Jan Dismas Zelenka

Jan Dismas Zelenka
Jan Lukáš Zelenka
Data i miejsce urodzenia	16 października 1679 ; Louňovice pod Blaníkem
Data i miejsce śmierci	23 grudnia 1745 ; Drezno
Instrumenty	kontrabas
Gatunki	muzyka poważna
Zawód	kontrabasista, kapelmistrz, kompozytor
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Jan Dismas Zelenka, właśc. Jan Lukáš Zelenka (ur. 16 października 1679 w Louňovicach pod Blaníkem, zm. 23 grudnia 1745 w Dreźnie) – czeski, niemieckojęzyczny kompozytor epoki późnego baroku, kontrabasista i kapelmistrz.

Życiorys

Jan Lukáš Zelenka urodził się w Louňovicach pod Blaníkem 16 października 1679 roku, w rodzinie Jiříego i Marii Magdaleny Hajek. Był najstarszym z ośmiu rodzeństwa. Ojciec był nauczycielem i organistą w katolickim kościele parafialnym w Louňovicach. Jan Zelenka został ochrzczony jako Jan Lukáš. Używanie przez niego zmienionych imion Jan Dismas odnotowane zostało w źródłach pisanych od 1704 roku^[1].

Muzyk przeniósł się z Czech do Drezna około 1710 roku. Znalazł zatrudnienie w kapeli na dworze Augusta II Mocnego, który przeszedł na katolicyzm, stając się królem Polski w 1697 roku. August II przebudował teatr pałacowy w kościół katolicki. Zelenka był kontrabasistą. Większość życia spędził na dworze drezdeńskim. Prawdopodobnie odbył podróż do Wenecji. Dwa lata spędził w Wiedniu, studiując u Johanna Josepha Fuxa^[2].

Zelenka komponował niemal wyłącznie dzieła religijne, dlatego nazywany jest czasem „katolickim Bachem”, jednak ze względu na obecność wirtuozerii w jego muzyce skrzypcowej wspominany jest też czasem jako „czeski Vivaldi”. Zmarł w Dreźnie 23 grudnia 1745 roku^[3].

Dzieła

Kompletny spis utworów Zelenki zawiera niemal 250 utworów, przeważnie o charakterze religijnym, w tym 21 mszy (jedna zaginęła), 4 requiem, 2 wielkie oratoria, 2 Magnificat i Te Deum, 13 litanii, wiele psalmów, hymnów i antyfon.

Do najważniejszych należą przede wszystkim msze, skomponowane w ostatnich 10 latach życia, oratoria i litanie.

Szczyt jego twórczości świeckiej, a zarazem szczytowy barok muzyczny reprezentuje Sub olea pacis et palma virtutis i jego utwory instrumentalne.

Kompletny katalog dzieł Zelenki stworzył niemiecki muzykolog, Wolfgang Reiche^[4].

Msze i Requiem

Missa Sanctae Caeciliae(inne języki), G-dur, c. 1711 (ZWV 1)
Missa Judica me, F-dur, 1714 (ZWV 2)
Missa Corporis Domini, C-dur, c. 1719 (ZWV 3)
Missa Sancti Spiritus, D-dur, 1723 (ZWV 4)
Missa Spei, C-dur, 1724 (ZWV 5, zaginione)
Missa Fidei, C-dur, 1725 (ZWV 6)
Missa Paschalis, D-dur, 1726 (ZWV 7)
Missa Nativitatis Domini, D-dur, 1726 (ZWV 8)
Missa Corporis Domini, D-dur, 1727 (ZWV 9)
Missa Charitatis, D-dur, 1727 (ZWV 10)
Missa Circumcisionis D.N.J.C., D-dur, 1728 (ZWV 11)
Missa Divi Xaverii, D-dur, 1729 (ZWV 12)
Missa Gratias agimus tibi, D-dur, 1730 (ZWV 13)
Missa Sancti Josephi, D-dur, c. 1731 (ZWV 14)
Missa Eucharistica, D-dur, 1733 (ZWV 15)
Missa Purificationis BVM, D-dur, 1733 (ZWV 16)
Missa Sanctissimae Trinitatis(inne języki), a-moll, 1736 (ZWV 17)
Missa Votiva(inne języki), e-moll, 1739 (ZWV 18)
Missa Dei Patris, C-dur, 1740 (ZWV 19)
Missa Dei Filii, C-dur, c. 1740 (ZWV 20)
Missa Omnium Sanctorum, a-moll, 1741 (ZWV 21)

Requiem c-moll, ZWV 45
Requiem D-dur, 1733, ZWV 46
Requiem d-moll, c. 1731, ZWV 48
Requiem F-dur, před 1730, ZWV 49

Oratoria

Sub olea pacis et palma virtutis (conspicua orbi regia Bohemiae Corona – Melodrama de Sancto Wenceslao), 1723, ZWV 175
Il Serpente di Bronzo(inne języki), 1730, ZWV 61
Gesù al Calvario, 1735, ZWV 62
I penitento al sepolchro del Redentore, 1736, ZWV 63

Litanie

Litaniae de Venerabili Sacramento (2), ZWV 147, 148
Litaniae Lauretanae, ZWV 149, 150
Litaniae Lauretanae „Consolatrix afflictorum“, 1744, ZWV 151
Litaniae Lauretanae „Salus infirmorum“, 1744, ZWV 152
Litaniae Omnium Sanctorum, c. 1735, ZWV 153
Litaniae Xaverianae, (2), ZWV 154, 155
Litaniae de Sancto Xaverio, 1729, ZWV 156

Pozostałe dzieła liturgiczne i religijne

Te Deum d-moll, c.1724, ZWV 145
Te Deum D-dur, 1731, ZWV 146
Magnificat c-moll, c. 1727, ZWV 107
Magnificat D-dur, 1725, ZWV 108
De profundis (4), ZWV 50, 95-97
Miserere D-dur, 1722, ZWV 56 [STB soli; SATB ch.; 3 Trbn, 2 Ob, 2 Vni, 2 Vle, B.c.]
Miserere c-moll, 1738, ZWV 57
Lamentationes Ieremiae Prophetae, ZWV 203
Responsoria pro hebdomada (27), ZWV 55

Świeckie utwory wokalno-instrumentalne

Il Diamante(inne języki), ZWV 177

Utwory instrumentalne

Trio or Quartet Sonatas nos. 1-6, c. 1721, ZWV 181
Capriccio no. 1 (D), c. 1717, ZWV 182
Capriccio no. 2 (G), 1718, ZWV 183:
Capriccio no. 3 (F), c. 1718, ZWV 184
Capriccio no. 4, (A), 1718, ZWV 185
Concerto à 8 Concertanti, 1723, ZWV 186
Hipocondrie à 7 Concertanti, 1723, ZWV 187
Ouverture à 7 Concertanti, 1723, ZWV 188
Simphonie à 8 Concertanti, 1723, ZWV 189
Capriccio no.5 (G), 1729, ZWV 190

Przypisy

↑ Zelenka's Place of Birth. jdzelenka.net. [dostęp 2022-05-08]. (ang.).
↑ Zelenka's Place of Work. jdzelenka.net. [dostęp 2022-05-08]. (ang.).
↑ Zelenka Jan Dismás, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-05-08] .
↑ Wolfgang Reiche: Katalog utworów Zelenki (ZWV).

Linki zewnętrzne

Jan Dismas Zelenka – twórczość tego autora dostępna w bibliotece cyfrowej International Music Score Library Project
Jan Dismas Zelenka – nuty tego kompozytora dostępne w bibliotece cyfrowej Choral Public Domain Library (ChoralWiki)

[1] Zelenka's Place of Birth. jdzelenka.net. [dostęp 2022-05-08]. (ang.).

[2] Zelenka's Place of Work. jdzelenka.net. [dostęp 2022-05-08]. (ang.).

[3] Zelenka Jan Dismás, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-05-08] .

[4] Wolfgang Reiche: Katalog utworów Zelenki (ZWV).

[1]

[2]

[3]

[4]