Przejdź do zawartości

Jan Świerzowicz

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Jan Świerzowicz
Ilustracja
Jan Świerzowicz jako dyrektor gimnazjum w Ostrogu (lata 20.)
Data i miejsce urodzenia

4 kwietnia 1887
Posada Olchowska

Data i miejsce śmierci

4 stycznia 1963
Trzemeszno

Miejsce spoczynku

Cmentarz Posada w Sanoku

Narodowość

polska

Tytuł naukowy

doktor

Edukacja

C. K. Gimnazjum w Sanoku

Uczelnia

Uniwersytet Franciszkański

Stanowisko

nauczyciel, wizytator

Rodzice

Józef, Agnieszka

Małżeństwo

Helena

Odznaczenia
Złoty Krzyż Zasługi (II RP) Złoty Krzyż Zasługi
Multimedia w Wikimedia Commons

Jan Świerzowicz (ur. 4 kwietnia 1887 w Posadzie Olchowskiej, zm. 4 stycznia 1963 w Trzemesznie) – doktor filozofii, polonista, nauczyciel, historyk i krytyk literatury, tłumacz przysięgły, działacz oświatowy i społeczny.

Jan Świerzowicz

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Urodził się 4 kwietnia 1887 w Posadzie Olchowskiej, jako jedno z dziesięciorga dzieci Józefa (1861–1950, murarz) i Agnieszki z d. Satuła (1864–1936)[1][2]. Miał brata Michała (ur. 1889)[3], siostrę Marię (ur. 1900), bliźnięta Władysława i Józefa (ur. 1903)[4]. Wraz z rodziną zamieszkiwał w Posadzie Olchowskiej[1][5] przy ulicy Kazimierza Lipińskiego. W Sanoku uczęszczał do szkoły ludowej. W 1908 zdał z odznaczeniem egzamin dojrzałości w C. K. Gimnazjum w Sanoku (w jego klasie był m.in. Mieczysław Sygnarski)[6][7][8]. Następnie kształcił się na studiach polonistycznych na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Franciszkańskiego we Lwowie od 1908 do 1913. Został działaczem dyrekcji Związku Młodzieży Polskiej „Przyszłość” (PET) we Lwowie[9].

Od 1911 pracował jako nauczyciel-aplikant w C. K. V Gimnazjum we Lwowie. W roku szkolnym 1912/1913 jako kandydat stanu nauczycielskiego został mianowany zastępcą nauczyciela w oddziałach równorzędnych C. K. IV Gimnazjum we Lwowie[10]. 23 maja 1916 zdał egzamin nauczycielski. W roku szkolnym 1920/1921 pracował w IX Państwowym Gimnazjum im. Jana Kochanowskiego we Lwowie, gdzie uczył języka polskiego, języka greckiego, propedeutyki filozofii oraz był zawiadowcą biblioteki polskiej[11]. Od 1923 przez sześć lat był dyrektorem Państwowego Gimnazjum im. Marii Konopnickiej w Ostrogu. W tym okresie prowadził teatr szkolny, reżyserował jego spektakle, wystawiane na obszarze Wołynia. Od 1929 do 1933 był dyrektorem Gimnazjum Państwowego w Trzemesznie[12], a w kolejnych latach od 1933 do 1938 był nauczycielem w gimnazjum w Grodzisku Wielkopolskim, a od 1938 do 1939 w Obornikach. Przyjaźnił się z Janem Kasprowiczem z którym korespondował[13]. Uchwałą Rady Miejskiej w Sanoku z 1936 został uznany przynależnym do gminy Sanok[2].

Po wybuchu II wojny światowej 1939 i kampanii wrześniowej został aresztowany przez Niemców i był więziony w Warszawie na Pawiaku. Zwolniony powrócił na stałe do Sanoka. W okresie okupacji niemieckiej 1939-1945 był organizatorem tajnego nauczania w Sanoku i okolicach oraz w Brzezinach, w Strzyżowie i Rzeszowie[13][14][15] (prowadził je niezależnie od głównego ośrodka[16]; skupił uczniów z obszaru dzielnicy Posada przy Fabryce Wagonów oraz wysiedlonych, pochodzących z terenu Poznańskiego[17]). Tuż po przejściu frontu wschodniego i zakończeniu okupacji niemieckiej w Sanoku z sierpnia 1944 współtworzył Komitet Odbudowy Gimnazjum (wraz z nim m.in. Zofia Skołozdro i Jadwiga Zaleska)[18], w budynku którego stacjonowały wojska sowieckie. Powstałe gremium skierowało do Józefa Stalina telegram z prośbą o opuszczenie gmachu szkoły przez wojska Armii Czerwonej, zaś interwencja zakończyła się oddaniem budynku[18][19].

Na przełomie września i października 1944 wraz z sanocką kadrą nauczycielską (w jej składzie była m.in. Zofia Skołozdro) zorganizował na nowo swoje macierzyste Państwowe Gimnazjum i Liceum im. Królowej Zofii, po czym został wybrany przez grono pedagogów w demokratycznym wyborze jako najstarszy wiekiem na dyrektora tej szkoły[20]. W tym czasie zasiadł w Komisji Weryfikacyjnej, która przekazała do Kuratorium w Rzeszowie protokoły z egzaminów z okresu tajnego nauczania, na podstawie których zostały wydane uczniom świadectwa[21]. Po roku w 1945 ustąpił ze stanowiska (jego następcą został ostatni przedwojenny dyrektor gimnazjum, Andrzej Grasela)[22] i pozostał nauczycielem w szkole. Jednocześnie był także przez rok dyrektorem Prywatnego Gimnazjum i Liceum w pobliskim Zagórzu.

20 czerwca 1946 przemawiał na cmentarzu w Zagórzu podczas uroczystego pochówku ofiar zbrodni w Jasielu (dokonanej przez UPA), określonej wówczas jako dokonaną przez bandytów z NSZ[23]. Był w grupie 16 osób aresztowanych przez NKWD na przełomie września i października 1946 w związku z działalnością w Młodzieży Wielkiej Polski[24]. Wraz z nimi był poddawany śledztwu w gmach przy ul. Tadeusza Kościuszki 4 w Sanoku i więziony w piwnicach tego budynku[24]. Proces tychże zatrzymanych odbył się w lutym 1947 w Rzeszowie[24].

Od 1 kwietnia 1947 był pracownikiem Kuratorium Okręgu Szkolnego w Rzeszowie na stanowisku wizytatora Wydziału Oświaty i Kultury dla Dorosłych. W 1949 uzyskał stopień doktora filozofii na Uniwersytecie Wrocławskim[25]. Został członkiem komisji historyczno-literackiej Polskiej Akademii Nauk. W 1950 powrócił do Sanoka i ponownie pracował w macierzystym Liceum Ogólnokształcącym, a później od 1951 do 1953 w Technikum Budowy Samochodów w Sanoku i od 1958 do 1963 w szkołach mechanicznych, gdzie uczył języka polskiego i języków obcych, w tym języka rosyjskiego[13][26] (później szkoła funkcjonowała pod nazwą Zespół Szkół Technicznych, od 2010 Zespół Szkół nr 3 im. Walentego Lipińskiego i Mateusza Beksińskiego). Pracował także w Technikum Mechanicznym[27]. Od 1952 był zaprzysiężonym tłumaczem sądowym, wykonując przekłady z języków niemieckiego, rosyjskiego, angielskiego, ukraińskiego, białoruskiego, czeskiego[13].

Publikował prace naukowo-literackie, m.in. bibliografię pism Piotra Chmielowskiego. Publikował zarówno wydania osobne, jak i artykuły i recenzje w czasopismach: „Znicz” (Kraków), „Zarzewie”, „Kurier Lwowski”, „Muzeum” (Lwów), „Lech” (Gniezno), „Orędownik na powiaty nowotymski i wolsztyński”, „Myśl Narodowa”[28], „Ruch Literacki” (Warszawa). Także publikował jako tłumacz. Od młodości był bibliofilem, na przełomie lat 50./60. jego kolekcja liczyła ok. 20–24 tys. pozycji[13][29]. W owym czasie był to jeden z największych prywatnych księgozbiorów w Polsce. W jego zawartości była przede wszystkim literatura polska (głównie z epoki romantyzmu) i literatura powszechna, a także stare druki z XV-XVIII wieku, rękopisy, autografy, korespondencja, muzykalia i ryciny. Jan Świerzowicz udostępniał swoje eksponaty badaczom, uczelniom i instytucjom naukowym. Był przewodniczącym działającego przy sanockiej bibliotece od 1956 Koła Miłośników Książki[30], przewodniczącym komitetów redakcyjnych wydawnictw Monografia statystyczna powiatu sanockiego (przed 1960) oraz Monografia Jaćmierza (po 1960)[13]. W Sanoku udzielał wsparcia twórcom „Rocznika Sanockiego”.

Prowadził akcje oświatowe, głównie w ramach Towarzystwa Wiedzy Powszechnej (był prezesem powiatowego oddziału TWP[13]), w trakcie których wygłosił ok. 1000 odczytów (w szczególności w dziedzinie Trzech Wieszczów, Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego i Zygmunta Krasińskiego). Ponadto, w latach powojennych zainicjował pisanie przez młodzież pamiętników z czasu II wojny światowej. Działał społecznie, brał udział w życiu naukowo-kulturalnym, zjazdach literackich, pełnił funkcję przewodniczącego Komitetu Obchodów Tysiąclecia Państwa Polskiego w Sanoku[13][31], pracował przy organizacji „Jubileuszowego Zjazdu Koleżeńskiego b. Wychowanków Gimnazjum Męskiego w Sanoku w 70-lecie pierwszej Matury” z 1958 oraz obchodów 800-lecia miasta Sanoka. W listopadzie 1956 został wybrany przewodniczącym obwodowej komisji wyborczej nr 4 w Sanoku[32]. Na przełomie lat 50./60. był przewodniczącym Komisji Kultury i Oświaty Powiatowej Rady Narodowej (MRN) w Sanoku i pełnił mandat radnego PRN w Sanoku[13].

Grobowiec rodziny Świerzowiczów w Sanoku

Jan Świerzowicz zamieszkiwał w domu przy ulicy Kazimierza Lipińskiego 104[33] nieopodal fabryki Autosan[13] i potoku Dworzysko[34].

Zmarł 4 stycznia 1963 w Trzemesznie podczas zjazdu koleżeńskiego przedwojennych wychowanków tamtejszego gimnazjum[35]. 9 stycznia 1963 został pochowany w grobowcu rodzinnym na Cmentarzu Posada w Sanoku.

Jego żoną była Helena z Lisowskich (1909–1993), także nauczycielka, pochowana na Cmentarzu Centralnym w Sanoku[36][37]. Jego wnuczką jest rzeźbiarka Agnieszka Świerzowicz-Maślaniec[38].

Sanocki poeta Roman Bańkowski zadedykował Janowi Świerzowiczowi wiersz, opublikowany w tomikach poezji pt. Granica milczenia z 1988 oraz Byli wśród nas – inni z 2000[39][40].

Publikacje

[edytuj | edytuj kod]
  • IV. Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum Klasycznego w Trzemesznie za lata szkolne 1929–1932 (1932), artykuły[41]:
    • M. K. Sarbiewski. Próba wizerunku psychologicznego
    • O „Żywych kamieniach W. Berenta”
  • Stanisław Wyspiański
  • Bibliografia Pism Piotra Chmielowskiego (w 30 rocznicę zgonu 1904–1934) (1933)
  • Dwa szkice literackie (Hebbel, Maeterlinck) (1933)
  • Rola oświaty i kultury w odbudowaniu Państwa Polskiego (1935)
  • Szkice literackie: serja pierwsza (1936)
  • Wczoraj i dziś powiatu nowotomyskiego. Jednodniówka wydana z okazji ofiarowania przez F.O.N. broni armii w dniu 10 lipca 1938 w Nowym Tomyślu (1938)
  • Księga pamiątkowa Gimnazjum Męskiego w Sanoku 1888–1958 (1958), rozdziały:
    • Wspomnienia z lat 1901–1908[42]
    • Wojna i okupacja niemiecka w świetle pamiętników uczniowskich[43]
  • Nowa księga przysłów (jeden z 16 autorów, red. Julian Krzyżanowski)[13]
Przekłady
  • Filip Sidney: Obrona poezji (1933, oraz wstęp)
  • Percy Bysshe Shelley: Obrona poezji (1939, oraz wstęp)
Opracowania

Odznaczenia i wyróżnienia

[edytuj | edytuj kod]
  • Złoty Krzyż Zasługi (dwukrotnie: po raz pierwszy 13 kwietnia 1929[44])
  • Nagroda twórcza Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie w dziedzinie upowszechniania nauki i oświaty (1958, za całokształt działalności kulturalno-oświatowej)[13][45]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b CK Gimnazjum Państwowe Wyższe w Sanoku. Katalog główny, rok szkolny 1906/1907 (zespół 7, sygn. 42). AP Rzeszów – O/Sanok, s. 797.
  2. ↑ a b Księga przynależnych do gminy Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka. s. 540 (poz. 731).
  3. ↑ CK Gimnazjum Państwowe Wyższe w Sanoku. Katalog główny, rok szkolny 1906/1907 (zespół 7, sygn. 42). AP Rzeszów – O/Sanok, s. 592.
  4. ↑ Księga urodzeń (1898–1908). Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku. s. 133, 546, 547.
  5. ↑ Edward Zając: Szkice z dziejów Sanoka. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 1998, s. 46. ISBN 83-909787-0-9.
  6. ↑ XXVII. Sprawozdanie Dyrektora c.k. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny1907/8. Sanok: Fundusz Naukowy, 1908, s. 53.
  7. ↑ Absolwenci. 1losanok.pl. [dostęp 2016-03-16].
  8. ↑ Henryk Dróżdź: W naszej Budzie będzie znowu święto!. matura1952.pl. [dostęp 2014-07-02].
  9. ↑ Alojzy Zielecki. Polski ruch niepodległościowy w Sanoku i regionie na tle wydarzeń krajowych przełomu XIX i XX wieku. „Rocznik Sanocki”. Tom IX, s. 197, 2006. Towarzystwo Przyjaciół Sanoka i Ziemi Sanockiej. ISSN 0557-2096. 
  10. ↑ Władysław Kucharski: Przegląd historyczny 50-lecia Gimnazjum IV im. Jana Długosza we Lwowie. W: Władysław Kucharski (red.): Księga pamiątkowa 50-lecia Gimnazjum im. Jana Długosza we Lwowie. Lwów: 1928, s. 80.
  11. ↑ Sprawozdanie Dyrekcji Gimnazjum Państwowego IX Imienia Jana Kochanowskiego we Lwowie za rok szkolny 1921. Lwów: 1921, s. 4.
  12. ↑ Język polski. mbc.malopolska.pl. [dostęp 2014-07-03].
  13. ↑ a b c d e f g h i j k l Julian Woźniak. Ludzie i fakty. Przyjaciel Kasprowicza. „Nowiny”, s. 5, 7, Nr 55 z 5 i 6 marca 1960. 
  14. ↑ Wspomnienia z ławy szkolnej. Jan Świerzowicz. W: Roman Bańkowski: Wspomnienia. Rzeszów: Związek Literatów Polskich Oddział w Rzeszowie, 2000, s. 12. ISBN 83-914224-5-3.
  15. ↑ Wojciech Sołtys. Tajna oświata w powiecie sanockim jako forma walki z okupantem hitlerowskim. „Rocznik Sanocki”. IV, s. 119, 1979. 
  16. ↑ Szkolnictwo średnie ogólnokształcące w powiecie sanockim podczas okupacji - tajne nauczanie sposobem realizacji aspiracji edukacyjnych młodzieży. edujrinne7.w.interia.pl. [dostęp 2014-07-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (4 stycznia 2015)].
  17. ↑ Jacek Chrobaczyński, Szkolnictwo i oświata. Tajne nauczanie w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, s. 688.
  18. ↑ a b Krystyna Chowaniec, Oświata i szkolnictwo. Trudne lata powojenne, W latach powojennych w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, s. 856.
  19. ↑ Jolanta Mazur-Fedak. Szkoła w spódnicy. Historia II Liceum Ogólnokształcącego im. Marii Skłodowskiej-Curie w Sanoku 1927/1928 – 2007/2008. Odcinek trzeci: Okres wojny i pierwsze lata powojenne. „Tygodnik Sanocki”, s. 6, Nr 18 (860) z 2 maja 2008. 
  20. ↑ Zofia Skołozdro: Odrodzenie do życia gimnazjum po wojnie. W: Księga pamiątkowa (obchodów 100-lecia Gimnazjum oraz I Liceum Ogólnokształcącego w Sanoku). Sanok: 1980, s. 81.
  21. ↑ Krystyna Chowaniec, Szkoły ponadpodstawowe. I Liceum Ogólnokształcące, Szkoły ponadpodstawowe, W latach powojennych w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, s. 874.
  22. ↑ Dyrektorzy. g2.sanok.pl. [dostęp 2014-07-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (14 lipca 2014)].
  23. ↑ Masowe morderstwa bandytów NSZ w Leskiem. „Dziennik Rzeszowski”, s. 4, Nr 146 z 29 czerwca 1946. 
  24. ↑ a b c Stanisław Kawski. Poczta. „Nowiny”. Nr 154, s. 3, 10 sierpnia 1993. 
  25. ↑ Kronika kulturalna Ziem Zachodnich. Wrocław. „Polska Zachodnia”. Nr 30, s. 6, 31 lipca 1949. 
  26. ↑ Historia. zs3.sanok.pl. [dostęp 2014-07-03].
  27. ↑ Waldemar Bałda: Sowa i bocian. Opowieść o Posadzie Olchowskiej – III dzielnicy Miasta Sanoka. Kraków: AB Media, 2012, s. 23. ISBN 978-83-935385-7-7.
  28. ↑ Jan Świerzowicz. Powieść o dniu powszednim. „Myśl Narodowa”, s. 649, Nr 41 z 25 września 1938. 
  29. ↑ Kinga Pomes. O prywatnych księgozbiorach mieszkańców Galicji. „Gazeta Uniwersytecka”, s. 17, Nr 4 (74), Wrzesień-Październik 2012. Uniwersytet Rzeszowski. ISSN 1642-6797. 
  30. ↑ Franciszek Oberc: Sanok. Instytucje kultury. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 1999, s. 44. ISBN 83-909787-3-3.
  31. ↑ Uroczystości Tysiąclecia Państwa Polskiego i 800 lat miasta Sanoka. „Nowiny”, s. 1–2, Nr 97 z 25 kwietnia 1960. 
  32. ↑ Władysław Stachowicz. Nr 8: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1867–1990. Miejska Rada Narodowa w Sanoku 1950–1990. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”, s. 155, Sanok: 2008. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN 1731-870X. 
  33. ↑ Zofia Bandurka: Wykaz imienny zaproszonych i obecnych na Zjeździe – przygotowała mgr Zofia Bandurkówna. W: Dwa dni w mieście naszej młodości. Sprawozdanie ze zjazdu koleżeńskiego wychowanków Gimnazjum Męskiego w Sanoku w 70-lecie pierwszej matury w roku 1958. Warszawa: 1960, s. 149.
  34. ↑ Waldemar Bałda: Sowa i bocian. Opowieść o Posadzie Olchowskiej – III dzielnicy Miasta Sanoka. Kraków: AB Media, 2012, s. 95. ISBN 978-83-935385-7-7.
  35. ↑ Według innego źródła 7 stycznia 1963. Por. Jan Świerzowicz. Nekrolog. „Nowiny Rzeszowskie”, s. 5, Nr 6 z 8 stycznia 1963. 
  36. ↑ Księga Zmarłych 1975–1995 Sanok. Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 183 (poz. 81).
  37. ↑ Helena Świerzowicz. cmentarzsanok.zetohosting.pl. [dostęp 2021-11-25].
  38. ↑ Marian Struś. Stanął pomnik Świętego. „Tygodnik Sanocki”, s. 1, Nr 43 (989) z 29 października 2010. 
  39. ↑ Józef Ząbkiewicz. Zeszyt wierszy R. Bańkowskiego. „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 6, Nr 17 (452) z 10–20 czerwca 1988. Sanocka Fabryka Autobusów. 
  40. ↑ Roman Bańkowski: Byli wśród nas – inni. Sanok: Związek Literatów Polskich. Oddział w Rzeszowie, 2000, s. 89. ISBN 83-914224-4-5.
  41. ↑ IV. Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum Klasycznego w Trzemesznie za lata szkolne 1929–1932. Trzemeszno: 1932, s. 3–33.
  42. ↑ Jan Świerzowicz: Wspomnienia z lat 1901–1908. W: Księga pamiątkowa Gimnazjum Męskiego w Sanoku 1888–1958. Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1958, s. 171–177.
  43. ↑ Jan Świerzowicz: Wojna i okupacja niemiecka w świetle pamiętników uczniowskich. W: Księga pamiątkowa Gimnazjum Męskiego w Sanoku 1888–1958. Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1958, s. 281–293.
  44. ↑ M.P. z 1929 r. nr 94, poz. 224 „za zasługi na polu pracy oświatowej i kulturalnej.
  45. ↑ Nagrody twórcze Wojewódzkiej Rady Narodowej. „Nowiny”, s. 2, Nr 168 z 17 lipca 1948. 

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jan_Świerzowicz&oldid=74595876”