Jan Patočka
Jan Patočka foto: Jindřich Přibík | |
Data i miejsce urodzenia | |
---|---|
Data i miejsce śmierci | |
Zawód, zajęcie |
filozof |
Odznaczenia | |
Jan Patočka (ur. 1 czerwca 1907 w Turnovie, zm. 13 marca 1977 w Pradze) – czechosłowacki filozof, jeden z największych filozofów XX wieku, prekursor czeskiej fenomenologii, sygnatariusz i jeden z pierwszych rzeczników Karty 77[1].
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Studiował w Pradze, Paryżu, Berlinie i Fryburgu Bryzgowijskim. Oddany przyjaciel i ostatni wielki uczeń Edmunda Husserla. Studiował także pod kierunkiem Martina Heideggera. Podczas studiów we Fryburgu zapoczątkował długoletnią przyjaźń z asystentem Husserla, Eugenem Finkiem.
Początek jego przełomowej filozofii jest widoczny od 1936 roku, gdy habilituje się pracą „Přirozený svět jako filosofický problém” (Świat naturalny jako problem filozoficzny). W pracach zajmował się przede wszystkim tematem „świata naturalnego”, jego strukturą i pozycją człowieka. Rozwijał koncepcję Husserla w zakresie pojęć „historyczność”, „techniczność”, lecz z drugiej strony krytykował filozofię Heideggera, co doprowadziło go do krytyki Hannah Arendt.
W swych dziełach zaczął zajmować się egzystencją człowieka w odpowiedzi na egzystencjalizm Heideggera, zakładający „wrzucenie” bytu w świat. Ustanowił oryginalne twierdzenie „Trzech motywów ludzkiej egzystencji”:
- otrzymywanie,
- reprodukcja,
- transcendencja.
Jan Patočka przetłumaczył także sporo dzieł filozoficznych Hegla i Schellinga.
Jego Eseje heretyckie w filozofii historii były jedną z inspiracji książki Jacques’a Derridy The Gift of Death. Innymi filozofami czerpiącymi z dorobku Jana Patočki byli Paul Ricœur i Roman Jakobson, który napisali odpowiednio przedmowę i posłowie do francuskiego wydania Esejów... Tylko niewielka część dzieł filozofa mogła wyjść za jego życia w ojczyźnie. W latach 80. pięciotomowy zbiór dzieł wyszedł w Niemczech, dziesięć książek we Francji, później prace przetłumaczono m.in. na angielski, włoski, hiszpański, polski.
Obok Václava Havla i Jiříego Hájka był jednym z rzeczników Karty 77 oraz autorem jej podstawowych tekstów programowych. Był także wykładowcą czeskiego odpowiednika podziemnego „uniwersytetu latającego”.
W dniach poprzedzających śmierć, po spotkaniu z holenderskim ministrem spraw zagranicznych Maxem van der Stoelem, został poddany kilkudniowym, wyczerpującym przesłuchaniom przez Státní bezpečnost (StB), czechosłowacką tajną policję, z uwagi na swoje zaangażowanie w nielegalną działalność opozycyjną. Zmarł po 11-godzinnym przesłuchaniu na udar mózgu[1].
Został pochowany na cmentarzu przy klasztorze břevnovskim, grób C 16 10. Pomimo wysiłkom i manipulacji StB pogrzeb był antyreżimową manifestacją. Wspomnienie o zmarłym wygłosił jego uczeń Ladislav Menzel.
Jego brat, František Patočka (1904–1985), był mikrobiologiem i serologiem, filozofem także był jego zięć Jan Sokol (1936–2021).
Odznaczenia
[edytuj | edytuj kod]W 1991 roku został pośmiertnie odznaczony Orderem Tomáša Garrigue Masaryka I klasy[2][3].
Publikacje
[edytuj | edytuj kod]- Kim są Czesi? [Co jsou Češi?]
- Arystoteles, poprzednicy i następcy [Aristoteles, jeho předchůdci a dědicové]
- Świat naturalny jako problem filozoficzny [Přirozený svět jako filosofický problém]
- Troska duszy [Péče o duši]
- [Negatywny Platonizm] [Negativní platonismus][4]
- Wstęp do filozofii Husserla [Úvod do Husserlovy fenomenologie]
- Eseje heretyckie z filozofii dziejów [Kaciřské eseje o filosofii dějin] (inne tłumaczenie: Eseje heretyckie z filozofii historii)
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Jacek Baluch, Piotr Gierowski: Czesko-polski słownik terminów literackich. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2016, s. 447. ISBN 978-83-233-4066-9.
- ↑ Seznam vyznamenaných [online], Pražský hrad [dostęp 2022-02-17] (cz.).
- ↑ Řád Tomáše Garrigue Masaryka I. třídy – SEZNAM NOSITELŮ. ARCHIV KANCELÁŘE PREZIDENTA REPUBLIKY, 14 grudnia 2012. [dostęp 2024-10-31]. (cz.).
- ↑ Jan Patočka , Negatywny Platonizm, Maciej Borys (tłum.), „Kwartalnik Filozoficzny t. XLIII” (4), 2015, ISSN 1230-4050 [dostęp 2020-07-07] (pol.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Archiwum- Jan Patočka
- https://web.archive.org/web/20071023091343/http://www.karta.org.pl/Biogram.asp?KategoriaID=57&ProduktID=275
- ISNI: 0000000121318390
- VIAF: 49229907
- LCCN: n81068614
- GND: 118591983
- NDL: 01102512
- LIBRIS: jgvz5ql250t3n6z
- BnF: 11918768j
- SUDOC: 027060195
- SBN: RAVV079076
- NLA: 36234651
- NKC: jk01091914
- BNE: XX4579186
- NTA: 070896569
- BIBSYS: 90269819
- Open Library: OL270512A
- PLWABN: 9810566617305606
- NUKAT: n96211353
- J9U: 987007266467705171
- CANTIC: a10740880
- LNB: 000238301
- NSK: 000022669
- CONOR: 66472291
- KRNLK: KAC199635825
- LIH: LNB:i7f;=Bm