Katedra w Llandaff

Katedra w Llandaff

Eglwys Gadeiriol Llandaf

nr rej. zabytek kategorii I* 13710 z dnia 02.12.1952
katedra
Katedra w Llandaff
Państwo	Wielka Brytania
Księstwo	Walia
Miejscowość	Llandaff
Wyznanie	anglikanizm
Kościół	Kościół w Walii
diecezja	Diocese of Llandaff
Wezwanie	św. Piotr, św. Paweł, św. Dubritius, św. Teliaw, św. Odoceo
Wspomnienie liturgiczne	Świętych Apostołów Piotra i Pawła
Historia Data rozpoczęcia budowy 1120 Data zakończenia budowy 1485 Aktualne przeznaczenie czynna katedra Kościoła w Walii Data zniszczenia • przez 2 stycznia 1941 działania wojenne (wybuch miny lądowej) Data odbudowy 1949–1960 Poprzednie wyznanie katolickie (do poł. XVI w.)
Dane świątyni Styl gotyk angielski Architekt budowniczowie średniowieczni, Jasper Tudor (XV w.), John Wood starszy (XVIII w.), John Pritchard (XIX w.), George Pace (XX w.) Wieża kościelna • liczba wież • wysokość wież 2 59.44 (południowa) m Liczba naw 3
Położenie na mapie Wielkiej Brytanii Katedra w Llandaff
Położenie na mapie Walii Katedra w Llandaff
Położenie na mapie Cardiff Katedra w Llandaff
51°29′45″N 3°13′05″W
Strona internetowa

Katedra w Llandaff (wal. Eglwys Gadeiriol Llandaf, ang. Llandaff Cathedral; pełna nazwa: The Cathedral & Parish Church of SS Peter & Paul, Dyfrig, Teilo & Euddogwy) – anglikańska katedra w Cardiff, należąca do Kościoła w Walii, sięgająca swymi korzeniami VI wieku, kiedy, według tradycji, św. Dubritius założył wspólnotę w pobliżu rzymskiej drogi i jej przeprawy przez rzekę Taff. Później w tym miejscu jego następca, św. Teliaw zbudował kościół. Obaj święci, wraz z ich następcą, św. Odoceo zostali patronami kościoła. Kościół pierwotny nie zachował się, a obecny budynek pochodzi z XII wieku.

Katedra w Llandaff jest jedyną w Wielkiej Brytanii katedrą mającą dwie wieże w fasadzie zachodniej, z których południowa jest zwieńczona spiczastym hełmem.

Katedra 2 grudnia 1952 roku została wpisana na listę Zabytków Walii pod nr 13710.

Historia

Okres katolicki

Pierwotny kościół został zbudowany ok. 560 roku na szczycie niewielkiego wzgórza. Zachował się z niego jedynie krzyż celtycki, stojący obecnie w pobliżu kapitularza. Obecna katedra sięga swymi początkami 1107 roku, kiedy biskup Urban, pierwszy biskup mianowany przez Normanów, wystąpił z pomysłem zbudowania większej katedry. Jej budowę rozpoczęto w 1120 roku, a ukończono około 1220 roku, kiedy powstała fasada zachodnia. Z tamtego okresu pochodzi łuk, usytuowany z tyłu ołtarza oraz drzwi kaplicy św. Dawida (lub Walijskiego Regimentu), pochodzące przypuszczalnie z kościoła św. Urbana. W trakcie budowy katedra była przedłużana i poszerzana; zbudowano nawę i prezbiterium. Fasada zachodnia jest oceniana przez wielu jako jedno z dwóch lub trzech najbardziej znaczących średniowiecznych dzieł sztuki na terenie Walii. W 1250 roku został zbudowany kapitularz oraz wolno stojąca dzwonnica, a w 1287 roku ukończono Lady Chapel. W XIV wieku wymieniono okna normańskie na nowe, w stylu dekoracyjnym. Kolejne zmiany nastąpiły w XV wieku, kiedy kierownictwo robót objął Jasper Tudor; w 1485 roku zbudował on wieże północno-zachodnią (nazwaną jego imieniem), która stała dzwonnicą po tym jak wcześniejsza, wolno stojąca dzwonnica uległa zniszczeniu.

Okres poreformacyjny

Fasada zachodnia zrujnowanej katedry (akwatinta sprzed 1734 roku)

Aż do czasów króla Henryka VIII (krewnego Jaspera Tudora), do sanktuarium św Teliawa napływali pielgrzymi, a ich dary wspierały katedrę. Gdy pielgrzymki zostały zakazane, a pozostałe przychody zabrane, utrzymanie budynku katedry w należytym stanie nie było już dłużej możliwe, wskutek czego w ciągu następnych 200 lat zaczął on popadać w stan niemal ruiny. W 1734 roku rozpoczęła się odbudowa katedry, ale świątynia w popularnym wówczas stylu włoskim, którą John Wood, architekt z Bath zamierzał zbudować w przykatedralnej fabrica ecclesiae, nigdy nie została ukończona, choć zachowały się po niej ściany i filary. W XIX wieku rosnący dobrobyt diecezji umożliwił podjęcie restauracji świątyni, którą rozpoczęli w 1843 roku J.F. Seddon i John Pritchard. Wystrój wnętrza powierzono Bractwu Prerafaelitów. W trakcie prac restauracyjnych Seddon i Pritchard usunęli XVIII-wieczne wyposażenie katedry. Większość obecnej struktury jest ich dziełem, w tym zwieńczona spiczastym hełmem wieża południowo-zachodnia, ukończona w 1869 roku (nosząca dziś nazwę wieży Pritcharda); zastąpiła ona wieżę z początku XII wieku, która w 1722 roku zawaliła się.

II wojna światowa i czasy współczesne

2 stycznia 1941 roku budynek katedry został poważnie uszkodzony i jego dach zniszczony przez wybuch niemieckiej miny lądowej. Przepadło wiele elementów XIX-wiecznego wyposażenia. Odbudowę katedry ze zniszczeń wojennych rozpoczął architekt katedralny Charles Nicholson. Po jego śmierci w 1949 roku prace przejął George Pace, kończąc je w 1960 roku. Pace postanowił połączyć zachowane elementy architektoniczne z nowymi, co nadało katedrze poczucie przestronności. Ołtarz główny został obniżony, a znajdujący się za nim tryptyk „Z rodu Dawida” pędzla Dantego Gabriela Rossettiego, przeniesiono do kaplicy św. Illtuta u podnóża wieży północno-zachodniej. Pace zbudował też kaplicę upamiętniającą Walijski Regiment (Welch Regiment Memorial Chapel), ale jego największym osiągnięciem pozostaje żelbetowy łuk zwieńczony aluminiowym posągiem Chrystusa w Chwale, autorstwa Jacoba Epsteina, usytuowany pomiędzy nawą a prezbiterium.

Architektura

Wygląd zewnętrzny

Budulcem używanym w średniowieczu był głównie kamień z Dundry, oraz niektóre surowce lokalne jak blue lias, kamień z Sutton czy marmur z Purbeck, używany również wewnątrz. W okresie poreformacyjnym używano liasu, wapienia z Chipping Campden i Bath i niewielkich ilości czerwonego piaskowca z Radyr w kapitularzu. Po II wojnie światowej zastosowano beton, wysadzany kamieniami polodowcowymi i piaskowcem z Pennant. Dachy wykonano z walijskich łupków i ołowiu.

Świątynia jest trzynawowa: nawa główna jest flankowana od północy i południa przez nawy boczne. Fasadę zachodnią tworzy para wież. W obrębie nawy jest prezbiterium, a w nim przestrzeń ołtarzowa z obejściem i Lady Chapel, wchodząca częściowo w korpus katedry. Po stronie południowej jest kapitularz, a po północnej – kaplica św. Dawida, połączona drogą procesyjną z Domem Prebendarzy.

Dwuwieżowa fasada zachodnia

Okno wschodnie Lady Chapel

Fasada zachodnia ze zwieńczeniem szczytowym w stylu Early English, flankowana jest z lewej strony przez utrzymaną w niemal całkowicie w stylu pionowym wieżę północną, a z prawej przez utrzymaną głównie w stylu wiktoriańskim wieżę południową. W przyziemiu fasady znajdują się duże, centralne drzwi z łukowatym szczytem, usytuowane znacznie powyżej poziomu posadzki nawy. Pierwszą kondygnację fasady tworzą trzy ostrołukowe okna, a drugą – wąskie, ślepe arkady. Trójkątny szczyt zwieńczony jest krzyżem.

Nawa południowa składa się z ośmiu przęseł, oddzielonych od siebie schodkowymi skarpami. Okna są 3-kwaterowe z siatkowatymi zwieńczeniami. W drugim przęśle od strony zachodniej znajdują się normańskie drzwi południowe, pochodzące przypuszczalnie z innej świątyni. Naprzeciwko nich, w nawie północnej również znajdują się drzwi. Ponad dachami naw jest clerestorium z podwójnymi, ostrołukowymi oknami, oddzielonymi od dachu rzędem konsol.

Po stronie wschodniej nawy południowej, na wysokości pierwszego przęsła, znajduje się kapitularz, zbudowany na planie kwadratu, przechodzący wyżej w ośmiobok, wsparty w narożnikach przyporami. Piętro kapitularza i jego charakterystyczny, szpiczasty dach zostały całkowicie przebudowane około 1850 roku i ponownie po zniszczeniach wojennych około 1950.

Po stronie wschodniej katedry znajduje się trzyprzęsłowa Lady Chapel, zamknięta od wschodu dużym, 5-kwaterowym oknem z geometrycznym maswerkiem, odrestaurowanym przez Pricharda około 1844 roku. W ścianach bocznych są po trzy 2-kwaterowe okna. Niski dach kaplicy z narożnymi wieżyczkami pochodzi z XV wieku.

Po stronie wschodniej nawy północnej, na wysokości drugiego i trzeciego przęsła znajduje się kaplica św. Dawida, zaprojektowana przez George’a Pace’a i zbudowana w latach 1953–1956. Stanowi ona jest część drogi procesyjnej, prowadzącej do Domu Prebendarzy.

Wystrój wnętrza

Łuk Pace’a zwieńczony posągiem Chrystus w chwale Epsteina

Z drzwi zachodnich do nawy prowadzi sześć stopni schodów. Budynek katedry jest dziesięcioprzęsłowy, podzielony na korpus nawowy i prezbiterium, oddzielone od siebie betonowymi, paraboloidalnymi łukami podtrzymującymi cylinder, w którym umieszczono piszczałki organowe, a na zewnątrz, z przodu rzeźbę „Chrystus w chwale” Jacoba Epsteina z 1957 roku. Przęsła reprezentują styl Early English; cztery z nich mają grubsze filary, niż pozostałe, wyraźnie wcześniejszej proweniencji. Podział między nimi wyznacza położenie zachodniej elewacji „świątyni” Johna Wooda. Większość wystroju powstała w średniowieczu, późniejsze jest jedynie clerestorium, prawie w całości wykonane przez Pricharda i drewniany, podzielony na mniejsze sekcje strop, ukończony przez George’a Pace’a w 1955 roku. Większość wyposażenia wykonanego przez Pricharda i Seddona została zniszczona podczas bombardowań; ocalał między innymi tron biskupi. Autorem nowego wystroju jest prawie wyłącznie Pace; jego dziełem jest ambona z 1957 roku, rekonstrukcja górnego pomieszczenia w kapitularzu oraz projekt i wyposażenie kaplicy św. Dawida (noszącej też miano Welch Regiment Memorial Chapel). Witraż w oknie na wschodnim zaprojektował John Piper, a wykonał w 1959 roku Patrick Reyntiens. Chrzcielnicę z 1952 roku zaprojektował Allan Durst. Nawa południowa została w znacznej mierze zrekonstruowana po II wojnie światowej. Jej gipsowy strop zaprojektował Pace. On też zaprojektował stalle w prezbiterium, w które wkomponowano fragmenty ocalałych ze zniszczeń wojennych stalli Pricharda i Seddona. Zachowała się część pomników biskupów, zarówno średniowiecznych (Marshall) jak i XIX- i XX-wiecznych (Alfred Ollivant i Richard Lewis). W Lady Chapel postawiono pomnik upamiętniający George’a Pace’a. Znajdująca się w niej nastawa ołtarzowa w stylu pionowym została zrekonstruowana w 1933 roku. Malowane szablony na ścianach i sklepieniach wykonał w 1909 roku Geoffrey Webb.