – poemat (wyd. w 1836 r.),
• Kirgiz. Powieść – powieść poetycka (wyd. w 1842 r.),
• Stepy – poemat (wyd. w 1856 r.),
• Czarnoksiężnik Twardowski – dramat (wyd. w 1856 r.)
• Manuela – romans (wyd. pośmiertnie w 1910 r.)

Z nich największą popularność uzyskał Kirgiz, który idealnie trafiał w gusta ówczesnych odbiorców, oferując orientalny kostium, apologię wolności, dychotomię miłości i zemsty. Była to ostatnia w literaturze polskiej manifestacja klasycznej powieści poetyckiej, zbudowana na bajronicznym modelu zemsty. W utworze można odnaleźć nawiązania do mickiewiczowskich Sonetów krymskich, Marii Malczewskiego, a także – Puszkina czy Lermontowa. Wolność w Kirgizie ma wymiar nie tylko jednostkowy, ale jest alegorią każdej wolności i protestem przeciw jej dławieniu. Utwór przełożyli na język niemiecki Adolf Bahn (wyd. 1855), Albert Weiss (wyd. 1858) i Sigmund Ludomir (wyd. 1888), na rosyjski Gieorgij Griebienszczikow (wyd. 1910) oraz na angielski Christina Pawlowski i Edward Pawlowski (wyd. 1990).

Jego wiersz Powrót wiosny opracował na głos z fortepianem Stanisław Moniuszko.

Opracowania naukowe

• O ziemi dobrzyńskiéj. Badanie historyczne (z mapą). „Biblioteka Warszawska”. t. 3, s. 233-283, 525-572, 1861. Warszawa. 
• Wiadomość historyczna o rodzie Świnków oraz rodowód pochodzącej od nich rodziny Zielińskich herbu Świnka, część I. Od najdawniejszych czasów do roku 1600. (wraz z Janem Zielińskim). Toruń: 1880, s. 240.
• Wiadomość historyczna o rodzie Świnków oraz rodowód pochodzącej od nich rodziny Zielińskich herbu Świnka, część II. Od roku 1600 do czasów obecnych. (wraz z Janem Zielińskim). Toruń: 1881, s. 272.

Literatura piękna (pierwsze wydania)

• Wieczór myśliwski. Gawęda. „Biblioteka Warszawska”. t. 3, s. 206-229, 1842. Warszawa. 
• Kirgiz. Powieść. Wilno: 1842, s. 76.
• Poezye Gustawa Zielińskiego. Warszawa: 1846, s. 224.
• Czarnoksiężnik Twardowski. Dwa ustępy z drammatu osnutego na podaniach gminnych. Warszawa: 1856, s. 70.
• Stepy. Poemat. Poznań: Księgarnia Jana Konstantego Żupańskiego, 1856, s. 80.
• Samobójca. Poemat. Toruń: 1878, s. 55.
• Poezye Gustawa Zielińskiego. Wydanie zupełne, poprzedzone życiorysem na podstawie listów poety skreślonym i oceną jego działalności. T. I. Piotr Chmielowski, Józef Zieliński (red.). Toruń: Własność i wydanie rodziny, 1901, s. 359.
• Poezye Gustawa Zielińskiego. Wydanie zupełne, poprzedzone życiorysem na podstawie listów poety skreślonym i oceną jego działalności. T. II. Piotr Chmielowski, Józef Zieliński (red.). Toruń: Własność i wydanie rodziny, 1901, s. 406.
• Manuela. Opowiadanie starego weterana z kampanii napoleońskiej w Hiszpanii. Kraków: Gebethner i Wolff, 1910, s. 190.

Inne

• Żołnierz i lud. Warszawa: P.S.W. „Placówka”, 1919, s. 16.

Bibliografia

• Gustaw Zieliński. Życie i dzieło, Mirosław Krajewski (red.), Rypin 1988.
• Gustaw Zieliński, Kirgiz. Powieść, wstępem poprzedził, przypisami uzupełnił i druku przygotował Mirosław Krajewski, Rypin-Skępe-Płock 2011.
• Mirosław Krajewski, Dobrzyński słownik biograficzny. Ludzie europejskiego regionu, Włocławek 2002, s. 719-724.
• Mirosław Krajewski, Nowy słownik biograficzny Ziemi Dobrzyńskiej, t. 2, Dobrzyńskie Towarzystwo Naukowe, Rypin 2014, ISB 978-83-83043-08-7.
• Mirosław Krajewski, Skępski słownik biograficzny. Bene merentes ad Skempensis, Rypin-Skępe 2023, s. 484-489, ISBN 978-83-63043-31-5.
• G. Zieliński, Kirgiz, wstęp i opr. M. Krajewski
• Alina Witkowska, Ryszard Przybylski: Romantyzm. Wyd. VIII - 3 dodruk. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, s. 472, 678, seria: Wielka Historia Literatury Polskiej. ISBN 978-83-01-13848-6.
• Gustaw Zieliński: Wiadomość historyczna o rodzie Świnków oraz rodowód pochodzącej od nich rodziny Zielińskich herbu Świnka, część II. Od roku 1600 do czasów obecnych. (wraz z Janem Zielińskim). Toruń: 1881, s. 272.

Linki zewnętrzne

• Genealogia dynastyczna
• Twórczość Gustawa Zielińskiego w bibliotece Polona